Кеҥеж каникул деч вара чыла йочалан тунемаш нелырак докан. 13 ияш эргымын тунемаш кумылжо нимыняр уке. Урок-влаклан ӧрканен ямдылалтеш, чӱчкыдын ямдылалтдеак школыш кая. Кузе подростко икшывем тунемаш тараташ? Тидын шотышто могай йӧным кучылташ лиеш?
Йодыш-влаклан вашмутым педагог-психолог Ольга Николаевна Макарова пуа:
Анна, Морко район.
– Те икшыве деч вучеда тудым, мом тудо ынеж ыште але иктаж-могай амаллан кӧра ыштен огеш керт. Тыгай годым йочам тунемаш тараташ неле. Йӧн шотышо ойлаш гын, тудо тӱрлӧ лийын кертеш. Вет подростко-влак койыш-шоктышышт дене ойыртемалтыт. Ик йочалан тиде але тудо йӧн келшен толеш гын, весылан – уке.
Ача-ава йочалан классыште, школышто сай але укем палышаш улыт. Икшыве материалым кузе умыла? Тунемме йолташыже-влак дене келша мо? Кузе нунын дене мутлана? Тунемме годым вашла полшат мо? Нине йодыш-влаклан утларакшым уда вашмут гын, тугеже школысо да классысе «осал» шӱлыш подросткын тунемаш, шинчымашым налаш кучылтшашлык вийжым налеш. Туныктышо коллектив, школысо психолог йочалан полшен кертыт.
Школышто да классыште, йолташ-влак коклаште чыла сай гын, подростко дене вес семын мутланыман. Туддеч йодса: мо тугай сеҥымаш? Кугу кӱкшытыш шуаш айдемылан мо кӱлеш? Школ деч вара кушко тунемаш пурынеже? Могай профессий, паша чонжылан келшат? Нине йодыш-влак йочам шке ончыкылыкшо нерген шонаш таратат.
Йочадам сай отметкылан, тыршымыжлан мокталташ ида мондо. Уда отметкым налеш гынат, ида вурсо. Икшыве деч утыждене чот шуко ида йод. «Личный кӱкшыт» картым пырля ыштен кертыда. Ик кугу листыш икмыняр ватманым клеитлыза да карандаш дене сектор-влакым ойырыза. Кажне секторыш предмет-влакым возыза. Тушко тунемме ий жапыште контрольныйым, рефератым сайын возымым, тӱрлӧ таҥасымаште сеҥымым да молымат палемдыза. Ты шкешотан коллажыш дипломым, фотографийым да моло материалым пижыкташ лиеш. Чыла тидыже подросткын могай кӱкшытыш шумыжым ончыкта. Тидым ужын, йоча шкежат сайын тунемаш кумылаҥеш.