Жапше годым тиде ялыште илыш шолын. Урем мучко йоча йӱк шергылтын, эсогыл пошкудо ял гычат йоча-влак модаш коштыныт. Кызыт гын Морко район Чевернурышто улыжат ик суртышто веле илат. Чынрак каласаш гын, тушто ик пӧръеҥ гына ила. Кокласола ял шотан илемыш пурышо Чевернур деч пошкудо Чодыраялыш ныл меҥге лиеш, Йошкарэҥер ял марте – кок меҥге наре.
Ик сурт гына
Мотор пӱртӱс лоҥгаште, чодыра воктене, верланен ик уреман Чевернур. Ял нерген пеле сӱмырлышӧ икмыняр пӧрт, оралте олмо-влак гына ушештарат. А.Ю.Дмитриевын суртшо гына, «Тыште эше илат, ял пытен огыл» манын, урем дене эртен кайыше еҥлан пуйто ойла. Палыдыме еҥым шекланен, кок пийже опталта. Капка воктене чыве игыже-влакым вӱден коштеш. Пӧрт ончыл палисадникыште лилий-влак пелед шогалыныт, туштак чевер йошкар тӱсан роза шинчам куандара. Сурт воктенысе печен налме кумдыкышто вольык шудым кочкын коштеш.
Андрей Юрьевич тыштак шочын-кушкын, тудын ачажат тиде ял гычак, аваже Азъял почиҥга гыч тышке марлан толын.
– Йоча годсо пагытым шарналтен, тошто фото-влакым ончен, ончыч тыште иктаж коло наре суртышто иленыт манын каласен кертам. Тӱрлӧ пайремым ял калык пырля пайремлен, ваш уналыкеш коштыныт. Ме, йоча-влак, уремыште модын куржталынна. Телым воктенысе пӱяште хоккейла модынна. Ийым тынар сайын эрыктен шындена ыле, пӱя ӱмбал ялт воштончыш гай йылгыжын. А пычкемышалтмеке, уремыш электротулым келыштарен, мечым чумен модынна. Пижерге ий моклака гай лийын, нер йошкарген, а мӧҥгӧ пураш вашкыме огыл. Ешыштына куд икшыве кушкынна, мый – нылымше. Кызыт ик изам Чодыраялыште, шольым Волжский район Черкысолаште илат, ик шӱжарем Йошкар-Ола воктенысе Новотроицк ялыште шке пӧртым чоҥен, кок акамже Ростов областьыште улыт. Теле канышлан але кеҥежым толын каят, тукым шольым-влак уналыкеш коштыт, – каласкала пӧръеҥ.
Ныл ий – чылт шкетын
Андрей Юрьевичын аважын колымыжлан тений декабрьыште ныл ий лиеш. Лач тынар жап пӧръеҥ ялыштат, суртыштат шкетын ила.
Кеҥеж – паша пагыт. Суртоза кум шагат эрдене кынелеш. Эн ончыч вольык пашалан пижеш. Тӱкан шолдыра вольыкшак тудын шым вуй уло: ик ушкал да куд ӱшкыж. Лу вуй шорыкым ашна, чывыже, кок пийже, пырысше улыт.
Икмыняр ий ончыч пӧръеҥ вич ушкалым ончен. Шӧрым Чодыраялыш намиен сдатлен. Шӧрым приниматлымым чарнымеке, ик ушкалым гына кодашыже пернен.
Вольык паша кок шагат наре жапым налеш. Ушкал ден шорыкым пӧрт воктенысе печен налме кумдыкыш колта, вара кечывал деч ончыч вольыкым пасуш пукшаш луктын пурта. Южгунам ушкал ден ӱшкыж-влак пече гоч лекташ шотым муыт. Тыгай годым нуным йомдарен кычал кошташат перна.
– Теве шукерте огыл вольыкым кычалын кошташ логале. Эн ончыч пошкудо яллаш палымем-влак дек йыҥгыртен йодым, тушто койын огытыл манын вашештышт. Вара шудым тошкымо кышашт почеш кайышым, чодыраштат кычальым – уке. Велосипед дене мӧҥгеш кудал толам, ончем – нуно пече кӧргыштӧ шогат, пуйто нигуш миенат огытыл, – манеш А.Дмитриев.
