У ий деч ончыч редакцийыш ик подписчикна йыҥгыртыш. «Кугарня» газетым пешак вучена. Кунамрак толын шуэш ынде?» – манын йодо. «Кушеч улыда?» йодышемлан тудо тыгерак вашештыш: «Шочынжо Морко район Ӱшӱттӱр ял гыч улам. Кызыт Тверь кундемысе 70 суртан Заболотье ялыште илем». Тыгай ойым колмек, моткоч кумылем кӱзыш. Могай куан. Тора кундемыштат марий газетым лудыт.
ШОЧМО ВЕР ГЫЧ – ТОРАШКЕ
«Кузе тушкыжо илаш кусненда?» йодышемлан Галина Арсентьевна Васильева тыгерак вашештыш:
– Марлан лекме деч вара икмыняр жап Советский районысо Вечын селаште кум ияш Надя ӱдырем дене иленна. Пелашемын тушко илаш каяш кумылжо лийын огыл. Тудо Морко районысо Йыгын ялысе ача-аван суртыштыжак кодын. 1988 ийыште вес верыш илаш куснымо программе дене Тверь кундемыш еш-влакым ӱжаш тӱҥалыныт. Тыгай увер нерген мыят мариемлан каласенам. Тудо кӧнен. Мемнан семын илыме верым вашталташ шонен, лу еш миен. Нуно Морко, Параньга, Курыкмарий районла гыч лийыныт. Мӱндыр кундемысе Заболотье ялыште (Тверь ола гыч 100 меҥге лиеш) мыланна вигак 90 квадрат метр кумдыкан коттеджым пуэныт. Мо кӱлын, чыла шотыштат полшеныт. Пашам «Возрождение» колхозысо фермыште дояркылан ышташ тӱҥалынам. Пелашемым трактористлан ӱжыныт. Надя ӱдырем йочасадыш кошташ тӱҥалын. Икманаш, илаш чыла условий лийын.
ШКЕ ЙӰЛА ВЕРЧ ТЫРШЫМАШ
– Клубышто тунам тӱрлӧ мероприятийым эртареныт. Концертлашке ӱжыныт гын, эре участвоватлаш тыршенам. Марий тувырым чиен, сценыште «18 ий», «Автобус вашка шочмо ялыш» да моло мурымат муренам. Руш калык марий мурым кумылын колыштын. КВН-лашке, фестивальлашке лекташ нигунам ӧрын омыл. Кочкышым ямдылыме конкурслашке подкогыльым ыштен намием да тиде марий калыкын кочкышыжо манын каласкалем ыле. Мыйын чесем эре кӱкшын акленыт. Могай тамле манын, вигак кочкын пытарат ыле. Верысе «Спировские известия» газетышкат мастарлыкемым мокталтен возеныт. Шарналтен ончалаш шуко грамотем уло.
1990 ийыште, шке вийнам тергаш шонен, кок еш 100 вуй ушкалым еш подряд дене ончаш тӱҥалынна, – ойла тудо. – Южгунам кочкашат жап лийын огыл. Шуко чыташ логалын гынат, тиде жап порын шарналтеш. Кызыт ынде ялыште вич суртышто веле ушкалым ашнат. Шӧрым кевытыште налыт. Колхоз пытен. Заболотьештыжат кандаш гыч кок марий еш веле кодын. Курыкмарий район гыч Кудряшовмыт да мемнан еш. Николай Николаевич Нина Николаевна пелашыж дене мемнан семынак 1988 ийыште тиде кундемыш илаш кусненыт. Икте-весылан эҥертен, ваш полшен илена.
Г.А.Васильева – кок шочшан ава. Пелашыже – пенсийыште. Надя ӱдыржӧ Москосо Тӱнямбал славянский институтышто «Юриспруденций» специальность дене шинчымашым налын. Ондак юристлан ыштен. Кызыт Тверьысе ик кевытыште вуйлатыше. Вероника Москосо кугыжаныш экономический институтышто тунемын, банк пашаеҥ.
– Ыштет гын, сомыл эре лектеш, – каласкала мӱндыр йолташна.
– Вольыкымат ашнена, кажне ийын тӱрлӧ пакчасаскам шындена, сурткайыкымат ончена. Изнурысо школым тунем пытарымек, Юрино посёлкысо 15- ше номеран СПТУ-што тунемынам. Тушто ургызо специальностьым налмемат кызыт моткоч кӱлешанлан шотлем. Пошкудо-влак полышым йодын толыт. Яра жапым кӱлын кучылташ тыршем. Телым ече дене коштам. Кеҥежым снегым, модым, пӧчыжым поген ужалена, шыжым – турнявӧчыжым.
