У Торъял районысо В.Ф.Загайнов лӱмеш Какшанмучаш (Пектубаево) школышто лийме годым экспонатлан поян тоштерышкыже ончална.
Кузе погаш тӱҥалме?
Шуко материалым библиотекарь, МХК ден обществознанийым туныктышо, а кызыт сулен налме канышыш лекше Т.И.Голиченкон вуйлатымыж почеш чумырымо.
Татьяна Ивановна шкежат ты школышто 1950-1960-шо ийлаште тунемын. Тунамат тоштер улмаш, но ик вер гыч весыш куснымылан шуко экспонат йомын.
Тоштер кызыт посна пӧлемыште верланен. Тушто школын историйжым, туныктышо да директор-влакым радамлыме. Нунын коклаште сарын участникше-влакат улыт, кажныж нерген каласкалыме. Тыгак тунемше-шамыч школ зданий-влакын макетыштым келыштареныт. Кызыт нунын почеш ожно кушто да кузе тунемме нерген пален налаш лиеш.
Сар корныла дене
Коридорышто боевой чап зал мучко ошкыл эртена. Тудат тоштерын ужашыже.
Ик лукышто Иван Александрович Пуртов нерген материалым ужына. 1985 ий марте ты лётчикым увер деч посна йомшылан шотленыт. Литвасе Клайпеда оласе «йошкар следопыт-влак» самолётын ужашыже-влакым верештыныт. Шымлымеке рашемын: Иван Пуртов – Какшанмучаш кундемын эргыже.
Генерал-майор Тихон Фёдорович Егошин нерген материалым Коряковцы ялысе школышто тунемше-влак пионервожатыйышт Валентина Васильевна Домрачева дене пырля погеныт.
Совет Ушем Герой Василий Фёдорович Загайнов лӱмеш Геройын партшым почмо. Тыштак кугу портретше кеча. А тоштерыште ныл серышыже аралалтеш.
Какшанмучаш кундемын пӧртылшӧ фронтовикше-влакланат кугу верым ойырымо. Вуйым пыштыше салтак-влакын лӱмыштым шочмо ялышт дене кылден возымо.
А ик лукым армийын генералже лӱмым сулышо-влаклан пӧлеклыме. Теве Виче кундем Яраҥ районышто шочшо Иван Иванович Ефремовмытын ешышт 1949 ийыште Коряковцы ялыш илаш куснен. Сандене Иван ончыч ты ялысе, варажым Пектубаево школышто тунемын. Ты вершӧрышкӧ чӱчкыдынак толын коштын. Генерал 2005 ийыште Москошто Йошкар площадьыште 9 Майлан Парадым вуйлатен. 2005-2007 ийлаште РФ-ысе Вооружённый Вийын Генеральный штабшын военный академийжын начальникшылан тыршен да отставкышке лектын.
Стендыште генерал-влак Борис Александрович Яровиков ден Иван Михайлович Тетериным ужына. Налог полицийыште управленийым вуйлатыше да Марий Элын Президентшын советникшылан тыршыше Борис Александрович усталык шӱлышан еҥ лийын, семӱзгарым шоктен, почеламутым возыен. А Иван Михайловичым У Торъял кундемын эргыже семын палышт манын вераҥденыт.
Эн тошто арвер-влак
Тоштерыште эн тошто арверлан мамонтын азупӱйжӧ шотлалтеш. Тудым 1963 ийлаште тунемше-влак муыныт. Тунам нуно пионервожатый Людмила Андреевна Анцыгина ден туныктышо Евгений Михайлович Королев дене Чирки кундемыш икмыняр кечаш походыш миеныт. Ты верлаште 1960-шо ийлаште археологий кӱнчымашым эртареныт. Лач тушто тунемше-шамыч ик кастене Шукшан эҥер сер воктене тиде акретле арверым верештыныт. Вара йоча-шамыч тиде теме дене шымлыме пашам шуктеныт.
Вес экспонат – коммутатор. 1936-1959 ийлаште Пектубаево район лийын. Сар годым тудо ятыр показатель дене ончылно каен. Коммутаторым 1966-1996 ийлаште школ директорлан тыршыше Леонид Иванович Анцыгинын йодмыж почеш конденыт.
Кумшо экспонат – иктаж 1912 ийысе изи чемодан. Тудым тоштерлан колхозник, а варажым школ ороллан тыршыше Илья Николаевич Тимофеев пуэн.
1930-шо ийлаште Пектубаево МТС-ыште кузнеч цех лийын. Тоштерыште тушто ыштен лукмо пашамат ужаш лиеш.
Семӱзгар-влак коклаште почётан верым фисгармоний ден барабан налыныт. Тылеч посна мӧҥгыштӧ кучылташ кӱлшӧ ӱзгарат ситышын: ложашым шокташ шокте, пакчасаскам нӱжаш механический тёрко да молат. Марий калыкын историйжым, йӱлажым рашемдаш полшышо арвер-влак деч посна нигузеат ок лий. Тыште вургемым, сӧрастарыме наста-влакым, азам рӱчкен малтыме пу шепкам да молымат вераҥдыме.
Пӧлек
Тоштерыште оҥай историян пӧлек-шамычат улыт. Теве Сеҥымашын 75 ияш лӱмгечыж вашеш Какшанмучашыш сар годсо экспонат-влак толыныт. 1942 ий майыште Ржев ола воктене кредалмаште лийше землякышт Михаил Данилович Гусевын салтак патронжым верештыныт. Тушто лийше запискыште возымо йӧршеш ӱштылалтын огыл. Окопышто ты патрон воктенак поисковик-влак каскым, финке манме кӱзым да моло арверын ужашыжым муыныт. Патронысо лаштыкым, изирак арвер ден ужашыже-влакым кызыт рамкыш вераҥдыме.
Тыгай уверым колмеке, Т.И.Голиченко икмыняр еҥ дене пырля ялсоветын архивыштыже Михаил Даниловичын родо-тукымжым кычалаш тӱҥалын. Но ик вер гыч весыш куснымылан кӧра иканаште муын кертын огытыл. Варарак рашемдыме: родо-тукымжо Ульяновскышто ила. Мӱндыр родыжо лулеге-влакым тойымашке миен коштын да школлан землякнан арверже-влакым колтен. Тидын лӱмеш школышто пайремле мероприятий эртаралтын.
Куба остров гычат пӧлек шотеш 1970 ий мучаште пионервожатый Валентина Николаевна Ефремовалан негр курчак-влакым пуэн колтеныт. Тыгайже тетла ик тоштерыштат уке дыр. Пионервожатый ВЛКСМ-ын XVIII погынжын делегатше лийын, а варажым кеҥежым Молодёжный фестивальышке Кубышко колтеныт. Пектубаево школ тунемше-влак пӧлекым ямдыленыт, а вашешыже кок негр курчак «толын».
Тоштерыште аралалтше ятыр фотографийым рисованийым туныктышо Василий Григорьевич Яндулов ыштен. 1960-70-ше ийлаште школышто фотокружокым вуйлатен. Пенсийыш лекмекыже, усталыкшылан жапым ойырен, икмыняр сӱрет выставкыже лийын.
Тылеч посна ятыр фотоальбом ден историй нерген посна альбом ден книга-шамычат улыт. Самырык-влаклан палыдыме арверже пеш шуко. Тыгак шочмо кундемын историйжым шымлаш шонышо еҥ ятыр увер дене пойдаралт кертеш.
Авторын да И.Речкинын фотошт.