Кужэҥер вел гыч Параньгаш кудалме годым корно деч шола могырышто Яҥгетсола ял коеш. Ты кундемыште еҥ-влак кузерак илат? Садеран, ломберан ялышке миен толде шым чыте. Вершӧрым йыр ончыштын, тусо калык дене вашлийын мутланен, шканем шуко ум пален нальым, ятыр йодышлан вашмутым муым.
Янгелде кочан илемже
Преданийлан эҥерташ гын, ты ялым Янгелде лӱман сонарзе негызлен. Тудым ты вер кумда олыкшо, воктене йоген эртыше эҥерлаже, гӱжлен шогышо чодыраже, шолын лекше шуко памашыж дене сымыстарен.
Яҥгетсола Параньга районысо Матародо ял шотан илемышке пура. 2020 ийысе данный почеш, 80 наре суртышто 283 еҥ ила. Ныл уреман ялыште тӱҥалтыш школ, йочасад, тӱвыра пӧрт, кевыт улыт. Ялышке газым пуртымо, вӱд пучым шупшмо. Уремлаште шаргӱм шарыме, меҥгылаште электротул лапме-влак койыт. Уремлам мотор пӧрт-влак сӧрастарат. Тугеже ял ила, шке семынже тӱзлана.
Старостын пашаже шуко
Ты кундемын эргыже Эрик Спартакович Данилов ынде кок ият пеле ялыште старостылан шога. Профессийже дене – столяр-мебельщик. Илыш корныштыжо эре чоҥымо пашаште тыршен: тысе колхозышто, Йӱдвелыште, Москошто, Татарстан Республикыште. Эсогыл пелашыжым, Памашъял ялын ӱдыржӧ Роза Ивановнам, Параньга районысо эмлымверым чоҥымо годым вашлийын. Роза таҥже тунам штукатур-малярлан ыштен. Кызыт вате-марий коктынат сулен налме канышыште улыт. Кок эргым, ик ӱдырым кумда илыш корнышко луктыныт.
Эрик Спартаковичын ял верч чон йӱлен илымыжым тудын ыштен толмо пашаже-влак пеҥгыдемдат.
«Ик кугу нелылык: ялыште паша вер уке. Тидлан кӧра самырык-влак ялым коден каят. Оксам ышташ манын, кугу олалашке кудалыштыт. Ялыште кодшо-влак Кужэҥер районысо чыве фабрикышке але Ернур ялысе озанлыкышке пашам ышташ коштыт.
Ялыште тӱрлӧ паша шукталтеш. Ятыр ий кумалтышым эртарыме огыл. Ты йодыш дене еҥ-влак мый декем толыныт. 2020 ийыште шыжым кӱсотышко лекна. Тений Агавайремым эртараш шонена», – ойла Э.Данилов.
Икмыняр ий ончыч Яҥгетсолаште марий поэт Михаил Якимовым шарныме лӱмеш чапкӱм шогалташ манын, ял старосто шомакым луктын. Калык тореш лийын огыл. Тыге еҥ-влакын оксашт кӱшеш 2019 ийыште клуб ончылно чапкӱм шогалтыме. А ӱмаште Кугу Отечественный сарыште кредалше-влак лӱмеш шарнымаш кӱм почыныт. Лӱмыштым гына возен шуктымо огыл.
Эрик Спартакович ял илышым саемдаш шона.
«Нелылыкым уда корно луктын. Но ты пашам ме тӧрлен толына. Матародо ял шотан илем администрацийын полшымыж дене кок ий почела корныш шаргӱм шарена. Кызытеш кажне уремым авалтен шуктен огынал», – каласыш ял старосто.
Ялыште вольыкым ашнаш тыршат, фермер-влакат улыт, мӱкшымат кучат. Нунын коклашке Эрик Спартаковичым пуртыман. Жапыштыже тудын ныл ӱшкыжшӧ, ныл имньыже лийыныт. Шоҥгеммеке гына шолдыра вольыкым ончымым чарнен. Такшым 25 ий утла мӱкшым куча. Пӧрт воктене шогышо трактор пӧръеҥын пашаче улмыж нерген ойла.
Оралте тошто
Яҥгетсола клубым 2019 ий годсек Матародо школын ончычсо туныктышыжо Эльвира Виссарионовна Захарова вуйлата. Тудын тыршымыж дене клубышто ятыр паша шукталтеш, «Ший шымаш» фольклор ансамбль уло.
«Ансамбльна онлайн йӧн дене тӱрлӧ конкурсыш ушнен. Кировышто эсогыл икымше верым нална. Чылаже коло утла Чап кагазна погынен», – шыргыжале клуб вуйлатыше.
Клубыш пашаш толмеке, тыште нимо уке гаяк ыле манеш. Нелылык деч лӱдын огыл. 2020 ий майыште нацпроект почеш клублан 106 тӱжемаш музыкальный аппаратурым пуэныт.
«Ситыдымаш-влакат улыт: художественный вуйлатыше деч посна пашам ыштена. Весе: отоплений уке. Оралте тошто. Сандене ме коҥгаш олтен ырыкташ тӧчена. Чыла окна рамым вашталтыме, яндам шындыме. Тений кӱварым чиялташ, сценыш лекме вургемым вашталташ шонена. Тыгак пӧртончылым тӧрлыман. Ял калыклан (поснак Данилов Э.С, Окунев А.С., Морозов В.В., Морозов Н.В.да тулеч моло), Параньгасе тӱвыра администрацийлан ӱшанымыштлан, полыш кидым шуялтымыштлан таумутым ойлымо шуэш», – ойла Э.Захарова.
14 тунемше…
Яҥгетсола тӱҥалтыш школым Матародо ял гыч Ирина Георгиевна Федотова-Градобаева вуйлата. Тушто тыгак йочасад уло. Школышто 14 йоча тунемеш, йочасадыш 8 йоча коштеш. Йоча шагал да тидыже кумылым волта. Икшыве-влак моткоч чолга, сылнымутым йӧратыше, спортлан шӱман улыт.
Тений 4-ше классым ныл йоча веле тунем пытарен. Варажым тунемше-влак Матародо школышко куснат. Тушко я йолын коштыт, я машина дене кудалыштыт.
Яллан ик кевыт гына
Ялысе кевытыште Надежда Васильевна Мамаева ынде кок ий ужалкала. Женя пелашыже Москошко вахте йӧн дене пашам ышташ кудалыштеш. Кум шочшышт уло.
«Вес кевыт уке, да сатум налаш чылан тышке толыт. Тӱрлым ужалена.
Ялыште илаш лиеш, но кугу проблеме: паша уке. Тидлан кӧра шуко пӧръеҥ тора верлашке кудалыштеш. Ме у пӧртым чоҥена, шорыкым, казам, чывым ашнена», – каласыш тудо.
Курыкан, мотор пӱртӱсан вершӧр чонышто кокыте шонымашым коден. Ял калыкын поро кумылан, пашаче улмышт пагалымаш кумылым луктын, но паша вер укелык кугу шӱлыкым луктеш. Туге гынат ешым пукшен-йӱкташ, икшывым йол ӱмбак шогалташ манын, тысе еҥ-влак тӱрлӧ семын тыршат. Тугеже ялын ончыкылыкшо верч могай-гынат ӱшан уло.