Тений шудым шкетын ямдылымылан кӧра сайынак ноялтын. Вольык ситышын, садлан телылан 120 рулоным шапашлен. Трактор дене солен, удырен, рулоныш пӱтырыктен. Чодыраял гыч палыме пӧръеҥым ӱжыктен, рулон-влакым вич кече шупшыктеныт.
Ялыште сомыл ятыр, кечыгутлан тошкышташ сита. Технике пашам сайынак куштылемда. Дмитриевын тракторжо, ГАЗ-53, УАЗ машинаже улыт. Пытартышышкыже телым лумым шӱкаш агрегатым келыштарен.
– Шудым ыштен ситарымеке, эрлашыжым каналташ шонен пыштышым. Кечывал лишан пакчаш лӱҥгалтышыш возым да шагат наре нералтышым. Вес кечынже жапыштак малымем шуаш тӱҥале. Уке, шонем, тыге огыл. Кечывал омо режимыш пурышаш огыл, йогым сеҥыманак, – шыргыжал пелештыш пӧръеҥ.
Шудо пашам пытарен, А.Дмитриев пакчаште шӱкым сомыла. Пакчаштыже чыла кушкеш: иктаж 100 вуй ковышта, шоган, кешыр, кабачок ден кавун, пареҥге. Виноград, олмапу, сливе, вишне саскашт дене куандарат. Пакчам йытырайымеке, пӧръеҥ телылан пум ямдылаш тӱҥалеш – газпуч ял марте ок тол. Йӱран игече деч вара поҥго лектеш, тудланже тораш кайыман огыл. Поҥгым погаш – Андрей Юрьевичын ик эн йӧратыме сомылжо.
– Емыжым погаш ом йӧрате, саска дене аҥыргылаш сырем веле. Телым вольык пашам ыштем, лумым куэм, кочкам да телевизорым ончем. Спутниковый телевидений дене пайдаланем. Телефоныштем интернет уло. Иктаж-кӧ дене кутырымо шуэш гын, видеокыл дене йыҥгыртен мутланем, – манеш тудо.
Йокрок гын, мурым муралта
Андрей Юрьевич кочкаш шолташат пеш мастар. Шӱр, пучымыш дене веле огеш серлаге. Иктаж-мом тутлыракым кочмыжо шуэш гын, королевский ватрушкым, сырникым кӱэштеш. Коклан подкогыльым ямдыла. Акаже тудлан тӱрлӧ рецептым колта. «Медовый» тортым кум гана кӱэштын, пеш келшен. Киндымат пышта.
– Чонлан йокрок гын, мурым муралтем. Вольык дене мутланем. Нуно пуйто умылат. Вурсенрак ойлем гын, ӱчым ышташ тӱҥалыт. Шонымашем – вольыкым утларак ашнаш. Тидланже тыште чыла йӧн уло. Электропастухым вераҥдаш, да тек кочкын коштыт. Вольыкым шыллан ужалем, окса илен лекташ, мо кӱлешым наледаш сита, шапашланат кодеш. Конешне, пелашем лиеш гын, эшеат пиалан лиям ыле. Коктын – коктынак. Ваш эҥертен, пашам ыштен илаш сайрак. Но ялыште вольыкым ончен, пашам ыштен илаш кумыланже уке улыт ала мо, – манеш пӧръеҥ.
Иктаж-могай кугурак ялыш илаш куснымо нерген А.Дмитриев ик ганат шонен огыл. Шӱжарже тудым икмыняр гана Новотроицкыш илаш куснаш ӱжын. Но пӧръеҥ шочмо ялжым ынеж кодо. Пашам ыштыде, вольыкым ончыде, тудо иленжат ок керт. А.Дмитриевын ойлымыж почеш, куанен илашыже Чевернурышто чылажат чевер: электричестве толеш, вӱдым таве гыч налеш, иктаж-кӧ дене кутыралтымыже шуэш гын, телефон – пеленак. Телым ял марте корным эре шӱкат, кенежым велосипедыш шинчеш да кевытыш миен толеш.