У пӧртыштӧ ӱмыр лийже пиалан

Морко районысо Нуж-Ключ ялыште акаж ден шӱжарже Роза ден Зина Руслановнамыт илат. Коктынат шуко нелылыкым, илыш йӧсым ужыныт, шоҥгылык лишемме вашеш икте-весылан эҥертыш улыт. Роза Алексеева Кугу Вараҥыж ялыште куд шочшан ешыште, 1952 ий 3 августышто шочын. Тудо Орслан ден Шианай Алексеевмытын кугурак шочшыжо. Вара — Валентина, Ольош, Зина, Юрий, Георгий. 
Зина – йоча годсек инвалид, миннингит дене черланен, да кид-йолжо тӱҥын. Тудыжо 1957 ий 26 ноябрьыште шочын. Изиж годым интернатыш пуэн огытыл, ялыштак ача-ава пелен кушкын. А илен- толын, ийготым погымо семын чер шкеж дене утыр палдарен, садлан врач-влак интернатыш колташ темленыт. Но Зина акай ял деч посна шочмо вер деч тораште кужун илен кертын огыл, мӧҥгыжӧ толын, Георгий шольыж дене илен. Но шольыжын самырык ӱмыржӧ кӱрылтмек, Роза акаже тудым шкеж деке Нуж-Ключыш илаш конден. Ынде Кугу Вараҥыжыште шочмо суртышт петырыме шинча. Зинаида Руслановнан тазалыкше начар улмылан кӧра врач-влак туддеке мӧҥгӧ толын терген каят, эмым возен пуат, тидыже ала-мыняр пачаш илышыжым куштылемда. 
Роза Руслановна Пертылга ялын эргыже Евгений дене кум эргым ончен-куштеныт, 37 ий пырля иленыт. Марийже ӱмыржӧ мучко совхозышто сварщиклан пашам ыштен. Ик ганат черланенат, тергалтынат огыл, а пашаште йӧсӧ лийын, да врач инфаркт манын. Тергаш тӱҥалыныт – рак черым пален налыныт. Тыге 2012 ийыште шыжым Евгений вучыдымын ош тӱня дене чеверласен, вес ийынак шошым кокла эрге, Колюш, кудывече покшел лавырашке кумык камвозын, пуйто эпилепсий манын шоненыт, пич каен колен. Ты кечым Роза ака чон коржын, шортын шарна. «Изиш ондак толын шуам гын, ала эргым утарен кодем ыле. Тыгай черже дене ик ганат орланен огыл. Колюшын кок ӱдыр йочаже тулыкеш кодын. Тиде веле мо, Колькан нылле кечыжым эртарыме годым адакат ик ойган увер пурыш — шочмо ялыште суртым кучышо Георгий ӱмыр лугыч лийын», — шарналта Роза Алексеева. 
«Нуж-Ключ ялна кугу, еҥ-влак эре пӧртым чоҥат, илемыштым тӧрлат, уэмдат, ме гына тошто пӧртыштӧ илена. Еҥ-влак дечат вожылаш тӱҥалынам. «Евгениет мӧҥгыжлан утларак толаша гын, ала-кунамак эн поян лийыда ыле», — пошкудо-шамыч ойленыт. А мый ялысе пекарьныште 17 ий пашам ыштенам. Фермышкат коштынам. Пытартыш жапыште ял шотан администрацийыште техслужащий лийынам. 56 ияшем годым сулен налме канышыш лектым. Илыш шиждымын ончыко куржын, эрге-влак иктыже Москошко, весыже Озаҥыш пашам ышташ каеныт. Ала-молан ик гана Колюш эргым «Авай, иктым гына палынем, колен колем гын, кушко поген пыштеда манын. Армийыште Ленинградыште служитлен, омса лондемыш шинчын да омыж дене тушко илаш, пашам ышташ кайымыж нерген ойлыш. Тиде ойжо, уке лиймекше, трук ушешем лакемалт кодын. У пӧртым чоҥаш шонен пыштышым», — мане Роза Руслановна. 
Шӱм-чон дене ура, пашалан писе да нелым сеҥен тунемше ӱдырамаш чонжым у сомыл дене тӱзаташ тӱҥалын. «Эргым куштенам, пушеҥгым шынденам, пӧртым чоҥыман», — пуйто тиде ой лач Роза Руслановналан каласыме лийын. 
«Ик шыже кечын, Моркышко, кушкыжмын блок кермычым налаш кудальым, кугарнян капка ончык конденат пыштышт. Пошкудем «Роза, тыгай кермычым шуко кийыктыман огыл, пӧртым ышташ тӱҥалман веле» — манын. Шошым Унчышто илыше Ольош шольо тольо, негызым тошто пӧрт шеҥгеке, яра мландышке вераҥдаш кутырен келшышна да кӱнчаш палемдышна. 12 тонн тыгыде кӱ пӧрт негызлан кайыш. Шыжым, 2014 ийыште, эргым ден шольымын талукаш поминкаштым эртарен колтымек, у пӧртым чоҥаш тӱҥална. Родо-тукымна кугу, Усуртышто илыше тукым шольо-влак погынен полшаш тольыч. «Роза акай, тиде кӱлеш, тудо кӱлеш, манын йодын веле шогеныт. А мый шулдыран кайык гай чыла ышташ ямде лийынам. Оксам ӱшкыжым ужален. Тыгак пенсий окса гыч погенам, Валя ден Зина шӱжаремат пуэныт. Чылаштлан кугу таум каласем. Тыге ме Зина дене коктын 2015 ийыште 13 январьыште у суртыш илаш пурышна. Тунамак газым пуртышна, кухньылан ешартыш верым келыштарышна. Ынде Зина шӱжарем дене родо-тукымым, шочшо ден уныкам, родо-влакым вучен илена», — ойла Роза акай. 
Роза Руслановна пеледышым пеш йӧрата. Пӧртыш пурет да пуйто сад лоҥгаш логалат. Кажне окнаште, лукышто ужар тӱс коеш, ласкалыкым пӧлекла. Пакчаштат чыла кушкеш. Теве шукерте огыл у мончам чоҥен шуктеныт. Вольыкым ончен пурымек, кидпашам ыштен, теле касым эртара. Тунам илышын йыжыҥжым шергалмыла, акаж ден шӱжарже эрласе кечым порын вашлияш, илышлан куанаш кӱлмӧ нерген мутланат. 
Роза акайлан ӱдырамаш пиал куштылгын логалын огыл, туддеке кайыме корныжо тудым вияным, вачӱмбалне нелытым нумал кертшым ыштен. Колыштам да ӧрам: илыш тӱрлӧ семын лупшен, чонжо тулла эҥын гынат, пӱрымашыже вийым пуэн. 
Тек у сурт водыж ласкалыкдам, тазалыкдам перега, а волгыдо окнашкыда кечыйол шыргыжал ончалеш