Марий кугыжаныш университетысе Ялозанлык да технологий институт ялозанлык пашаеҥ-влакым ямдылымаште чот тырша. Тыште агрономлан, агроинженерлан, зоотехниклан, ветеринар врачлан, технологлан, товароведлан, экологлан да моло профессийлан тунемаш лиеш. Пытартыш жапыште институтышто паша кузерак кая? Мо ышталтеш? Тений абитуриент-влаклан мыняр бюджет вер ойыралтеш? Тиде да моло нерген ты институтым вуйлатыше, доцент, биологий науко кандидат Андрей Владимирович Онегов дене мутланышна.
Ныл факультет гыч иктыже
Ты институтым МарГУ пелен 1972 ийыште почмо. Вузын негызлалтме жапыштыже тудо ныл факультет кокла гыч иктыже лийын. Но тунам институтым ялозанлык факультет семын веле палемден кодымо. Жап эртымеке, ялозанлык да технологий институт манаш тӱҥалме.
Эртыше пагытым шергалаш гын, эн ондак тыште агроном, зоотехник, экономист-влакым ямдыленыт гын, варажым – агроном ден зоотехник-шамычым. Ятыр ий жапыште институт вияҥын, тӱзланен толын, паша лектышыж дене куандарен. Тидын шотышто поснак у направлений-влакым илышыш шыҥдарымым палемден кодыман. 1994 ийыште «Ялозанлык продукцийым перерабатыватлыме технологий» направлений лектын. А 2017 ийыште институтышто ветеринар врач-влакым икымше гана ямдылаш тӱҥалыныт.
Ялозанлык да технологий институт МарГУ-н «В» корпусыштыжо (Йошкар Армий урем, 71-ше №-ан пӧрт) верланен. Институт воктене таче шуко студентым вашлияш лиеш. Андрей Владимировичын палемдымыж почеш, кызыт тушто 756 студент шинчымашым налеш. Нуно Марий кундемнан тӱрлӧ верже, тыгак Таджикистан, Узбекистан, Киргизстан, Вьетнам да моло эл гыч улыт.
Институт пелен ныл кафедр пашам ышта. Коллективыште 53 еҥ тырша, тушеч 36 педагог. Чылаже кандаш шанче доктор да 24 кандидат улыт.
– Аграрный специальность-влак таче пеш кӱлешан улыт, ты аланыште сай пашадарым налаш лиеш. Кундемыштына улшо шуко предприятий дене ме кылым кучена, партнёр семын тыршена. Нунын коклаште – «Шойбулак» племзавод, Йошкар-Оласе шыл комбинат («Йола» агрохолдинг), «Звениговский» шыл комбинат, «Икымше Май» СХПК (колхоз) да молат. Студент-шамыч тушто практикым эртат, варажым тушкак пашаш кодыт. Южышт тунемме жапыштак нине предприятийлаште специалист семын тыршат.
Тиддеч посна тунемше-влакым вес элышкат стажировко дене колтенна. Тушто нуно пел ий але ик ий лийыт. Кок немыч компаний дене икмыняр ий пеҥгыде кылым кученна. Но 2022 ийыште пашанам жаплан чаренна. Тыгеже студент-шамыч тӱрлӧ жапыште Германийыште, Венгрийыште, Словакийыште, Великобританийыште, Финляндийыште стажировкым эртеныт.
Абитуриент-влакым ме куанен вучена. Тений нунылан 350 бюджет верым ойырымо. Тиде шуко, тыгайже але марте лийынжат огыл. Ӱмаште 320 верым пуымо гын, тиддеч ончыч – 220 верым. Школ деч вара тунемаш ЕГЭ почеш налына. Ссузлам пытарыше-влак институтыштак вступительный экзаменым кучаш тӱҥалыт. Каласыман: тений приёмный комиссий 20 июнь гыч пашажым тӱҥалеш, сандене 15 июль марте документым пуэн шуктыман. Тидлан таче Кугыжаныш услуго порталым кучылташ лиеш. Но эн сай – тиде приёмный комиссийыш, МарГУ-н тӱҥ корпусышкыжо, шкеак толын каяш. Тунам ме ончыкылык студент-шамычлан могай кӱлеш профессийым ойырен налаш полшена, консультацийым эртарена. Институтышко ялла гыч шукын тунемаш толыт, туге гынат тыште оласе ӱдыр-рвезе-влакат шагалын огытыл, – мане А.В.Онегов.
