Людмила Ивановна Малинина дене тений 9 майыште Йошкар-Олаште Сеҥымаш парад гыч вияш эфирым возымо годым палыме лийынам. Тений шошым Украинысе спецопераций годым эргыжын, танк ротын капитанже Валерий Иванович Малининын, ӱмыржӧ кӱрылтын, тудым Патырлык орден дене (колымекыже) палемденыт.
Валерий 1989 ий 7 августышто Кужэҥер кундемысе Кӱшыл Нольдӱр ялеш шочын. Тений 7 апрельыште шочмо ялыштыже пытартыш корныш ужатеныт.
Людмила Ивановна эргыж нерген мутланаш келшыш.
— Людмила Ивановна, ончыч шкендан нерген палдарыза.
— Мый Шернур кундемысе Пуланур ялеш шочын-кушкынам. Вара ача-авам Кужэҥер районысо Салтакъялыш илаш кусненыт. Кӱшыл Нольдӱр рвезылан марлан лектынам.
Йыван пелашем колхозышто шофёрлан тыршен. Икмыняр жап вес кундемышкат пашаш коштын.
1987 ийыште Йошкар-Оласе медколледжым акушерлан тунем пытарымеке, эре фельдшерско-акушерский пунктышто пашам ыштенам. Кызыт Кугу Лаждӱр ФАП-ым вуйлатем. Паша стажем 35 ийыш погына.
— Айдемын койышыжо йоча пагытыштак чоҥалтеш, маныт. Валерий эргыда изиж годым могай лийын?
— Порядкым йӧратен, полшаш эре ямде лийын. Мый эрден эрак пашаш каем. Йоча-влак мӧҥгыштӧ вольык сомылым ыштеныт: кеҥежым чывигым, лудигым, комбигым онченыт.
Ешыштына паша деч кодын огынал. Шӱкым кӱрынна, шудым ыштенна — чылан пырля. Сурткӧргысӧ чыла пашам йочана-влак дене пырля ышташ толашенна. Валерам эн кугу йоча лийын, тудлан шуко паша ӱшаналтын.
«Мыняр шочшан ава улыда?» манын йодмылан Людмила Ивановнан кумылжо тодылалте. Садлан мутланымашке тудын деке эмлалташ толшо Зоя Васильевна Богданова ушныш:
— Валера дене мыйын эргым пырля тунемыныт. Валера художественный самодеятельностьышкат ушнен, класс, школ илышыштат чолга лийын. Людмила сай рвезым ончен куштен.
Валера школышто «нылытанлан» да «визытанлан» гына тунемын. Олимпиадышкат коштын, спорт дене кылым кучен. 9 классым Кугу Лаждӱр школышто тунемын, 10-11-ше класслаште Йӱледӱр кыдалаш школышто шинчымашым поген. Туштат шкенжым сай могыр гыч ончыктен. Школыштак ече дене чулымын коштын, талын куржталын. Таза капкылан лийын, уда койышыжым ужын омыл.
Мыйын шонымаште, военный лияш тудо изиж годсек шонен. Ялыште паша уке. Военныйлан кает гын, престиж, пачер да паша лийыт.
2007 ийыште, школ деч вара экзаменым кучен, Валера Жуков орденым нумалше Озаҥысе кӱшыл танковый командный Краснознамённый училищыш тунемаш пурен. Капкылже да уш-акылже дене ямде лийын, садлан нелылык, чарак дене тӱкнен огыл.
Тудлан тушто шуко грамотым кучыктеныт. Училищым пытарен да служитлаш тӱҥалын.
Мутланымашке Валеран аваже ушныш:
— Эргым контракт почеш Йӱдвел Осетийыш Владикавказыш каен. Тушто кум ий служитлен. Вара Чечняшке колтеныт. Туштыжо ныл але вич ий служитлен. Чечнясе илышыж нерген каласен ом керт, ом пале. Тиде темым тарватен огынал. Валера службыжо нерген кутыркалаш огеш йӧрате ыле.
Вара Чечня гыч Ставропольский крайысе Будёновск олаш ныл ийлан служитлаш каен.
Капитан званиян лийын. Майор лияш тудлан эре темленыт. Но тидлан келшен огыл. «Майор эре штабыште шинча. Мый яндар южышто коштнем, ик верыште шинчымем огеш шу. Тек ученийыш колтат. Призывник-влакым туныкташ келшем», — манын, эргым кутыркала ыле.
— Тугеже эргыда калык дене мутланен, кылым ыштен моштен?
— Призывник-влак дене беседым эртарен шоген. Икана пошкудо Изи Лаждӱр ял гыч, 1993 ийыште шочшо рвезе призыв дене Владикавказыш логалын. Валера казарме воктен шоген, шинчашкыже саде рвезе пернен, «Мо пеш палымын коеш?» шоналтен. Ик школышто тунемше лийыныт. Вара тудын дене кафешке каен мутланеныт…
Илен-толын, пошкудо ялысе рвезын аваже мыланем таум ыштен. «Валерат Саша эргым дене вашлийын мутланен, кафеште кечывал кочкыш денат сийлен. Тунам эргымын чонжылан куанлын чучын», — манын ойлен.
Эргым служитлымыж годым марий рвезе-влакым чӱчкыдын вашлийын. Нуным обижатлаш пуэн огыл.
