Видза оланныд! Коми улам

 

Википедийыште ончыктымо почеш, тӱнямбалне чылаже 350 тӱжем наре коми ила. 7 процент утла коми Российыштак верланен.

Шкеныштым нуно коми-морт, коми-войтыр, комийас маныт. Эше улыт коми-пермяк-влак. Нуно Пермь крайын касвел-йӱдвел ужашыштыже илат. 2010 ийыште 95 тӱжем коми-пермяк шотлалтын.

Российыште 2010 ийысе перепись годым 228 235 коми илен. 2002 ийыште 293 406 еҥ лийын. Кандаш ий жапыште нуно чот шагалемыныт.

Тушеч Коми Республикыште (2010 ийысе перепись почеш) 202 348 еҥ, Ямал-Ненец АО-што 5141, Ненец АО-што 3623 еҥ улыт. Тыгак Мурманск, Ленинград, Тюмень, Архангельск, Киров, Моско областьлаште илат. Улыт Украиныште (1545 еҥ), Латвийыште (204 еҥ).

Коми Республикыште коми-влак чумыр калыкын 23,7 процентшым веле айлат.

Коми-влак утларакшым олаште огыл, а яллаште илат. А шочмо йылмым палыше-влак эше шагалрак улыт: 2002 ийыште лач 156 тӱжем еҥ веле шочмо йылмым палем манын каласен.

«Коми мун» тӱҥ редакторжо

Тачысе унам – коми журналист Галина Макарова. Тудо самырык-влаклан лектын шогышо «Йӧлӧга» («Эхо») журналыште 16 ий пашам ыштен, пытартыш ийлаште тӱҥ редактор лийын. Ӱмаште республикын эн кугу да тӱҥ (тений 103 ийым тема) «Коми му» газетшын тӱҥ редакторжылан шогалтеныт. Марий Элышкат чӱчкыдын паша дене толын коштеш, «Кугарня» газетыште шуко гана уна лийын. Ушан да шочмо калыкше верч чон йӱлен шогышо ӱдырамаш.

Тудо ойла:

Республикыштына «Коми савыктыш пӧрт» уло. Тушко коми йылме дене лекше вич изданий пура: «Коми му» («Коми мланде») газет, «Войвыв кодзув»(«Йӱдвел шӱдыр») сылнымут журнал, самырык-влаклан «Йӧлӧга» («Эхо») да йоча-влаклан «Би кинь» («Тулойып»), тыгак «Чушканзі» («Пачемыш») мыскара журнал-влак. Тыштак «Ордым» («Йолгорно» ) книга кевыт пашам ышта.

Шочмо йылме шотышто

Коми йылмым утларакшым районлаште тунемыт. Ондак шочмо йылме семын туныктеныт гын, кызыт утларакшым кугыжаныш йылме семын гына, садлан шочмо йылме дене кутырышо шагалемеш. Тидыже чоным корштара. Мый шкеже коми ешыште шочын кушкынам. Кызыт Сыктывкарыште илем гынат, эре шке йылмем дене мутланем. Кок йочамымат коми йылмылан туныктем.

 

Суомиште «Маръямольым» мурат

Коми Республикыште лекше «Коми му» газетыште «Комиыд и Филиппиныын коми» («Коми и в Филиппинах коми») проект пашам ышта. Тудо йотэлыште илыше да шочмо элыштым, йӱлаштым, тӱвыраштым жаплыше, тыгодымак йочаштым шочмо коми йылме дене кутыраш туныктышо-шамыч нерген каласкала.

Тушеч иктыже – йоча годсо йолташ ӱдырем Светлана Шелепанова. Кызыт тудо Финляндийыште Хельсинки олаште ила.

Илыш Светам тӱрлӧ велым лупшкеден: кугу ойгат лийын, каласаш лийдыме куанымат шижын. А пиалжым тудо тора Финляндийыште муын.

Айста ты еҥ дене лишкырак палыме лийына.

«Икмыняр тылзылан веле каен, а…»

Сыктывкарысе кугыжаныш университетыште магистратурышто тунеммыж годым Светланалан да тудын йолташыже-влаклан преподаватель Римма Павловна «Поддержка родственных народов» грантыш ушнаш да ты программе дене ныл тылзылан Финляндийысе Турку олаш финн йылмым тунемаш каяш темлен. Миен толыныт, тунемыныт, пеш келшен.

А Светланан умбакыжат тушанак илаш кодаш кумылжо лектын. Грант программе почеш эше кандаш тылзе тыгай йӧным кучылташ лиеш улмаш. Но тӱрлӧ амаллан кӧра проектым петыреныт, да С.Шелепанова угыч шочмо верышкыже пӧртылын. Но шуко жаплан огыл.

