Шочмо-кушмо верем,
Тынбай ял – кумылем.
Ушыштем, чоныштем
Ош тÿс –илыш корнем
(А.Кузнецова)
Тынбай ял Пошкырт кундемысе Мишкан районын ик эн сылне вершӧрешыже, кас-йӱдвелныже шарлен возын. Пÿрӧ (Бирск) ола ден ялнам 30 меҥге ойыра. Ола гыч ялыш маршрутный автобус кум гана толын кая. А Мишкан райрӱдыш 40 уштыш – тушкат автобус дене коштын савырнаш лиеш.
Тынбай ял шотан илемыш вич ял пура, рӱдыжлан Тынбай шотлалтеш. Ялыштына кыдалаш школ, туштак тоштер, тÿвыра пӧрт, библиотеке, почто, медпункт улыт. Тачылан 107 суртышто 300 наре еҥ ила. 2021-2022 тунемме ийлан изак-шоляк Беловмыт лÿмеш Тынбай кыдалаш школышто 109 тунемше шинчымашым поген, 15 йоча школ пеленысе дошкольный группыш коштын. Ялыштына 22 самырык еш икшывым кушта. Паша укелан кӧра шукын вахте йӧн дене Йÿдвелыш коштыт.
Пасу пашам кумшо ий «Радных» КФК шукта: 450 гектарыште шыдаҥым, йытыным ÿденыт. Ял калык вольыкым онча, пакча-саскам кушта, пошкудо ялысе эмшудым погышо изак-шоляк Шамиевмыт деке пашаш коштеш. Бирск да Уфа оласе кафе ден ресторанлаште ÿдырамаш-влак вахте йőн дене пашам ыштат.
Султанын тукымжо улына
Вершőрна дене кылдалтше ятыр легенде ден преданий аралалт кодыныт. Марий философ, мер пашаеҥ, Тынбай ялын эргыже С.С.Новиковын «Йоча жапемын йомакше» книгажлан эҥерташ гын, Тынбай ял XV курым мучаштак шочын.
Урал шеҥгелне илыше байын кок эргыже шочыныт: Тынбай ден Кульчубай. А шочмо кундемысе калык ӧрдыж бай-влакын шинчашкышт ончен илен. Нунын деч посна моло тушман-влакат агеныт, тÿрлӧ йозакым, пошнам погеныт.
Тынбай ден Кульчубай калыкым иктеш ышташ да сарзе тÿшкам чумыраш кутырен келшеныт. Нуно шке кундемыштлан эрыкым увертареныт. Тыге шочмо калыкйозакым тÿлымő деч утаралтын.
Ик жап гыч толын лектыныт нунын дек шуко чотан да виянрак тушман-влак. Кырен шалатеныт Тынбай ден Кульчубайын сарзе тÿшкаштым. Туге гынат Тынбай ден Кульчубай шке ешыштым, тукымыштым, нунын велыште шогышо калыкым касвелышке тарваташ ÿжын шуктеныт. Шÿдӧ наре еҥ куснен каен касвелыш. Тиде лийын 20-25 тукым ончыч. Куснен кайыше-влак толын лектыныт кугу ош эҥер дек. Калык ярнен, сандене Тынбай ден Кульчубай ты эҥер воктен кодаш кутырен келшеныт (кызытсе Тынбай ден Кульчубай ялым кум уштыш ойыра.) Кугу чодыра гÿжлен шоген. Олык ден коремйол-влак шуйналтыныт. Эҥер-шамычат йоргыктен йогеныт. Тынбайын Атела лÿман эргыже шочын. Пуэныт тудлан кокымшо лÿмымат – Султан.
Но сут тушман-влак тышкат толеденыт. Шыгыремдылше-влак ваштареш Тынбай ден Кульчубай кок гана калыкым нӧлталыныт, кок ганажат сеҥалтыныт. Тыге ятыр жап эрта. Султан у сарзе-влакым пога. Орланен илыше калык деч погымо йозакым уэш калыклан пӧртылташ тÿҥалеш. Тыгай койышыжо бай-влакым утыр сырыкта. Нуно шке сарзыштым Султанын сарзыже-влак ваштареш колтат. Вашлийыт кок сарзе тÿшка Тőргым вÿд воктене. Кредалмаш деч ончыч Султан шке сарзышт-влаклан ойлен:
– Шойылно – кугу кÿсото, шеҥгелне чакнаш вер уке. Арален кодена шкенан ача-аванам, пелаш ден икшывынам, аралена шкенам!
Тунам икымше гана марий-влак шучко кредалмаш гыч сеҥыше лектыныт. Но тиде вашлиймаш деч вара сусыргышо Султан колен.
Вара икмыняр жап ты кундемыш тушман-влак пурен огытыл. Вор, аген илыше-шамычат корным монденыт. Марий онын колымо верыштыже Ош Кугу Юмо – Керемет да Султанлан кумалаш тÿҥалыныт.
2015 ийыште калык вий дене Султан Керемет отым уэмден шогалтыме: йыр печым печылыме, кум капкам почмо, Султан онлан стеллым шогалтыме да илышым шочыктышо мунылан скульптурный сооруженийым чоҥымо.
Аралалат кодшо архив документ-влаклан эҥерташ гын, Тынбай ял 1605-1606 ийлаште тиде кундемыште уже лийын манын пеҥгыдын каласен кертына.
