Вольык — ялыште кажне суртышто оза. Вет ожнырак еҥ-влак утларакшым вольык кӱшеш илен лектыныт. Ушкал уло – шӧр, ӱмбал, торык улыт. Шорыкым ашнет – межым тӱредат. Меж уло гын — шокшо носки, пижгом ямде. Шорык шылат тамле. Вольыкым ончаш тӱҥалме денак марий-влак коклаште шуко ойӧрӧ шочын. Калыкыште ӱшаненыт: ойӧром шуктет гын, вольык таза, пеҥгыде, коя лиеш да тӱжаҥеш. А вольык таза — тугеже ешыштат кочкыш уло. Тидын нерген филологий шанче доктор, «Объекты почитания в марийских запретах» шымлымашын авторжо Л.А.Абукаева деч каласкалаш йодна.
Палемдена: ты паша Марий кугыжаныш университетыште савыкталтын. Тыгай статьям тыгак «Вестник Марийского государственного университета» журналыште печатлыме.
— Любовь Алексеевна, ты ойӧрӧ-влакым Те кушто погенда?
— Тудым Марий кундемын чыла гаяк районыштыжо, тыгак Пошкырт кундемыште погымо. Кумалме мут гыч коеш: марий калыкын озанлыкыштыже утларакшым кум тӱрлӧ вольык кугу верым налеш. Тиде — ушкал, шорык да имне. Лач нунын дене кылдалтше ойӧрӧ шуко уло..
Мутлан, вольык ынже пыте манын, вӱтам ӱштервоштыр дене ӱштын огытыл. Вӱташте мурашат огеш лий, маныныт. Вӱта гыч вигак уремыш лектын каяш огеш лий — вольык перкем наҥгает, маныт. Пӧртыш от пуро гын, кеч пӧртӧнчык тошкалман. Оралтыште, вӱташте вурседылаш ок йӧрӧ — вольык черлана. Вольыкым ӱштервоштыр дене покташат ок йӧрӧ — вольык явыга.
— Шошым вольыкым икымше гана олыкыш лукмо годым мом палыман?
— Марий-влакын тидын шотыштат шуко ойӧрӧшт уло. Тидым илалшырак-влак тачат шуктат. Мутлан, икымше гана вольыкым олыкыш лукмо годым кутырен лукташ ок йӧрӧ — вольыкет черлана. Могай корно дене вольыкым кӱтӱш ужалтаренат, тудо денак мӧҥгӧ пӧртылман. Уке гын вольыкет мӧҥгӧ пураш ок тӱҥал, да кеҥеж гоч жапетым вольык почеш куржтал эртарет. Икымше гана вольыкым олыкыш поктен колтымо воштырымат уремеш шуэн кодыман огыл – мӧҥгӧ кондыман.
— Ушкал дене кылдалтше шуко ойӧрӧ уло. Мутлан, могай?
— Яллаште кызытат йочам изиж годымак вольыкым пагалаш, йӧраташ туныктат. Икшывым ушкаллан колтымо годым ава-ача ойла: «Ушкалым покташ, кудалыкташ ок йӧрӧ – шекш калтаже шӱтла». Тыгак шӧр шуко, тамле але тамле огыл манын ойлаш ок лий – шинча возеш, да шӧр йомеш, маныт.
Ушкал нерген гына огыл, тудын пуымо кочкыш-йӧрвар шотыштат тӱрлӧ ойӧрӧ уло. Мутлан, шӧр-торыкым яра кышкылташ ок йӧрӧ – вольыкет черлана. Але шӧр дене вӱдым вараш ок йӧрӧ – колет гын, ойырыктат. Палыме еҥ деч налме ӱй-шӧр-ӱмбал атышӧрым яра пӧртылтыман огыл – ушкалже черланен кертеш але шӧржӧ шагалемеш.
Марий-влак ушкалым чынжымак кугу да еш перкем кондышо вольыклан шотлат, садланак, презе лиймек, ушкал лӱмеш пайремым эртарат — Тувыртышым кочкыт. Арам
огыл тыге ойлат: «Вӱташтет ушкал лийже, пӧртыштет – коҥга». Ушкалым тыгак Аралыше (Суксо) семын онченыт. Мутлан, мончаште вӱдым йӱмӧ годым «Шем ушкалын шӧржым йӱам» манын ойлена ыле. Вет шокшо мончаште вӱдым йӱаш ок лий. А чотак йӱмет шуэш гын, лач тыге манын подылман. Тунам тазалыклан нимогай эҥгек огеш лий манын шоненыт.
— Презе нергенат шуко ойӧрым палемдат.
— Чын. Кудывечыште ече дене кошташ ок йӧрӧ – шочшаш презе кужу кӱчан лиеш, яклешташ тӱҥалеш. Телым ечым пӧртыш пурташ ок йӧрº – презе ече йолан шочеш. Ондак вӱташте пеш йӱштӧ лийын, садлан, презе шочмеке, тудым ик жап пӧртыштӧ онченыт. Тунам ойленыт: «Презым пӧртышкӧ пуртымо годым ойласаш ок йӧрӧ – магырышан лиеш». Чыла тиде вольык таза лийже, сайын кушшо, суртышто сай да поянлык лийже манын ышталтын.
