«Ямде лий» газетын эртыме корныжо йыжыҥан, тӱзланен толмо жапше шкешотан. 1933 ийыште икымше номер ош тӱням ужын да калык коклаште шарлен. А мыняр икшывын йомартле йоча пагытше лач ты газет дене кылдалтын. Газет шуко марий икшывым иктеш чумыраш, сылнымут корныш шогалташ полшен да, тӱҥжӧ, шочмо йылмым йӧраташ да марла чаткан, яндарын возаш туныктен. Тыглай юнкор-влак гыч кугу поэт, писатель, журналист-влак лектыныт.
Тений 1 февральыште «Ямде лий» газетлан 90 ий темын. Газетын эртыме кышаже, шуктен толмо пашаж нерген тӱҥ редактор Людмила Николаевна Григорьева дене мутланышна.
– Людмила Николаевна, ты газетын эртыме корныжо могайрак лийын?
– Марий сылнымутын классикше Сергей Григорьевич Чавайн моткоч кугу пашам шуктен. Йоча газет лийжак манын шонен. Тыгай газет нерген утларак пален налаш манын, тудо Удмуртийыш миен коштын. Пӧртылмекше, марий писатель-влакын погынымашыштышт тиде йодышым икмыняр гана нӧлталын. Тылеч вара вуйлатыше-влак тидым кӱлешанлан шотленыт да йоча газетлан корным почыныт.
Олык Ипайын пелашыже Зинаида Емельяновна Яковлева тӱҥалтыш ныл номерым шкетак ямдылен. Вара ты пашашке марий писатель Миклай Казаков ушнен. 1934 ийыште ныл еҥ гына редакцийыште тыршен. Варажым редакторлан Ксенофонт Тимофеевич Коряковым шогалтеныт.
Кугу Ачамланде сар тӱҥалмеке, газет лекмым чарнен. 1966 ийыште «Молодой коммунист» газет пелен посна лаштык дене гына серлагеныт. 1967 ийыште посна газет семын лекташ тӱҥалын. Петр Васильевич Краснов кугу пашам шуктен. Чыла районлаш, школ еда лектын коштыныт. Сандене 1971 ийыште эн кугу тираж лийын: 25 тӱжем экземпляр. Тидыже тунам «Марий коммуна» газет дечат шукырак улмаш. Тиде жапыште юнкор паша республик мучко моткоч виян каен шоген.
– А таче марла лекше йоча газетым шукын налыт мо? Российысе могай регионлашке тудо мия?
– Тачысе кечын чылаже 1550 экземпляр лектеш. Тудым Марий Эл Республикын тӱрлӧ районышкыжо, тыгак Пошкырт, Татарстан, Одо кундемлаш колтена. Чаманаш логалеш, кызыт нине ӧрдыж кундемлашке улыжат 100 наре газет гына кая. Таче шукын альтернативный подписке почеш газетым налыт. Еҥ-влак, редакцийыш толын, подпискым ыштат. Тыге акше 150 теҥгеш шуэш.
Марий Элысе Туныктышо да шанче министерствын полшымыж дене ме газетым районлашке шаркалена. Нуно роношко колтат. Морко районын чыла школжо газетнам налеш. Тушко 500 наре экземпляр колталтеш. Волжский, Шернур, Кужэҥер районлаште налыт. А Звенигово да моло районышто газетым шагал лудыт.
Сандене, тиражым кугемдаш манын, ончыкылан тӱрлӧ районыш лектын кошташ шонена.
– Кызыт марий яллаште шуко йоча рушла кутыраш тӧча. Возкалыше-влак кажне ийын ешаралтыт але шагалемыт?
– Ожно шуко йоча возкален. Икте-весе дене таҥасен, серышым газетыш колтеныт. Кызыт чылт уке манаш огеш лий. Улыт, но ондакысе гай огыл. Йоча-влак шке семынат, туныктышын кумылаҥдымыж денат серат. Ача-авашт, ешышт, ныл йолан йолташышт, шочмо кундемышт нерген возат. Серыш-влакым электрон почтыш колтат. Теве Советский район Кельмаксола гыч Юлия Ягодарова тачат серыш калта дене материалже-влакым колта.
Юнкор паша изиш «окшакла», шонем. Тидын шотышто Кужэҥер район Шӱдымарий школ виян. Морко район Кокласола лицей, Шӱргыял школ-влакат ушнат, Эҥерсола школ кызыт ты сомыллан тӱҥалын. Сандене ончыкылан пашам ыштыман, йочам газетлан кумылаҥдыман.