Ий гыч ийыш ял кугемын, калык шукемын. 1921 ийлан ялын эн кужу уремже 3 уштыш наре шуйнен. 300 утла ешыште 1250 еҥ илен. 1921-1922 ийласе шужен ий годым ятыр еҥ ешге шужен коленыт. Тиде ийынак ялыште кугу пожар годым 70 сурт ломыжыш савырнен. Сурт деч посна кодшо еш-влак, Тынбай ял деч кок уштыш ӧрдыжкӧ каен, у илемым чоҥеныт, пошкудо У Тынбай ял шочын. Ойлат, тиддеч ончычат, XVIII курым мучаште ялым кугу тул авалтен, 100 наре сурт йӱлен. Ятыр еш вес илемым кычалын каеныт, кызытсе Кужнур яллан негызым пыштеныт.
Шарнена, пагалена
Кугу Ачамланде сарышке Тынбай ялсовет гыч 600 утла еҥ каен, 150 веле мӧҥгеш пӧртылын. Тачысе кечылан сарыште лийше ветеран нигӧ кодын огыл. Нунын лÿмеш памятникым шогалтыме.
Афганистаныште эртыше шучко сарыштат Тынбай ялын 5 эргыже душман-влак ваштареш кредалын да тÿрлӧ награде дене палемдалтын. Тиде В.Абдулин, Р.Киликаев, А.Ипаков, В.Дмитриев, В.Шайбаков. Чечня сар гоч С.Янситов, А.Сергеев, С.Яикбаев, А.Сайранов эртеныт. Украин мландыште ДНР ден ЛНР республиклам утарымаште Тынбай ялын эргыже Д.Д. Яметов тений героизмым ончыктен, рвезе вуйжым пыштен. Колымекыже, Патырлык орден дене палемденыт.
1970-80-ше ийлаште «Первомайский» колхоз районышто ик эн ончыл верыште шоген. Чоҥымо паша виян миен. Ялысе сӧсна ферме кугу сеҥымашыш шуын. Тунам фермыште сӧсна чотым 3000 марте шуктымо улмаш. Фермыш еш дене пашаш коштыныт. Тиде вате-марий Ямакаевмыт, Сакарбаевмыт, Ипаковмыт, Якушевмыт да молат. Фермым ятыр ий С.С.Сайранов вуйлатен. «Первомайский» колхозым ты жапыште ачам, П.Ш.Шамратов, вуйлатен.
Пашамат ыштена, каненат моштена
Колхоз паша дене пырля культур аланыштат тыршеныт. 1970-80-ше ийлаште ялыштына чумырымо фольклорно-этнографический ансамбльын чапше мÿндыркӧ шарлен. Участник-влак тӱрлӧ вере выступатленыт, 30 наре еҥ ансамбльын участникше лийын. Вуйлатышыже – Е.А.Аптреев, художественный руководитель – А.А.Николаев. Тачылан культур пӧрт пелен «Рвезылык» ден «Шонанпыл» куштышо да «Изеҥер» мурышо ансамбль-влак калыкым куандарат.
Ялыштына спортланат кугу вер ойыралтеш. Кира, ÿстел теннис, баскетбол, ече дене тунемшына-влак кугу сеҥымашке шуыныт. 1949-ше ийлаштак М.П Айгузина. Ече дене таҥасымаште Башкирийын чемпионжо лийын, 1983 ийыште ече денак чемпион лÿмым Н.И.Янубаева сулен налын. Тренер-преподавательже В.А.Шамратов кира дене спортын кок мастержым да 5 кандидатым ямдылен. Ӱстел теннис денат Башкирийын чемпионжо лÿмым К.Шамыков, А.Ибатова сеҥен налыныт.
Тынбай ялна паша дене чапым налше ятыр лӱмлö еҥым ончен куштен. Нунын коклаште элнан кӱкшӧ наградыж дене палемдалтше-влакат улыт. Кутлубай Семёнов 1930 ийлаште Йошкар-Олан архитекторжо лийын. Изак-шоляк Иркабаевмытым шукын палат: Олег Геннадьевич – Марий самырык театрын художественный вуйлатышыже, Юрий Геннадьевич «Марий Эл» ансамбльын художественный вуйлатышыже лийын. С.С.Новиков «Финвест-Аудит» фирмын директоржо, «Лучший аудитор России» конкурсын сеҥышыже, А.П. Кузнецова шанчызе, журналист, Н.П.Минаева да молат. Нунын нерген вес гана эше каласкалена.
Мураш, кушташ йӧратыше, спорт дене кылым кучышо-влак ден пашаче калыкем ял йырысе пÿртÿслан куанен ила. Кугезына-влак сылне вер-шӧрым ойырен моштеныт. Ялна чодыралан поян, а чодыраже – емыж ден саскалан, янлык да кайыквусылан. А курыкнер гыч шолын лекше ший памашын чотшат уке, тамле вÿдышт дене кажныжым сийлат. Ял воктеч Соказа ден Каракай эҥер-влак йоген эртат. Нуно Пÿрӧ эҥерыш, а варажым Ош Вичыш ушнат.
Минаева Н.П. туныктышо,
Пошкырт кундем, Мишкан район,
Тынбай ял.