Автор: ИГОРЬ ИЗЕРГЕ
Российыштына мотор вер моткоч шуко. Ик сылне сентябрь кечын Рустам йолташем дене Чебаркуль ола гыч (мый тушто служитлем) Златоуст кундемыш, Урал курык коклаште верланыше «Таганай» национальный паркыш, тарванышна.
Сӧрал парк
«Таганай» парк 568
кв. км кумдыкышто верланен. Тудлан национальный парк статусым 1991 ий 9 мартыште пуэныт.
Ик верыште икмыняр ландшафтым чумырымо: нимучашдыме чодыра, курык, олык, памаш, эҥер да тундр. Парк кӧргыштӧ 9 тӱрлӧ хребет, 15 кугу эҥер, 37 изи эҥер, 26 памаш, 27 куп улыт.
Чодыраште маска, пире, рывыж, мераҥ, луй, енотовидный пий, ирсӧсна, шордо да тулеч моло янлык илат. Кушто эше тыгай сӧрал пӱртӱсым ужат? Лач ты амал дене Таганайышке уло Россий гыч калык каналташ толеш. Телымат, кеҥежымат парк мӱкшла ызга.
Паркыш пураш ондак регистрацийым эртыман да ик еҥлан 160 теҥгем тӱлыман. Машинам шогалташ вер 100 теҥгем шога.
Парк 9 гыч 18 шагат марте пашам ышта. Тыште шке семын кошташ але посна экскурсийым ойыраш лиеш. Малаш икмыняр вере каныме пӧрт-влакым келыштарыме. Пӧртым ончылгоч бронироватлыман. Акшат тӱрлӧ. Палаткыштат малаш лиеш.
Парк мучко канаш да малаш икмыняр вер уло. Нуным приют маныт. Тушто тулотым ылыжташ, кочкаш шолташ лиеш. Моло вере тулым ылыжташ чарыме. Тыште чыла вере гаяк камер-влакым вераҥдыме. Нуно осал пашам ышташ шонышо-влак деч аралат. Электровоштыр тул уке, приютлаште солнечный батарей уло, тыге 11 шагат кас марте волгыдо.
Кӱшыл
йолгорно дене
Тыште икмыняр туристический йолгорно уло. Кажныже шке кужытшо да йӧсылыкшӧ дене ойыртемалтеш. Ме кум йолташем дене пырля кӱшыл корным (Верхняя тропа) ойырен нална. Коло меҥге курыкан ир йолгорнышто шорташат, воштылашат ситыш. Юмо утарыже – вес гана котомка дене тиде корным нигунам ом ойыро! Иктыже куандарен: пӱртӱс тиде маршрутышто пеш сӧрал. Корным йомдараш огыл манын, пушеҥгыште чия дене тамга-влакым ыштылыныт.
Куд меҥгым эртымек, икымше приют воктене чарнышна. Лӱмжат оҥай –
Белый ключ. Тыште ий аланыште яндар памаш шолын лектеш. Тысе калыкын ойлымыж почеш, вӱдшӧ тазалыкым пеҥгыдемда. Ты памашлан – 40 миллион ий утла, маныт. Тушто ятыр волгыдо кварцит кӱм ужаш лиеш. Тидланак кӧра памаш вӱд яндар да вошткойшо.
Изиш каналтымек, йолташем-влак, кӱртньӧ тошкалтыш дене кӱзен, Двуглавая сопка (вес семынже – Перья) манме эше ик сылне верым ончаш тарванышт. Сайынрак ончалаш гын, курык чынжымак пыстылла коеш. Тушко кӱзаш 200 наре тошкалтышым эртыман, вара, кӱ орам «сеҥен», эн кӱшыл верышкыже логалат. Нунын коштмо годым мый лайык канен шинчышым: Пыстыл курыкышто мый ончылий лийынам.
А ончылно мемнам Гремучий ключ приют вучен. Индеш меҥге шеҥгелан кодо. Тыште шокшо мончаш ракатланен пурышна. Акше шерге огыл – 750 теҥге. Монча деч вара капкыл кана, уло нойымет памаш вӱд дене мушкылт лектеш! Кас кочкыш деч вара малаш вочна.
Кокымшо кече
Кокымшо кечын мотор игече ыле, кече шыратен ончыш. Корнына умбакыже шуйнен, тораште огыл Откликной гребень курык шылын шинчын. Курык коклаште кошташ моткоч неле, южгунамже ныл-йола кӱзашат логалын. Вара йоҥылыш корно дене ик шагат кайышна, уэш пӧртылна да чын йолгорныш лекна.
Откликной гребень – мут дене каласен моштыдымо пеш сылне вер. Чодыра лоҥгаште – олык, а тудын ваштареш –
курык. Кӱкшытшӧ – 1115 метр. Ты курыкым «сеҥен налмекына», лайык шинчын каналтышна, корнынам умбакыже шуйышна. Лучко меҥгым ошкылмек, Метеостанций приютыш да Киалим кордоныш миен лекна. Тушто турпоходна мучашлалте. 1930 ийлаште «Таганай» паркын мландыште метеостанций пашам ыштен. Кызыт тушто приютым почмо. Тышке миен шуаш манын, тӱҥ усадьбе гыч 25 меҥгым эртыман, тушеч 4 меҥгыжым курыкыш кӱзыман. Но нелылык тидым шога. Кунам эше Россий покшелне тундрым ужат? Теве гына йырваш чодыра гӱжлен, а ынде – тундр! Тыгодым ты кӱкшака гыч Челябинск, Златоуст, Миасс да южгунам Екатеринбург олаласе тулым ужаш лиеш. Лач тыште – эн сӧрал ӱжара…
Урал кундем пӱртӱ-сым ужаш ятыр нелылыкым чытыман. А ужат гын, уло ойгетым мондет. Олык, чодыра, яндар юж. Капым мардеж вӱчка, а ушышто – ик шонымаш: мый тышке эше пӧртылам!
Игорь Изерге.