Июнь тÿҥалтыште Йошкар-Оласе Самырык-влакын полатыштышт тошто калык модмаш дене таҥасымаш эртен. Тудо «Кугезына-влакым порын шарнена» проект почеш илышыш шыҥдаралтын. Тушто оласе колледж, техникум, училище да моло тунемме тöнежла гыч 14 команде вийжым терген.
Участник-влак «Клёк», «Лапта», «9 камушков», «Подковырка», «Анюта, я тута» модмаште таҥасеныт. Нине модмаш-влак нерген материалым Йошкар-Оласе историй тоштерын, «Царёв город» фольклор ушемын вуйлатышыже Мария Валентиновна Смирнова шымлен. Нуно XX курым тÿҥалтыште утларак йодмашан лийыныт, эше кугезына-влак модыныт. Тидын нерген Мария Валентиновна тыгерак палдарыш:
— «Царёв город» ушем 15 ий наре пашам ышта. Ме Марий Элысе тÿрлö районыш, Татарстан, Киров, Угарман кундемлаш экспедиций дене лектын коштынна. Экспедицийыште руш калыкын ожнысо илыш-кучемже нерген материал-влакым погаш тÿҥалынна. Тыште вургем, тусо тамга-влак мом ончыктымо, экспонат, кÿмыж-совла, йÿла, муро, куштымаш, пайрем, модыш да тулеч моло шымлымаш-влакым шотыш налман. Но нине материал-влакым погаш веле огыл, тыгак нуным иктаж семын илышыш шыҥдараш кÿлеш. Тыге ме руш калыкын ожнысо модмашышт-влакым уэш шочыкташ шонен пыштенна. Тидын нерген утларакшым яллаште илыше шонгыеҥ-влак веле шарнат. А ме кызытсе самырык тукымым палдарынена да умбакыже модмаш-влакым шуйышт манын шонена, вет модмашыш кажне гаяк еҥ ушнен кертеш. Садлан модмаш нерген материалым келгынрак шымлаш кумылаҥынна.
Экспедицийыш лектын коштмо дене 2011 ийлан ятыр материал погынен. Тыге ме калык модмаш дене таҥасымашым эртараш кÿлмö нерген шонкалаш тÿҥалынна. Тидлан республикыштына ожно утларакшым могай модыш-влак дене модмым шотыш налынна. Мутлан, Шернур районышто «Лапта», «9 кÿ» дене модыныт, Марий Турек районышто – «Подковырка», Юрино районышто «Клёк» дене. Южо шымлыме модмаш-влак таҥасымашлан келшен толшо лийын огытыл, садлан тугайжым кораҥденна. Вара таҥасымашке ушнаш самырык еҥ-влакым кычалаш кÿлын. Тыге ме Йошкар-Оласе тÿрлö колледж да техникум-влак дене кылым ыштенна. Таҥасымаш тений 12-шо гана эртаралтын. Тылеч ончыч 4 команде (командыште 6 еҥ) деч шукын ÿчашен огытыл ыле. Тений 14 команде вийжым терген.
Таҥасымашым эртарыме деч ончыч тоштер пашаеҥ-влак дене практикым шке коклаштына эртаренна. Погымо материалым уэш шымленна, фото-видеом ончыштынна. А экспедицийыште коча-кова-влакым пырля модаш ÿжыктенна. Тыге модмаш нерген келгынрак пален налат да самырык-влаклан сай материалым намиен шуктет.
Нелылык чарак огыл
Тошто модмаш дене таҥасымашым эртарыме годым ятыр нелылык дене вашлияш логалеш. Мутлан, тунемме тöнежыште туныктышо-влак тыгай модмаш нерген огытат пале. Кузе тидлан ямдылалтыда манын йодмемлан М.Валентиновна тыгерак вашештыш:
– Таҥасымаш деч ончыч участник-клак модышын историйжым шымленыт. Тидыжым ме лÿмын кагазеш возен, сÿретлен ончыктенна. Кок гана тренировкыш чумырымо. Тылеч посна шке семынат ямдылалтыныт. Тений ятыр команде таҥасымашыш ушнен, садлан эртарен колташ верым ойырымо шотышто нелылык шижалтын. Модмаш станцийымат «Турняйол», «Палыме да палыдыме» ешараш кÿлын. Мутлан, пытартыш станцийыштыже тоштер пашаеҥ-влак ожнысо экспонатлан кызытсе предметым келыштараш йодыныт (йыдаллан-кроссовкым). Тыште капкыллан веле огыл, тыгак уш-акылланат пайдаже лийын.
Тÿҥжö – кумыл лийже
Самырык-влак тошто модмашыш могайрак кумыл дене ушнат?
– Нунын кумылыштым, шинчашт йÿлымыштым эреак эскерена. Южышт лагерьыште але ешышт дене иктаж вере канымышт годым йыҥгыртат, ты але тудо модыш дене кузерак модыт ыле манын йодыт. Садлан шуктымо сомылна арам огыл манын шонена. Тыге умбакыжат ум да оҥайым кычалаш кумыл лектеш.
Палемдыман, таҥасымашым «Кугыжа Пётр I шочмыжлан 350 ий» темме лÿмеш проектыш пуртымо. Проект Йошкар-Оласе Самырык-влакын полатышт да молодёжный политике шотышто министерстве дене пырля илышыш шыҥдаралтын.
Тений сеҥышыш Йошкар-Оласе технологический колледжын студентше-влак лектыныт. Нунылан дипломым, «Арена» батут рÿдерыш сертификатым кучыктеныт. Кугезе коча-кована-влакын модмашышт дене ме икшывына-влакым тÿрлö телефон да гаджет деч кораҥден кертына.
Икоян улмаш ончыко наҥгая
Йошкар-Оласе технологический колледж командын вуйлатышыже Вера Юрьевна Волжанина таҥасымашке ушнымо нерген тыгерак каласкалыш:
– Самырык-влак тыгай модмаш нерген икымше гана колыныт, мыят южыжым веле паленам. Танасымашке куд еҥым (тыгак кок запаснойым) ойырымо. Нуно чыланат колледжысе «защита в чрезвычайных ситуациях» отделенийыште тунемыт. Физически ямде, тале, тыгак икоян, вашла полшаш ямде кумылан улыт. Тидыже таҥасымаштат сайынак шижалтын. Шым тÿрлö модмаште мемнан студент-влак эн шуко баллым погыненыт, икымше верым суленыт. Мо оҥайже, южо модмашыжым яллаште шочын-кушшо икшыве-влак палат улмаш. А студент-влак шукынжо районла гыч улыт.
Сеҥыше командын командирже Александр Андреев – изинек спорт дене пеҥгыде кылым куча. Волжский район Учимсола ял гыч. Школышто тунеммыж годым ече дене куржталын. Кызыт колледжысе воллейбол командын ик эн тале модшыжо. Вера Юрьевна Сашан ответственный улмыжым палемдыш. Тыгак тудо кеч-могай пашамат кÿлын шукта. А Саша таҥасымаш нерген тыгерак каласкалыш:
– Эн ончыч командын икоян, писе, тале, чыла вереат шкенам сайын ончыкташ тыршымым палемдынем. Тыгай йолташ-влак дене кеч-могай нелылыкымат куштылгын сеҥаш лиеш. Модмаш-влак моткоч оҥай, кумылым нöлтышö ыльыч. Умбакыжымат модаш кумыл уло. Кеҥежым ялыште йолташ-влак дене погынен модына манын шонем. Тыге жапым пайдалын да веселан эртараш лиеш.