Туберкулёз – пижедылше чер. Микобактерий (Кохын палычкыже) черле еҥ деч йырым-йырысе кумдыкыш логалмеке, туберкулёз вес еҥлан пижын сеҥа. Ты чер нерген Туберкулёз ваштареш кучедалме республикысе диспансерын тӱҥ врачше Надежда Соколова каласкала.
Эн ончыч шодым пытара
Шукыж годым ты чер шодым пытара, тыгак моло органыштат (лу, лимфатический узел, верге, вуйдорык) шарлен кертеш.
Туберкулёз палычке йырым-йырысе кумдыкышто, вургемыште, пычкемышрак пӧлемлаште (поснак – яндар юж логалдыме верыште) «ила», но тура кечыйол логалме дене ты микобактерий вашке кола.
Организмыш палычке логалмеке, иммунитет туберкулёзлан вияҥашыже шукыж годым чаракым ышта. Садлан микобактерий-влак айдемын организмыштыже ятыр жап «мален» кертыт, чер марте еҥ ок шукто. Но иммунитет начар але инфекций организмыш эре логалеш (туберкулёзан еҥ дене контакт годым) гын, чер вияҥеш.
Шкеж нерген кузе палдара?
Туберкулёз утларакшым шкеж нерген ок палдаре вияҥеш. Черын шодым «авалтымыж» годым айдеме ӱнардыме лиеш, кокырымо годым рун лектеш, нелытым йомдара, кастене температур 37,5 градус марте кӱза, йӱдым пӱжалтара. Чер вияҥме дене айдеме вӱран кокыртыш дене орлана, оҥ коршта, температур чот кӱза. Черле-влакын кокырымышт годым лекше руныштышт туберкулёз бактерий ятыр уло, тиде туберкулёзын пижедылше формыжлан шотлалтеш. Лач тыгай черле еҥ-влак воктенышт улшо-шамычым черландарен кертыт.
Кӧ чӱчкыдынрак черлана?
Еҥ-влакын организмышкышт инфекций логалмеке, нунын кокла гыч 5-15 процентше черлана. А лӱдыкшӧ группыш пурышо-шамыч – чӱчкыдынрак. Лӱдыкшӧ фактор-влак кокла гыч иктыже – иммунитетым луштарыше хронический чер. Мутлан, сакыр диабет туберкулёз вияҥ кертмым шым пачаш кугемда. А ВИЧ-инфекциян-шамычын иммунодефицит вияҥме годым туберкулёзын активный манме формыжо 50 пачаш вияҥ кертеш.
Медицинысе лӱдыкшӧ фактор-влак коклаш тыгак кортикостероидный, лучевой, цитостатический да иммуносупрессивный терапий дене эмлыме чер-влакымат пуртыман. Генно-инженерный иммунобиологический препарат-влак дене пайдаланыме туберкулёз вияҥ кертмым 15 пачаш кугемда.
Эше эпидемический лӱдыкшӧ группым палемдыман. Тушко службым эртыме да пырля илыме годым туберкулёзан еҥ-влак воктене улшо-шамыч пурат.
Социальный лӱдыкшӧ группымат ойырен кодаш ок лий. Ты группыш илыме вер деч посна кодшо пациент-шамыч, мигрант ден беженец-влак, эрык деч посна кодымо верлаште улшо, алкоголь да наркотик дене таҥлалтше-шамыч пурат.
Кузе аралалташ?
Туберкулёз дене черланымым пален налаш полшышо профилактический медосмотрыш жапыштыже коштман – илыме, пашам ыштыме але тунемме вер дене кылдалтше поликлиникыште кажне ийын флюорографический обследованийым эртыман. Туберкулёзын палыже-влак палдырнат гын, врач фтизиатр деке тергалташ колта.
Российыште туберкулёз черым ондак пален налме да профилактике шотышто йоча-влаклан кажне ийын иммунологический пробо-влакым эртарат. Ик ийым темымеке, йочалан туберкулинодиагностикым (кок туберкулиновый единицан Манту пробым) ыштат, кандаш ийым темыме деч вара – туберкулёзный рекомбинантный аллергеным (Диаскинтестым). Туберкулиновый пробо положительный гын, икшыве фтизиатр дене тергалтеш, тудлан профилактике сынан эмлыме курсым назначатлат.
15 ияш деч кугурак подростко-шамычлан туберкулиновый пробо деч посна тыгак флюорографический тергымашым эртыман. Тидыже подростко-влакын анатомий да физиологий могырым ойыртемышт (туберкулёз тыгай организмыште писын вияҥеш) дене кылдалтын.
Йоча-влаклан БЦЖ вакциным план почеш ыштат, туберкулёз ваштареш кучедалме ты йӧн ятыр ий жапыште шке кӱлешлыкшым ончыктен. Вакцинацийым азам ыштыме пӧртыштӧ йочалан, шочмекше 3-7 кечын, а ревакцинацийым 6-7 ияшыж годым ыштат. Тудо йочам туберкулёзын шарлыше формыж да туберкулёзный менингит деч арала.
Шке тазалыкым эре терген шогымо, гигиене правилым шуктымо, илыме верым арулыкышто кучымо (кӱварым мушман, пӧлемыш яндар южым чӱчкыдын пуртыман, илыме верыш кечыйол логалшаш), таза илыш-йӱлам кучымо, профилактике медосмотрым жапыштыже эртыме да врач деке коштмо ты неле да лӱдыкшӧ чер вияҥме деч утлаш полшат.
Марий Элыште
2023 ийыште Марий Элыште 227 еҥ туберкулёз дене черланен, нунын коклаште – индеш йоча. Тидыже 2022 ий дене таҥастарымаште 3,7 процентлан шукырак. А Российысе кокла показатель деч ты цифр 14,6 процентлан шукырак.
Туберкулёз дене черланыше республикысе индеш районышто (У Торъял, Шернур, Звенигово, Кужэҥер, Марий Турек, Морко, Юрино, Оршанке) поснак шуко. Чӱчкыдынрак 25-54 ияш-влак черланат.
Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын материалже почеш ямдылыме.