Марий Турек район Сардаялыште йоча-влак шуко жап тошто пу школышто тунемыныт. Тудым эше 1913 ийыштак чоҥымо улмаш. Пытен толшо оралте верысе калыкымат, школ коллективымат тургыжландарен. Ты нелылыкым тӧрлаш манын, школ директорлан шуко вере куржталаш пернен. 2021 ийыште Сардаялыште кызытсе жаплан келшыше, у, мотор школым чоҥен шындыме.
2022 ий февральыште школ тунемше-влаклан шке омсажым почын. Кызыт тушто 38 ӱдыр-рвезе шинчымашым налеш, 19 икшыве йочасадыш коштеш. Коллективыште 14 туныктышо тырша.
Сардаял кундемын шочшыжо Полина Владимировна Сорокина ты школым 2008 ий годсек вуйлата. 1992 ийыште Марий Турек посёлко гыч шочмо ялыш ешге илаш пӧртылын да школышто тыршаш тӱҥалын. Эн ончыч тудо вожатыйлан ыштен, варажым биологий туныктышо лийын. Ынде ятыр ий марий йылме ден литературым туныкта.
Полыш кидым шуялтен
2000-ше ийлаште школын оралтыже эркын пыташ тӱҥалын, телым йӱштӧ пурен. Тыгодым инвентарь-влак ситен огытыл. Чоным туржшо шӱлыкан сӱрет Российысе калык-влакын келшымаш университетыште (РУДН) тыршыше Роберт Фёдоровын шинчашкыже пернен, кумылжым волтен. Школлан мо дене гынат полшаш манын шонен. Икмыняр жап гыч Сардаялыш шкеак толын коштын.
– Икана Марий Турек районын картше, пошкудо Сарда гыч Григорий Иванов, Санкт-Петербург гыч толшо корреспондент Олег Пономарёвым школыш конден ыле. Тудо марий йӱлам шымлен коштын да тиде жапыштак тошто школым сниматлен каен. Икмыняр жап гыч школна нерген тудо Российысе икмыняр журналыште («Национальная география России», «Русское слово», «Новый для нового») материалым савыктен. А Роберт Фёдоров нунын кокла гыч иктыштыже – «Новое в новое» электрон журналыште – Сардаял школна нерген пален налын. Мо, кузе улмым, мо кӱлешым рашемдаш манын, тудо мыланна серышым возен колтен. Икымше гана толмыж годым школлан ноутбукым, модем системе-влакым, мультимедийный проекторым пӧлеклен. Тиддеч вара икте-весе коклаште кылна пеҥгыдеме. Тудо школышто тыгак председатель советын вуйлатышыжлан шотлалтеш. Кызыт посол семын Киргизийыште тырша, – мане П.Сорокина.
«Кружокын» пашаже
2018 ийыште Роберт Фёдоров Сардаял школым Российысе «Кружок» группо дене палымым ыштен. Тудо марий школлан у кӱкшытыш шуаш, вияҥаш кугун полшен. «Кружокын» еҥже-влак йоча-влакым тӱрлӧ программе дене пашам ышташ туныктеныт, тӱрлӧ фестивальым эртареныт.
– Группышто 12 ӱдыр ден рвезе тыршат. Нуно, Российысе изи ялласе школлашке лектын коштын, тӱрлӧ шинчымашым пуат. Школын сайтшым марла, рушла, англичанла ямдыленыт. 2018 ий 23-26 августышто тӱвыра фестивальым эртарыме. Санкт-Петербург, Моско, Озаҥ, Йошкар-Ола да моло олала, эсогыл Канада гыч 200 утла еҥ толын ыле. Нунылан марий сӱаным модын ончыктымо. Канада гыч толшо мужырым марий ӱдыр-каче шотеш ыштыме. Нуно, чынак, марий йӱла почеш уэш мужыраҥыныт, марий карт деч сугыньым налыныт. Тыгак мелнам кӱэштме, киярым шинчалтыме, шорыкым тӱредме да моло мастер-класс-влак лийыныт.
Вес ийын «Кружок» группо йоча-влаклан финанс шотышто фестивальым эртарен. Тушко шкенан районысо пошкудо школла гыч туныктышо да ача-ава дене пырля 300 утла йочам ӱжмӧ. А 2021 ийыште «Кружок» группо Adidas фирме дене пырля мыланна пеҥгыде шартышан футболла модмо площадкым ыштен пуыш. Вес пашашт – ялна нерген фильмым сниматлышт, – каласкалыш Полина Владимировна.
Чыла йӧн уло
У школым «Современная школа» федеральный проектын «Образований» нацпроектше почеш чоҥымо. Тудын кӱшеш у мебельым, техникым, инвентарь-влакым налме. Школ воктене мотор стадионышто футболла, баскетболла модаш пасум, куржталаш йӧрышӧ верым ыштыме. Школ кӧргым марий орнамент дене сылнын сӧрастарыме. Тушто чылаже 13 пӧлем уло. Актовый зал ден спортзалым иктеш ушымо.
Чолгалыкым ончыктат
Йоча-влак тыршен тунемыт, тӱрлӧ конкурсыш, олимпиадыш, мероприятийыш чолган ушнат.
– Москосо позитивный привычке-влак школын проектше дене тыршена. Тылзе еда ты школ тунемше-влаклан тӱрлӧ занятийым эртара. «Добрые дела на каждый день» программышт почеш йоча-влак поро пашам ышташ тунемыт. Шкенан проект почеш ме ялысе калыклан автобусым вучаш верым ыштенна.
«Школа как этнокультурный центр воспитания и обучения в сельском социуме» регионысо проект дене кумшо ий ыштена. Марий йылмым, марий йӱлам арален кодаш манын, тӱрлӧ пашам шуктена, тидын дене кылдалтше 10 кружокым эртарена. Тушто йоча-влак краеведений пашам шуктат, марий фольклор, марий кочкыш дене палыме лийыт, илалше еҥ-влак деч мурым возен налыт, марий тӱрым тӱрлаш да молылан тунемыт. Кок ий гыч пашанам иктешлена да тидын негызеш посна сборникым савыктен луктына, шонем.
Йоча-влак мураш-кушташ мастар улыт. Теве ик тунемше, Эльвира Алексеева, англичанла мурымо республикысе конкурсышто икымше верым налын ыле. Тений Киров областьысе Малмыж олаште эртыше тӱвыра фестивальыште 2-шо вер дене палемдалтынна.
Кызыт шуко икшыве рушла мутланаш тӧча. Тидыже кумылым волта, – иктешлыш П.Сорокина.
Кодшо ийын школ ончылно Кугу Отечественный сарын участникше-влак лӱмеш ял калык дене пырля олмапу садым ыштыме. Кызыт тушто 60 олмапу кушкеш. Ончыкылан эше тынарак ешараш шонат.
Кодшо ий кеҥежым Сардаял школышто Марий самырык тукым слёт эртаралтын. Варажым медиаволонтёр-влакын школышт эртен. А тений шошым школышто марий йӱла-влак дене кылдалтше регион-влак кокласе семинар лиеш.
У школышто тунемаш чыла йӧн уло, йочалан ӧрканыман гына огыл. Сардаял школын икоян коллективше паша лектышыж дене кажне ийын чаплана. Икте кумылым волта: йоча кажне ийын шагалемеш. А вет ты школыш лач Сардаял да Сарда гыч веле коштыт.