— Марий-влакын гына огыл, моло фин-угор калыкынат имне кугу вольыклан шотлалтеш. А имне шотышто мом каласеда?
— Ожнырак имне деч посна илаш неле лийын: пасум куралман, шындыман, пум да шудым кондыман. Тудланат марий калык вуйым савен илен. Ойленыт: имньын оржажым пӱчкаш ок лий — имньын ӱнарже пыта. Имньым туарыме годым омыта олмыжым чара кид дене кучаш ок йӧрӧ — нузылга. Пӱжалтше имньылан йӱштӧ вӱдым йӱкташ ок йӧрӧ — йолжым йомдара. Чыла тидыже имньын тазалыкшым арален кодаш манын ышталтын.
— Пий ден пырыс шотыштат шуко ойӧрӧ уло.
— Пий-пырыс айдеме дене пырля илат, садлан нунын денат марий калык шкенжым сайын кучен. Тиде ойӧрӧ гыч раш коеш. Пийым ырыштараш ок йӧрӧ — пий илышым илет. Пырыс игым шакше манаш ок йӧрӧ — пырыс игыжым кудалта. Пий-пырысым тошкен каяш ок йӧрӧ — шке туткарыш логалат. Пырысым чумаш ок йӧрӧ, йолет коршташ тӱҥалеш.
Пий ден пырысым от пукшо гын, чот кугу языкан лият, молан манаш гын айдеме пий-пырыс резык (пиал) дене ила. Южо ойла: айдеме пий-пырысм пукшыде орландара гын, шкенжымат тыгак ончаш тӱҥалыт.
Калыкын ойлымыж почеш, пий ден пырыс шке ӱмбакышт осалым налын кертыт. Садлан
корнышто шинчалан иктаж-могай осал конча гын, мӧҥгӧ вигак пураш ок йӧрӧ — пийым але пырысым ниялтымек гына пурыман. Осал еҥ, тендам локташ манын, иктаж ӱзгарым конден кудалтен гын, тудым пий шурыш (калыш) шуыман манын ойленыт.
Мӱшкыран ӱдырамашлан пырысым чумаш ок йӧрӧ — аза нечке лиеш. Пырысым йол коклаш пурташ ок йӧрӧ — черланет.
— А юто-вусо шотышто мом паледа?
— Юто-вусо коклаште комбылан, лудо ден чывылан кугу тӱткыш ойыралтеш. Мутлан, Кугече кечын комбым пӱкташ шындаш ок лий — комбиге ок лий. Комбо, лудо пыжашым кутырен опташ ок йӧрӧ — шып шинчаш огыт тӱҥал. Комбо пыжашыш вес комбо муным пышташ ок йӧрӧ — шке муныжо пужла. Комбиге лектын пытымешке, муно шӱкым шуаш
ок йӧрӧ — кодшыжлан лекташ неле лиеш. Комбо, лудо пыстылым еҥлан пуаш ок лий — лудо, комбо пиалет кая.
Юто-вусо шылым кучылтмо шотыштат посна правил-влак улыт. Мутлан, комбо шылым торашке костенеч семын колташ ок йӧрӧ — комбо еш шалана. Тыгай костенечым колтымо гын, тудым тамлен ончышо еҥ комбо луым мландыш урышаш. Чыве, комбо, лудо шылым чывыштыл-чывыштыл кочкаш ок йӧрӧ — вескана корак игыштым чывыштыл-чывыштыл нумал пытара. Кастене чыве-влакым тарваташ ок йӧрӧ — черланат.
Ава комбым чумаш ок йӧрӧ – тудо исыр лийын кертеш. Пӧртыштӧ комбо пӱктен шинча гын, тушто кушташ ок лий – тыгодым муно шелын кертеш. Еҥын комбигым шотлаш ок йӧрӧ — черланат. Комбо муным шотлаш ок йӧрӧ — игыже шагал лиеш. Тиде икмыняр ойӧрӧ гына.
Теве тыге улмаш. Марий ойӧрӧ-влакым палыман, вет нуно таклан огыл шочыныт. Нуно мемнан чын илаш туныктат. Ойӧрӧм шуктет гын, илышетат сайын эрта. Шкежат поро лият, суртыштет киндет, вӱташтет вольыкет лийыт.
— Кызытсе жапыште ойӧрӧ шотышто мом каласен кертыда?
— Кызыт, XXI курымышто, шукынжо ойӧрӧ манмым огыт умыло але ырым (суеверий) маныт. Тыгай еҥлан каласыме шуэш. Кугезына-влак паленыт: пӱртӱсыштӧ, айдеме ден айдеме коклаште, суртышто чылажат шке шотшо дене лийшаш. Йырым-йырна улшо тӱняште чылажат ваш кылдалтын, садлан чон ласкалыкым, поро илышым, сай тазалыкым пӱртӱсым жаплен, йӱлам пагален сулаш лиеш. Адакшым, кугезе кова-кочана-влак илышым кузе умыленыт, тидымат палаш оҥай да пайдале, шонем.
Теве тыге улмаш. Марий ойӧрӧ-влакым палыман, вет нуно таклан огыл шочыныт. Нуно мемнам чын илаш туныктат. Ойӧрӧм шуктет гын, илышетат сайын эрта. Шкежат поро лият, суртышто киндет, вӱташте вольыкат лийыт.
Ирина Степанова.