— Валера ешан лийын, кок шочшан ача, пелаш…
— Владикавказыште кок-кум ий служитлымыже деч вара ӱдырым налын. Шешкым Советский районысо Кукмарий ял гыч. Нуно Интернет гоч палыме лийыныт. Эргым тудлан возен, Фаина вашештен — тыге самырык-влак келшаш тӱҥалыныт.
Валеран ӱдыр-шамыч дене мутланаш жапшат лийын огыл: службо да кӱчык жаплан каныш, отпуск. Чонжылан марий ӱдыр келшен. Тудо вес калык гыч лекшым ватылан налаш шонен огыл. Умылышо, тичмаш пиалан еш дене илаш шонен.
Отпуск жапыште толын, сӱаным шке суртыштына ыштенна. Кызыт кок уныкам уло. Вовукем 27 сентябрьыште куд ийым тема, 16 августышто Максим уныкам кум ияш лиеш.
— Уныкадалан кызыт ачашт нерген кузе каласкаледа?
— Кугуракше чыла мо лиймым умыла, а изиже але уке. Кугурак уныкам — чылт ачаже, а кокымшыжо мыйын гай коеш.
Фаина шешкым йоча-шамычым онча. Пашаш эше лектын огыл. Кок йочам йол ӱмбак шогалташ кӱлеш.
Шешкым — поро марий ӱдырамаш. Тунемаш вич кече але кок арнялан Йошкар-Олашке колтат ыле, нунын дене иленам. Шешкым кочкаш тамлын шолта, пӧртымат арун кучаш тырша. Фаина дипломан специалист, бухгалтер-товаровед.
— Людмила Ивановна, Те шкежат кум шочшан ава улыда. Нуно шке коклаштышт келшеныт?
— Пеш чот келшеныт. Туманлен, кредалын, иктаж-мом пайлен огытыл. Пелашем денат йочанам ойыркален огынал.
6-шо классыште тунемше ӱдырем икана йодын ыле: «Авай, ме тыйын кумытын улына. Эн чотшо кӧм йӧратет?» «Мыланем те чыланат иктӧр улыда. Тендам пайлен ом керт», — вашештенам.
Волгыдо чонан Татьяна ӱдыремат (2002 ийыште шочшо) вес тӱняш каен колтен. Кок икшывем поген пыштышым. Шукерте огыл, шошым, тудо омешем кончен.
Кок да кум метр лопкытан пӧлем, склад. Пӧлемыште кровать, матрас ден одеял улыт. Ӱдырем тушто шинча да рӱдаҥ пытыше салма гыч пареҥгым кочкеш. Пуйто Украиныште. Омысо сӱрет бомбёжкым ушештарыш: кермыч, штукатурко пудырго. «Молан тый тиде верыште улат, кузе тышке логалынат?
Айда тышеч, мый тыйым тыгай шучко верыште ом кодо», — манам. Ӱдырем нимом ок кутыро. Тудым тушеч вӱден луктым. Склад омса гоч волгыдыш лекна, да мый помыжалт кайышым. Чылтак ӧрынам, ала Танюкынат чонжо тушто пырля коштын, Валералан аралтыш лийын.
— Людмила Ивановна, кугурак эргыда элым аралыше профессийым ойырен налмыжлан ӧкынеда?
— Каласенат ом керт. Ом ӧкынӧ. Тиде вет эргымын кумылжо лийын. Чарем да вес корныш шогалеш гын, ала эшеат кугу йоҥылышым ыштем ыле. Йочам тыгай корным шке кумылжо дене ойырен налын.
Уло тыгай профессий — элым аралаш.
Изиж годым Валера чотак фантазёр ыле. «Мый военный лиям» манын коштын. Вара лётчикат лияш шонен. Икана священник, батюшка лияшат шонымаш ушышкыжо толын пурен.
Ялыште пашажак уке. Кызыт тунем пытарет гынат, куш кает? Ончыч колхозышто шофёрланат, комбайнёрлан пашам ышташ лийын. Валера изиж годсек вольыкым ончен… Тыгай корно дене илышыжым кылдаш шонен огыл.
— Илыш мундыра умбаке пӧрдеш. Людмила Ивановна, кызыт кузерак иледа?
— Кеҥежым пакчам шындыман, шудым солыман, чывым, лудым ончыман, ушкалым кӱтӱш колтыман. Илышыже эре иктак маншаш. Кайыквусым, вольыкым ашнем, пеледышым куштем. Пакчаште пургедат, да чон кана. Мланде пашам
йӧратем.
Кызыт шукырак йолын кошташ тыршем.
Ом пале, кунам чонем лушка. Иктаж-кунам лыпланем дыр. Ешем уло, пелашем воктенем, 30 ияш кыдалаш эргым Виталий уло, шешкым уныка-влакым кушта.
Чылалан тазалыкым тыланем. Еш, сурт пиал дене илыза. Сар писынрак пытыже. Россий да моло мландыштат тыныс лийже. Салтак-влак мӧҥгышкышт илыше пӧртылышт.
___
Шукерте огыл, 31 майыште, Людмила Ивановналан 55 ий темын. Редакций лӱм дене тудым саламлена да порым гына тыланена.
