«Марий памаш» – мыйын кокымшо ешем, уло илышем. Мурыде-куштыде иленжат ом мошто», – манеш Йошкар-Олаште шочын-кушшо, ты коллективыш эн шуко жап коштшо, экскурсовод, моткоч уста да опытан куштызо Лариса Шабдарова.
Тиде коллектив тудлан илышыште рыҥ шогаш, кеч-могай неле-йӧсым сеҥен лекташ, кунамже куанымат пайлаш полша.
Коллективыште – 42 ий
«Марий памаш» ансамбль мураш-кушташ йӧратыше, марий шӱлышан шуко еҥым иктеш поген, усталык корныш луктын. Лариса Шабдарован илышыжат ты ансамбль дене чак кылдалтын, тыште усталыкшым ятыр ий дене нӧлтен толын. 1982 ийыште 15 ияш улмыж годымак ансамбльыш толын. Ынде тидлан 42 ий эртен. Тынар ий жапыште тудо опытым шуко поген шуктен, ятыр ӱдыр-рвезым лывыргын кушташ туныктен. Ансамбльым вуйлатыше Мария Лазаревна Соловьеван кугу полышкалышыже семынат палемден кодаш лиеш. Тудын укеж годым репетицийлан южгунам вуйын шога. Организатор семын тӱшка калык дене пашам ыштен мошта. Тыгодым поро кумылан, моткоч чулым ӱдырамаш, кеч-кӧланат полшаш ямде.
– Мыйын тукымыштем мурен моштышо-влак ятырын лийыныт. Тидыже мыланемат куснен. Йошкар-Олаште 20-шо №-ан школышто тунемынам. Изинек балетыш, калык куштымашыш коштынам.
1981 ийыште кокам дене пырля Йошкар-Оласе Сеҥымашын XXX идалык лӱмеш тӱвыра полатышке ик концертыш миенна ыле. Тушто мый икымше гана «Марий памаш» коллектив дене палыме лийынам, сценыште куштымыштым ончен куаненам. «Коллективыш мыят логалшаш улам», – тунам шкан пеҥгыдын ойленам. Икмыняр жап эртымеке, репетицийышкышт мийышым. Моткоч вожылшо ӱдыр лийынам, тыгодым марлат пешыже мутланен моштен омыл. Ончем, студент-влак шукын улыт, икте-весышт дене марла кутырат. А мый колыштам да нимомат сайын ом умыло. Тунам ансамбльын художественный вуйлатышыже Виктор Петрович Данилов лийын.
Хореограф, балетмейстер Надежда Прокопьевна Дружинина-Кузнецова мыланем мане: «Тиде марий ансамбль, тыште марла муренат, мутланенат моштыман». Туге гынат мыйын мурен моштымем тергымеке, ансамбльыш нальыч. Тыге «Марий памаш» ансамбльлан кӧра марла сайын кутыраш тунемым.
Ты ансамбль – мыйын кокымшо ешем, илыш ойыртемем. Вес семынже иленжат ом мошто, очыни. Кажне еҥын проблемыже уло. Ансамбльыш толат, да чыла тиде мондалтеш, мурен-куштен, чонлан ласка лиеш. Лийын тӱрлӧ жап. Авам нелын черланыш, ик жап паша деч поснат кодым. Тунам ансамбльыш коштмем мыланем кугун полшен, чон тыште лыпланен.
Эртыше пагытым шергалаш гын, коллектив дене шуко вере лийынна, йотэллашкат ятыр гана миенна. Вес элыш икымше гана гастроль дене Испанийыш миенам. Тунам ме СССР-ын чапшым ик фестивальыште араленна. Тидлан пел ий ямдылалтынна. Мый эре кугешнем: изи калык улына, тыгай кугу элна дене йот мландыште палдарен кертынна. Поснак Надежда Прокопьевна Дружинина-Кузнецова нерген ойлымо шуэш. Тудым Марий Элыште ик эн виян фольклорист семынат палемден кодаш лиеш. Тудо мыйым молан туныктен, чоныш мом шыҥдарен – чыла тидым самырык-влаклан пуэн кертам. Коллективыш толшо шуко самырык еҥым кушташ туныктем.