ЧОНЖО «КУГАРНЯ» ДЕНЕ ПЫРЛЯ
Галина Арсентьевна «Кугарня» газет нергенат кумылын кутырыш:
– Газетым ятыр ий налам. Пелашем, пошкудо Спирово посёлкышто илыше йолташ ватем дене моткоч йӧратен лудына. Маргарита Арсентьевна Архипова шкеже Параньга район Олор ял гыч. Лудын, шочмо кундемыште лийме гае чучеш. Йылмынат утларак лывырга, муралтенат колтена. Шочмо йылме дене лекше тыгай газет чонышто у кумылым ылыжта. Тӱвыра, увер шотыштат моткоч шуко уым пален налына. Садлан редакций пашаеҥ-влаклан таум каласена.
– «Кугарняжым» кунамсек лудыда?
– 1992 ийыште ешем дене шочмо ялыш унала миенна ыле. Авам Анна Вачаевна Иванова ӱмыржӧ мучко манме гаяк Изнурысо почтышто почтальонкылан тыршен. Кажне ийын тӱрлӧ газетлан подпискым ыштен. Кутырен шинчылтме годым «Кугарня» моткоч оҥай газет манын ончыктен. Изданийым кидыш налынам да лудын пытарымеш чарнен омыл. Тунам мыняр газетым пӧртыштӧ муынам, чыла сумкаш поген, Тверь кундемышке конденам да кажне кечын лудынам. Шкемынат «Кугарнялан» подпискым ышташ кумыл лектын. «Изи тӱня, кугу тӱня…», «Самырык суртоза», «Сылнылык тӱня» да моло лаштык келшат. Пайрем вашеш лукмо номерлаште кажне ийын иктаж-могай салатым ышташ рецептым кучылтам.
– Шочмо вер, ача-ава садак эре чонышто улыт, огыт мондалт вет?
– Ӧрдыжкӧ илаш куснымек, отпуск жапым вучем ыле. Ача-ава суртыш чон моткоч шупшын. Кажне ийын манме гаяк ешем дене Морко кундемыш толына ыле. Варажым эркын-эркын тунемалтын. Ынде шкежат кок уныкан 56 ияш кова улам. Шочмо йылмым, йӱлам ӱдырем-влакат пагалат. Веҥе-шамыч руш улыт гынат, марла кутырымылан нигунам тореш шомакым каласен огытыл. Мутланымым нунат умылат. Мый южгунам пошкудо руш вате-влак коклаштат, мыскарам ыштен, марла ойлем. Ме рушла моштенас, теат тунемза, манам. Марий улам манын, ӧрын, вожылын коштмаш уке. Почтальонко толеш да «Галина, твоя любимая «Кугарня» пришла», манеш. Тиде номерыште мо нерген возымо манын, пошкудем-влак эре йодыштыт.
ЕШ ДЕЧ ШЕРГЕ НИМО УКЕ
Галина Арсентьевнан илышыштыже шерыжат, кочыжат вашлиялтыныт. Тӱрлӧ шӧрын гоч эртен, ончыкылыклан ӱшанен ила.
– Ме тышке илаш куснен, ешнам арален коденна, – ойла тудо. – Ойырлымашке шуын огынал. Марием дене пырля кум шочшым ончен куштенна.
Галина Арсентьевнан эргыжын ӱмыржӧ лугыч кӱрылтмӧ нерген каласкалымыж годым кумылжо моткоч тодылалтын ыле.
– 18 ияш Сергей шочшем арален ышна керт, – кӱрылтшӧ шомак дене мане ава. – Шуко эмлымверышке коштыктенна гынат, чеверласаш логале. Ӱмыр лугыч кайымыжлан тений лу ий лие.
Г.А.Васильева тора кундемыште ила гынат, кертмыж семын моло калык-влак ончылно шочмо йылмыже, йӱлаже нерген кугешнен кутыра. Тидыже моткоч куандара.
Пытартышлан тудо газетда гоч шочмо кундемыште илыше йолташем-влаклан саламым колтынем мане да порын ешарыш:
– Шочмо Ӱшӱттӱр ялышкем мием да пошкудем-влак чылан унала ӱжыт. У ийыште нунылан пеҥгыде тазалыкым, пиалым тыланем. Школыш коштмо йолташ ӱдырем-влаклан: Нина Семеновалан, Майя Тимофеевалан да молыланат – шокшо саламем миен шуэш манын ӱшанем.
«Кугарня» газетын поро йолташыжлан меат у ийыште чыла сайым тыланена да умбакыжат кылна пеҥгыде лиеш манын ӱшанена.
Зоя ТИМОФЕЕВА.
Еш альбом гыч налме фото