Коронавируслан кӧра 2019 ий годсек юнкор слётым огына эртаре. Тений кеҥежым 90 ияш лӱмгечына лӱмеш палемдаш шонена.
– Те коллективыште нылытын тыршеда. Пашада кузерак вораҥын толеш?
– Газетна кажне арнян лектеш. Кок журналистна Христина Александрова ден Елена Иванова тыршат, Наталья Токтарова дизайнерын сомылжым виктара. Тӱҥ паша мемнан вачӱмбакына возеш. Ӱдыр-влак йоча-влакын колтымо пашаштым тӧрлат, савыкташ йӧршым ямдылат. Тыгодым тӱрлӧ теме почеш материал-влакым кычалыт, возат, тӱрлӧ вашлиймашке лектыт.
Тӱҥ пашана – тиражым кугемдаш да юнкор-влакым кушташ. Кажне 100 юнкор гыч кеч иктыже сылнымут корныш шогалеш але поэт-писатель радамыш ушна гын, тиде мыланна куан да сеҥымаш.
«Ямде лий» газетна почеламутым сайын возышо-влаклан Антонов Ивук лӱмеш, журналистикын тӱрлӧ жанрже дене серыше-влак коклаште Зинаида Яковлева лӱмеш, мыскарам возышо-влаклан Василий Крылов лӱмеш «Шулдыр Васли», юнкор кружок-влаклан Валентин Исенеков лӱмеш, ӧрдыж, тора кундемысе юнкор кружок-влаклан Алеко Юзыкайн лӱмеш премий-влакым пуа.
– Тенийысе идалыкым «Ямде лий» газетын лӱмгечыж дене кылденда. Идалык жапыште могай паша ышталтшаш?
– Ача-ава, йоча, вуйлатыше, туныктышо-шамыч дене мутланен келшен, 2023 ийым «Ямде лий» газетын идалыкше семын увертаренна. Эн кугу пайремнам 3 февральыште Марий самырык театрыште палемдена. Тушко районла гыч чолга юнкор, туныктышо, ача-ава, шкенан ветеран-влак погынат.
Идалык мучко ме тӱрлӧ конкурсым, викториным, тыгак вашлиймаш-влакым эртараш тӱҥалына. Газетын пашаже, тудын историйже, марий сылнымут дене кылден, вашлиймаште «Своя игра» модышым эртарена.
Газетыш «Ямде лийлан» – 90 ий» у рубрикым пуртенна. Тушто ончычсо юнкор, ветеран пашаеҥ, кугыеҥ, вуйлатыше-шамычын газет дене кылым кучымышт, кузе возкален шогымышт сынан материал-влакым савыкташ шонена. Тыгак кызытсе юнкор-влакын шонымашыштым ты рубрике йымалан шындена.
Морко район Эҥерӱмбал ялын ӱдыржӧ, корреспондент Христина Александрова «Ямде лий» газетыште ынде визымше ий ышта. Кугу Шале ялеш шочын-кушшо Елена Иванован коллективыш толмыжлан ныл ий лиеш.
Христина Александрова:
– Йоча жапыште эре возкаленам. Мый Зинаида Емельяновна Яковлева лӱмеш премийымат налынам ыле. Редакцийыш вучыдымын логалынам. Тыште ме статьям возена, йоча-влак дене пашам ыштена. Почеламутым возышо-шамыч дене мый тыршем, возымыштым тӧрлем, ой-каҥашым пуэм.
Эчук да Пампалче курчак-влак дене видеом войзена. Марий самырык театрын сцене шеҥгелысе илышыжымат ончыктенна, корнышто шкем кузе кучаш, чодыраште йомаш огыл манын, мом шотыш налаш кӱлмым туныктена да моло ой-каҥашым пуэна. Нине курчак-влак дене пашам ышташ тале кукольник лийшаш улына. Роликым войзаш тӱрлӧ фоным кычалына. Тыгак ме Марий Эл Радиошто посна передачым вӱдена.
Елена Иванова:
– Журналистын пашаже пеш оҥай. Шуко вере лектын коштат, еҥ-влак дене палыме лият, йоча-шамыч дене кутырет, нунын деч иктаж-молан тунемат. Ме вет йоча гай мутланен, нунын дене кылым ыштен моштышаш улына. Опытна кажне ийын ешаралтеш. Шуко у шонымаш шочеш. Тыге ме йоча-шамычым молан-гынат туныктена.