Кызытсе тукымым калык усталык, фольклор дене от сымыстаре. Ӱдыр-рвезе-влак марла пешыже огыт кутыро да тиддеч эше вожылыт. Кызыт коллективыш самырык-влакат шагалрак толыт. А вет ондак ты ансамбльыш логалаш манын, 300 наре еҥ погына ыле. Чылаштым комиссий терген. Коллективыш ӱдыр-рвезе-влак шукырак толышт манын шонена, нуным ме вучена, – мане Л.Шабдарова.
Лариса Витальевна ансамбльже нерген уло чонжым почын каласкалыш. Тиде коллектив тудын илышыжым пӱтынек вашталтен, марий улмыж дене утларак кугешнаш, шочмо йылмым йӧраташ кумылаҥден.
Коллектив моткоч икоян. Репетицийыш коштыт, концертыште мурат-куштат, кеч-могай пайремым ик еш семын эртарат.
Ужалыше, кассир, психолог…
Йошкар-Оласе ик училищыште ужалышылан тунем лекмеке, Л.Шабдарова икмыняр жап кевытыште ыштен. Но варажым паша корно самырык ӱдырым Марий Элысе автобус паркыш конден. Тушто тудо 26 ий кассирлан пашам ыштен, пытартыш вич ий тусо тоштерым вуйлатен. Но вара неле жап тӱҥалын. Предприятий шаланен, шукын паша деч посна кодыныт. Тыге Лариса Шабдаровам пӱрымаш вес профессийым ойырен налаш таратен. Лариса Витальевна Йошкар-Олаште бизнес-рӱдерыште экскурсоводлан, И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште СКД-лан (социал тӱвыра паша), Москосо психолого-социальный институтын Йошкар-Олаште верланыше филиалыште психологлан тунем лектын. Таче экскурсовод семын Йошкар-Олаште турист-влаклан шке кумылын экскурсийым эртара.
– Англичан йылмым сайын паленам. Моткоч кусарыше лияш шоненам. Но ты шонымаш ыш шукталт. Автобус паркыш 22 ияш улмем годым толынам. Тунам нимо деч лӱдын омыл. Тыштак Эраст пелашем вашлийынам, тудо шофёрлан ыштен. Автотранспорт дене кылдалтше шкенан тоштерлан вуйын шогенам. Йоча, студент-шамычлан экскурсийым чӱчкыдын эртаренам, предприятийын пашаж дене палымым ыштенам. Предприятий пытымеке, чот ойгыренам. Тачат автобус нерген кутыраш тӱҥалам, да чонемлан нелын чучын колта.
Экскурсоводлан 2016 ий годсек ыштем. Марий фольклор программе дене палдарем, мастер-классым ончыктем, – мане Л.Шабдарова.
Еш – кугу поянлык
Л.Шабдарова – кок шочшан ава, ныл уныкан кова да йӧратыме пелаш. Оля ден Марина ӱдыржӧ-влак изинек усталык шӱлышан кушкыныт. Коктынат МарГУ-што тӱвыра да сымыктыш факультетым тунем пытареныт. Ешан, шочшан улыт, тӱрлӧ пашам ыштат.
Л.Шабдарован Оля ӱдыржӧ да тукым шӱжарже Татьяна Марченкова «Марий памаш» ансамбьыш 10 ий коштыныт.
Тыгайрак тачысе лаштыкнан уста да талантан еҥже. Коллективым тӱзатымаште тудо тырша, шукылан сай примерым ончыкта, марий калыкын тӱвыра поянлыкшым, фольклоржым аклен ила да тудын дене эре кугешна.
Л.Шабдарован альбомжо гыч налме фото-влак.