14-20 апрель – Вӱрым пуаш кумылаҥдыше арня (20 апрель – Российысе Донор кече – вашеш).
Вӱр службо деч посна тӱрлӧ полышым пуымо: хирургий, реанимаций, азам ыштыктыме, гематологий, онкологий – шот дене пашам ыштен ок сеҥе. Военный действий-влак кайыме годым Вӱр службын кӱлешлыкше поснак чот шижалтын.
Сар жапыште донор лийме нерген Республикысе вӱрым пуымо станцийын начальникше Екатерина Зангерова каласкала.
Граждан сар годым
Вӱрым колташ клинический практике кугыжаныш кӱкшытыштӧ пурташ революций деч вара, Гражданский сар годым, тӱҥалыныт. Научно пеҥгыдемдыме вӱрым пуымо случай-влак сай лектышан лийыныт: 1919 ийыште Москошто Военно-медицинский академийын факультетысе хирургийжын хирургий клиникыштыже В.Н.Шамов тыгай процедурым эртарен, Ленинградыште Медицине шинчымаш кугыжаныш институтын клиникыштыже – профессор Э.Р.Гессе. Туге гынат варажым ты йӧн моткоч эркын вияҥын – донор-влак шагалемыныт. Донор семын черлыеҥын лишыл родо-тукымжо, студент ден медпашаеҥ-шамыч (черлыеҥлан полшаш шонен, вӱрым пуэныт) лийын кертыныт. Донор-влакым окса денат кумылаҥденыт: 1927 ий гыч тидлан оксам тӱлаш, а 1931 ий гыч – лӱмын паёкым пуэдаш тӱҥалыныт.
Марий Элыште
Республикыште Вӱр службым ышташ 1937 ийыште тӱҥалыныт – Йошкар-Оласе эмлымвер пелен вӱрым пуымо опорный пунктым почмо. Исторический источник-влаклан ӱшанаш гын, эше 1932 ийыште врач-влак К.Г.Яропольский ден В.Н.Смирнов переливанийым эртареныт. Но донор-влак республикыштат ситен огытыл. Тӱҥалтыш жапыште донор-влак коклаште вич еҥ гына шотлалтын.
1938 ийыште Шернур, Козьмодемьянск, Звенигово, Волжск эмлымверлаште (тушто хирургический койко-влак лийыныт) вӱрым пуымо пункт-влакым почыныт. Врач-шамычын тыршымыштлан, вӱрым пуымо йӧным калыкыште шаркалымылан кӧра 91 донор погынен. Да 1938 ийыште вӱрым пуымо 83 процедурым эртареныт.
Вӱрым сдатлыме оксам – фронтлан
1939-1940 ийлаште Совет-финн сар годым Хасан ер воктене боевой действий кайыме жапыште военно-полевой условийыште ятыр еҥлан трансфузийым (вӱрым колтымаш) эртареныт. Военный действий годым моткоч шуко донор-влак кӱлыныт.
Кугу Отечественный сар годым Вӱр службышто ятыр шанче да практике задаче-влакым решатлыман ыле. Тӱжем дене совет еҥ, Шочмо эл верч шогышо салтак-влакын тазалыкыштым да илышыштым аралаш шонен, вӱрым пуаш кумылаҥыныт. Кугу Отечественный сар тӱҥалмеке, РСФСР-ын тазалык аралтыш калык комиссариатше донорын вӱржым ямдылыме пашам 50 пачаш кугемден. Вӱр заготовкым фронт воктенак ыштеныт. Вӱрым ныл шӧрынан янда атыш погеныт, варарак – цилиндр форман 500 миллилитран атыш, тыгайже лийын огыл гын – ош арака яра кленчалаш.
Элна мучко еҥ-влак вӱрым сдатленыт, тидлан пуымо оксам фронтлан колтеныт. Ленинградыште, мутлан, донор-влакын погымо оксашт дене «Ленинградский донор» самолёт эскадрильым чоҥеныт. Медик-шамыч фронтышто да тылыште вӱрым сдатленыт.