Йӧратымаш ӱжын

Ӱдыр шочмо верышкыже толын гынат, чонжо тора элышке шупшын, вет тушан йӧратыме еҥже кодын. Лач финн йылмым тунемме курс годым тудо поро кумылан да ушан-шотан Пётр дене палыме лийын. Тетла нуно икте-весе деч посна илен кертын огытыл.

Тыге ик жап гыч Светлана уэш Финляндийыш илаш куснен да марлан лектын. Теве куд ий самырык еш ваш келшен да ваш полшен, умылен ила. Анечка ден Данечка ача-авам куандарат.

«Дзизгысь-дзазгысь гутым» лудыт

Светланан йочаже-влак утларакшым рушла кутырат, йочасадыште – финла. Тылеч посна Аня да Даниель дене авашт коми йылме дене кутыра. Молан манаш гын Светлана кажне кечын гай скайп дене коми родо-тукымжо дене кутыра. Йоча-шамычат коча-ковашт дене аваштын шочмо йылмыж дене мутланаш тыршат. Ӱмаште Сыктывкар гыч кресачашт йоча-шамычлан «Дзизгысь-дзазгысь гут» мотор книгам пӧлеклен. Авашт нунылан ты книгам кажне кастене лудеш. Могай мутым икшыве-влак огыт умыло, умылтара. А шукерте огыл йоча-влак палыме «Маръямоль» мурым тунемыныт да мурен коштыт. Нунын коми йылмылан келшен толшо «дж», «дз», «ӧ» йӱк-влакат сайын лектыт, капыштышт содыки коми вӱр йога, коеш.

Вашкерак тунемат

Кызыт Светлана йочасадыште воспитательын полышкалышыжлан пашам ышта, тушто кечыгут финнла кутырыман. Куштылгак огыл, вет йоча-шамычлан писын вашештыман, а ӱдырамаш але ты йылме дене эркынрак шона. Чыла мутым ок пале. «Но лач тыге кутырен веле йылмым тунемаш лиеш», – манеш Светлана, садлан шке йочаже-шамыч денат чӱчкыдын коми йылме дене кутыраш тӧча.

С.Шелепанова шыргыжеш, йочам ыштымыж годым йырже финн врач-влак куржталыныт да шке йылмышт дене ойленыт, а ӱдырамаш нунылан шочмо коми йылмыж дене вашештен. Но нигӧат ӱдырамашым шӧрын ончен огыл.

Лабором да Керос, шем кинде да колбаса…

Тора Суомиште ила гынат, тудо шочмо йылме дене кундемжым чот сагына. Чӱчкыдын Корткеросс районышто верланыше Лабором ялысе шочмо сурт, Керос села, школ, йолташ-влак ушышкыжо толын пурат.

Финляндийыште тудлан утларакшым коми кочкыш ок сите: Сыктывкарыште лукмо колбаса, шем кинде, когыльо… Садлан Суоми гыч Санкт-Петербургыш толын волымеке, эн ондак парк ден тоштерлашке ок кай, а кевытыш Сыктывкарыште лукмо кочкышым кычалын ошкылеш.

Куанем: тораште ила гынат, чонжо дене – шочмо кундемыштыже, коми йылме дене моткоч сайын кутыра. А Сыктывкарыш толеш гын, мый тудым обязательно унала ӱжам,шкенан колбаса да шем кинде дене сийлем.

Галина Макарова.

Палашда Коми Республикыште 1992 ий годсек Национальный музыкальный драме театр пашам ышта. Тыште чыла гаяк спектакль коми йылме дене шындалтеш. Тудым жапше годым коми калыкын тӱвыражым да йылмыжым арален кодышо фольклор театр семын почыныт.

Комиште кок национальный телевидений пашам ышта: «Коми гор»

ВГТРК ден «Юрган» национальный телеканал улыт.

 

Коми калыкмут-влак

Илышаш кечет лиеш – кочкышат лиеш.

Кидет уло гын, пашат лектеш.

Пужлышо колым шинчалат ок утаре.

Могай игече – тугай вургем.

Умдыла изи гынат, малаш эрыкым ок пу.

Шке ӱмылет деч шылаш ок лий.

Айста кутырена!

Салам лийже видза оланныд!

Поро эр – бур асыв!

Кузе илет? кыдзи олан?

Чеверын –аддзысьлытӧдз!

Мыйын лӱмем – менӧ шуӧны!