Сеҥымашыш шуыт
Институтышто паша талын кая. Ялозанлык специалист-влакым веле огыл, тыгак ты аланысе педагог-влакымат ямдылат. Кажне ийын тыште кандидатлык, докторлык диссертацийым аралат. Тений гына шанче наукын кум кандидатшым ямдылыме. Коктын ты институт пелен пашам ыштат гын, иктыже шочмо кундемышкыже, Вьетнамыш, каен.
Тыгодым профессор-влакат паша лектышышт дене сеҥымашке шуыт. Андрей Владимирович поснак профессор Сергей Иванович Новоселов нерген палдарыш. Тудо ялозанлык культурым куштымаште мландыш органический ӱяҥдышым пуымо шотышто посна методикым илышыш шыҥдарен. Ӱмаште тудо Марий Элысе кугыжаныш премийын лауреатше лийын. Тынар ий жапыште икмыняр профессор тыгай лӱмым налын.
Студент-влакат тунеммаште, тыгак тӱвыра, мер пашаште ойыртемалтыт. Ӱмаште икмыняр тунемшым Марий Элым Вуйлатышын стипендийже дене палемдыме.
Тыгодым вузышто, институтышто шагал огыл тӱрлӧ мероприятий эртаралтеш. Студент-влак «Голос юности», «Студент шошо» фестивальлашке, квизлашке, конкурслашке, шанче мероприятийлашке чӱчкыдын ушнат да моло деч ойыртемалтыт.
План кугу
Ончыкылан институтышто паша план кугу. Ресторан бизнес дене кылдалтше у направленийым почаш шонат. Официант, бариста, бармен, кондитер, повар да моло специалистым ямдылаш тӱҥалыт.
Институтышто тунемаш чыла шотыштат условийым ыштыме. Воктенак тӱшкагудо верланен, сай кочмывер уло.
Чолга волонтёр
Ты институтышто уста, сеҥымашыш шушо ӱдыр-рвезе-влак шинчымашым налыт. Йошкар-Олаште шочын-кушшо Валерия Сафаргалиева кочкыш сату шотышто технологлан 2-шо курсышто тунемеш. Тудо тале волонтёр, тыгак проект пашам воза, тӱрлӧ форумыш ушна.
– Мый ондак МарГУ-со медицине институтышто тунемынам, ӱмаште шыжым тышке кусненам. Кочкыш теме мыйым кумылаҥден. Занятийлаште ме тӱрлӧ кочкыш дене экспертизым эртарена, ГОСТ дене келшен толмыжым таҥастарена. Тудын тӱсшым, кузе ӱпшалтмыжым, тамжым, консистенцийжым аклена. Мутат уке, южо предмет неле, но мыланем тыште тунемаш келша. Эртыше сессийыште экзамен-влакым сайын кученам.
Институтышто кочмо шотышто схеме проектым илышыш шыҥдарена. Тыге ме тӱрлӧ статьям шымлаш, тыглай еҥлан умылаш лийше йылме дене возаш тӱҥалына. Мутлан, эрдене, кечывалым, кастене мом кочкаш кӱлешым ончыктена. Ты теме таче пеш кӱлешан, шонем. Кызыт интернетыште чыным шуко огыт возо. Волонтёр семын вузышто тӱрлӧ мероприятийым эртараш полшем. Но утларакшым шкем медик-волонтёр семын ужам. Ме школлашке, ссузлашке, вузлашке лектын коштына, тӱрлӧ чер нерген каласкалена.
Шукерте огыл Москосо ик форумышто лийынам. Кеҥежым «iВолга» форумыш кайышаш улам. Тушто у опытым налаш, йолташ-влакым муаш лиеш, – мане тудо.
Тунемме деч посна ӱдыр руш йылме дене репетитор семын тырша, тыгак еҥ-влаклан массажым ышта. Яра жапыште спорт дене заниматла, тренировкышко коштеш, волейболла модеш.
Марий Элыште ялозанлык пашам шуко предприятийлаште, совхозлаште шуктат. Пасулаште шурным ӱдат, фермылаште вольыкым ашнат, предприятийлаште тӱрлӧ кочкыш сатум ямдылат. Кундемыштына ялозанлык пашам вияҥден колташ манын, сай специалист-влак эреак кӱлыт. Тидын шотышто МарГУ-со Ялозанлык да технологий институт кугун полша: шке пашам палыше специалист-влакым ий еда луктеш. Пашада умбакыжат тыгак тӱзланен толжо, тунемаш кумылан-шамыч кажне ийын ешаралтышт.