Марий Элыште илыше-шамычат ӧрдыжеш кодын огытыл. Кугу Отечественный сар тӱҥалмеке, донор-влак 40 пачаш шукемыныт. Тыге сар годым 2000 наре литр вӱрым ямдыленыт. Калыкыште патриотизм шӱлышым вияҥдыме, тыгак медик-шамычын, «Красный крест» да «Красный полумесяц» обществе-влакын умылтарыме пашаштлан кӧра донор вӱрым ситышын ямдылыме.
1944 ийыште СССР Верховный Советын Президиумын пунчалже почеш, «Почётный донор СССР» оҥыш пижыктыме знакым луктыныт. Тудын дене ятыр гана вӱрым пуышо еҥым палемденыт. Сар жапыште 15 тӱжем наре еҥ ты палым сулен.
Кугу Отечественный сар годым 5,5 млн наре еҥ донор лийын, нунын кокла гыч 90% – ӱдырамаш-влак да 74% – самырык еҥ-шамыч.
Сар пытымекат шке кумылын вӱрым да тудын компонентшым сдатлымаш кумдан шарлен. Неле жапыште ыштыме подвиг донорым да ты толкынын волонтёржо-шамычым, Вӱр службын медикше-влакым кызытат кумылаҥдат.
Вӱрым пуаш ида лӱд!
Денис Тимофеев – почётан донор, Медведево посёлко:
– 2012 ий 26 июньышто икымше гана донор семын вӱрым пуэнам – нелылыкыш логалше черлыеҥ-влаклан полшымем шуын. Тылеч вара вӱрым пуымо станцийыш эре коштам. Тачысе кечылан вӱрым 24 гана пуэнам, плазмым – 127 гана, вӱрын клеткыжым – 4 гана.
2016 ий 28 апрельыште почётан донор корочкан лийынам. Тыгай лӱмым налаш вӱрым 40 да шукырак гана пуыман, плазме дене пырля шотлаш гын – 60 да утларак гана. Мый шукыж годым плазмым сдатлем. Тидым кок арнялан ик гана ышташ лиеш, а вӱрым – кок тылзылан ик гана.
Почётан донор семын паша верыштем отпускым шонымо жапыште налын кертам. Тыгак эмлымверыште але поликлиникыште тӱрлӧ специалист дек черет деч посна пураш лиеш. Но илалше еҥ-влак черетыште шинчат гын, нунын деч ончыч ом пуро, вучем. Почётан донорлан идалыклан ик гана социальный выплате (пашадар кугытым ончен тӱлат) пуалтеш.
Южо донор вӱрым пуымылан оксам налеш, мый гын ик ганат налын омыл. Вӱрым сдатлаш лӱдман, ӧрман огыл. Вес еҥлан полшаш йӧн да жап уло гын, поро пашам ыштыде ида код.
Донор лийнет гын…
Госуслуги портал гоч вӱр донацийыш возалт.
- Республикысе вӱрым пуымо станцийыш (Йошкар-Ола, Пролетарский урем, 66-шо №-ан пӧрт) мийыман.
- Анкетым, согласийым возыман (пелен паспорт ден СНИЛС-ым налман).
- Станцийыштак врач дене тергалтман.
- Вӱрым общий анализлан сдатлыман.
- Печене дене шере чайым йӱман.
- Вӱрым пуыман.
- Тылеч вара тендан пульс ден давленийдам тергат.
- Регистратурышто вӱрым пуымо нерген справкым пуат.
- Бухгалтерийыште кочкышым налаш компенсацийым тӱлат.
- Мӧҥгӧ миен кочман да каналтыман.
Сеҥымаш кече вашеш
14-21 апрельым Российысе Тазалык аралтыш министерстве «Донорство крови. Наследники Победы» арня семын увертарен.
Ты кечылаште Марий Элысе вӱрым пуымо станцийыште вӱрым да тудын компонентшым пуаш, тыгак лувем да гемопоэтический стволовой клетке-влак донор лияш кумылаҥдыше тӱрлӧ мероприятий эртаралтеш. Нуно Кугу Отечественный сарыште сеҥымылан 80 ий темме лӱмеш да Донорын кечыжлан пӧлеклалтыт.