Тений шошым Йошкар-Олаште Мер Каҥаш 30 ияш лӱмгечыж дене кылдалтше Марий форумым эртарен да шке йырже тӱрлӧ кундем гыч толшо марий-влакым чумырен. Нунын кокла гыч иктыже – Киров область гыч чолга еҥ, Марий советын ондакысе вуйлатышыже Алексей Григорьевич Кудрявцев. Тудо Виче кундемыште шуктен толмо пашаж нерген каласкалыш.
Российын тӱрлӧ регионыштыжо марий-влак тӱшкан илат, кугезе тукымым шуят, шочмо тӱвырам, йӱлам, йылмым аралаш тыршат да тудын ончыкылыкшо верч азапланат. 2009 ийыште Виче кундемыште илыше марий-влакын советыштым чумырымо. Тушко кажне район гыч ик-кок еҥ ушна. Тудым Алексей Кудрявцев ятыр ий вуйлатен. Кызыт председательже – Александр Иванович Макаров.
Советын активистше-влакын тыршымыштлан кӧра районлаште кум автономийым ыштыме: «Кикнур-Мари», «Уржум-Мари», «Кильмезь-Мари». Кажныжын шке еҥже, вуйлатышыже улыт. А регионышто «Виче-Мари» автономийым почмо.
Совет тӱрлӧ пашам виктара, ятыр йодышым каҥаша. Эн тӱҥ проблеме – ты кундемыште марий йылмын йомын толмыжо. Вет кызыт тушто марла кутырышо йочам шуэн вашлият. Советын эртарыме пытартыш конференцийыштыже тиде йодышым нӧлталме, марий йылмым кузе аралыме шотышто кутырымо.
– Киров областьыште Пыжанью район Вӱлэҥер (Марий Ошаево) ялысе школышто гына марий йылмым тунемыт. Кикнур, Вӱрзым районлаште тудым факультатив шотеш гына кодымо. Марий калыкын историйжымат школлаште огыт тунем. Самырык-влак шочмо калыкын историйжым палаш тӱҥалыт гын, нуно марлат кутыраш кумылаҥыт ыле. Тидын шотышто опытна кугу. Теве руш йоча-влак шочмо йылмынам тунемаш ямде улыт.
Ме ныл конференцийым эртаренна, тыгак тӱрлӧ мероприятийым, фестивальым, палемдена. Киров кундемыште областьысе Пеледыш пайрем кажне ийын Пыжанью районысо Вӱлэҥер ялыште эрта. Ӱмаште Тӱвыран кечыжымат палемденна. Тыгак ме марий-влакын илыме вес кундемышке концерт дене лектын коштына. Мутлан, Угарман областьысе Шараҥ, Тоншай районлаште лийынна. Вет ме касвел-йӱдвел диалект дене мутланыше улына, икте-весым сайын умылена.
Тыгак калык художественный коллективым чумырымо, Киров кундемыште ото-влакым аралыме, Вӱтласе марий князь Ош Пондашлан чапкӱм шогалтыме шотышто пашам шуктена.
Пашаште нелылык южгунам лектеш. Окса чӱдылык поснак шижалтеш. Кугыжаныш гыч грант полышым огына нал. Шийвундо деч посна шукыжым ыштен огына сеҥе, – мане А.Кудрявцев.
Кикнур кундемыште ялысе еҥ-влак кузе илат? Могай пашам ыштат? Тидын шотышто А.Г.Кудрявцев тыгерак вашештыш:
– Кикнур кундемыште колхоз-влак шаланеныт. Кызыт районышто шурным куштымо кум предприятий уло. Тушто еҥ-влак пашам ыштат. Ялысе-влак районыш, районышто улшо-влак олаш илаш куснат. Сандене ялыште утларакшым пенсионер-влак гына кодыныт. Самырык еҥ-влак оксам ышташ кугу олашке кудалыштыт.
Кызыт вольыкым шагалын ончат. А мый эре ашнаш кӱлеш манам. Вет ялысе еҥлан вольык деч посна садак йӧсӧ.
Алексей Григорьевич Кикнур посёлкышто ешыж дене ила, кызыт – сулен налме канышыште. Паша корныжо тудым эре калык деке лишемден. Верысе колхозын председательже лийын. Варажым районысо администрацийыште ялозанлык пӧлкам вуйлатен. Пелашыж дене пырля ӱдыр ден эргым ончен куштеныт.
Алексей Григорьевич калыкше верч чон йӱлен ила, ончыкылыкшо волгыдо, пиалан лийже манын шона. Марий калык верч тыршыше, азапланыше-влак ончыкылан кугу ӱшаным пуат. Сандене тыгай еҥ-влакым шукырак вашлийме шуэш.