Илена ик гана, курымлан каена,
Тукымнам тукымлан кодена.
Пӱртӱсшат ылыжеш, садержат пеледеш –
Илыш муро тыге йоҥгалтеш.
Коча-кован, ача-аван тукым гыч тукымыш куснышо илыш мурышт мемнан декат толын шуо. Кызыт мый 72 ияш улам, а шучко сарын пытымыжлан – 80 ий. Шинчаончылнем ачамын шем-ош чиян картычкыже, сар гыч возымо серышыже-влак, пырля сар корным эртыше йолташыже-шамычын шарналтен возымо письмашт пеленак верланеныт.
Акым палем
Мыят, сар деч вара шочшо йоча, кинде-шинчалын, шинчавӱдын акшым сайын палем: укеште илалтын, ача деч посна кушкалтын, эрдене эр кынелын, чарайолын У Торъял селаш киндылан вич меҥгым куржам-ошкылам ыле. Паленам: ик еҥлан ик сукырым веле пуат, сандене черетыште 2-3 гана шогенам.
Икымше классым пытарымеке, сӧсна кӱтӱчӧ лийым. Кугурак ийготыш тошкалмеке, рвезе-шамыч дене 4-5 шагат эрдене Чобык олыкыш имньылан волен, кычкен, ял еда вӱта гыч нурыш терысым шупшыктенна. А шудо-сорла жапыште шудо каван копнам ыштенна, йытыным ӱчаш-ӱчаш кӱрынна, крахмалымат погенна, пушто ложашымат ӱстембалне шогышо самовар гыч шокшо вӱд дене луген, пучымышым теммеш кочкынна.
Сар корныжо
…Кидышкем ачамын арален кодымо красноармейский книгажым лыжган налам да вашкыде лудам: «Булыгин Евдоким Иванович. Призван 1 октября 1939 г. Специальность до призыва – бухгалтер». А пытартыш лаштыкыште серыме: «Демобилизован на основании Указа Президиума Верховного Совета СССР от 25.09.45 в 15.10.1945, родившегося в 1911 году. Начальник штаба гв.капитан Зверев».
Умбакыже кушто служитлыме спискыже возалтын: Йӱдвел-касвел фронт – 1941 ий, Волховский фронт – 20.02.42, Ленинградский – 20.04.44, 3-шо Прибалтийский, Карельский – 10.06.44, 2-шо Белорусский фронт – 16.02.45. Тыгак 1945 ий 9 майыште оккупироватлыме войскасе тӱшкаште лийын манын палемдыме.
Наградыжымат серыме: Йошкар Шӱдыр ден Чап орден – 1944; медаль-влак – «За оборону Ленинграда», «За оборону Советского Заполярья», «За Победу над Германией», «За доблестный труд в период ВОв 1941-1945 г.г.
Шинчаончалтышем ешарен возымо пунктыш кусныш: «Благодарственная грамота. Приказами Главнокомандующего Маршала Советского Союза товарища Сталина объявлены благодарности за отличные боевые действия при взятии городов Петсамо – 15.10.44 г., Сальмиярви – 23.10.44, Киркинес – 25.10.44 и полное освобождение Печенгской области – 1.11.44 г.; при взятии городов Шлохау – 27.02.45, Поллнов – 3.03.45, Кезлин – 4.03.45, Штольп – 9.03.45, Ладенбург – 10.03.45, Нойштадт – 12.03.45, Гдыня – 28.03.45, Штральзунд – 1.05.45 и за овладение островом Рюген 6.05.45. Командир части Рудаков».
Ныл лукан серышыже
Серышлажым шергалам. Кажне письмажым ачам «Поро сай шагат лийже, еш-влак! Илымашда, тазалыкда могай тиде жапыште» шомакла дене тӱҥалын.
«12 февральыште частьым поктен шуымат, 23 февральыште бойыш пурышна, кызыте шокшо кредалмаш кая. Немец нимогай силе денат кучен огеш керт, ола почеш олам налына, нуно пӧртыл ончалашат огыт ярсе, чыла кудалтен кода. Тиде кечылаште Гдыня ден Гданьск олалам нална. «За участие в боях за освобождение Гданцинского коридора награждён вторым орденом Красной Звезды». 1945 ий 2 апрель».
«Ешем-влак! Чыла письмаланда вашмутым пуэден кертын омыл, молан маныда гын, эре движенийыште улына. Если картышке ончалат гын, Балтий сер воктен каен-каен, Берлин оламат шуко эртен каен улына. 1945 ий 2 июнь».
Тыгак 1945 ий 24 июльышто, тиде ийынак 2 августышто да пытартышыже 20 октябрьыште возымо серышыже-влак улыт.
Ачамын мыланна возымо серышыж гыч иктым ойырышым:
«Мый тиде жапыште Германийыште илена, шогена изирак олаште. Шукерте огыл илышыштем ик йыжыҥ лийын каен, даже шучкыракат ыле. Июньын 3-шо кечыштыже, уже тылзат утла эртымеке, рушарнян, каныш кечын, веселитлен ончынена ыле. Чылаже кандашын погыненна. Тиде чыланат тошто палыме йолташ-влак улыт, эше 1939 ий годсекак пырля иленна. Шагалак огыл спиртым муынна, мумо мӧҥгӧ подыл шындышна. Эрла кечылан чыланат туй лийын кайышна. Кумшо кечынже мемнам, чыланнам, госпитальыш наҥгайышт. 8 еҥже гыч визытынже шем рокыш (мландыш) кайышт. Конешне, айдеме кунам-гынат кая, но тиде ончыкылан кугу науко лие. Госпитальыште 6 кече лийынна. Адакат тошто гаяк чыла шотыштат улам. Пока всё, кызытеш чеверын! Воза Булыгин Е.И.24 июль 1945 ий».
Ачамын шке кид дене возымо вес лаштыкыште 8 еҥын адресшым сералтыме. Адрес пелен кажныжын пелашыжым лӱм ден ачалӱм дене ончыктымо.
Ялсовет вуйлатыше
Ачамын корныж нерген П.Г.Касьяновын книгаж гыч икмыняр ойыртемалтше йыжыҥым палемдем:
«Сар пытымеке, 1946 ийыште ялсовет председательлан ял калык ик ой дене Евдоким Иванович Булыгиным сайлыш, а секретарьлан – Меркурий Николаевич Тереховым. Тудо пагытыште озанлыкын кушмо, вораҥдалт толмаште, тыгак кадровый политикым, политмассовый пашам чыла ялсовет решатлен шоген. Чодырам руэн шупшыктымаште, уржам заготконторыш шупшыктымаште, Йошкар-Оласе нефтебазе гыч ӱйлымӧ-шӱрымӧ материалым кондымаште, кӱ корным чоҥымаште озанлык вуйлатыше ялсовет ончылно шуктымо пашашт дене мутым кученыт.
1 октябрьыште мыйым, Пётр Гаврилович Касьяновым, председательлан шогалтышт. Корма ден фураж имньылан, тӱкан шолдыра вольыклан огеш сите ыле. Адакат тыште урлыкаш ситышын огыл. Тидын годым кугу полышым Евдоким Иванович деч налынам. Тудын пеленже кугурак ийготан пӧръеҥ-влак Степан Васильевич ден Иван Зиновьевич лийыныт. Нуно шке авторитетышт дене, колхозник-влак ончыко лектын, мутланен моштеныт, илышлан ӱшанен илаш манын, сай ойым жапыштыже пуэн шогеныт.
Ешарем: Е.И.Булыгинын инициативыж почеш «Чобык» ден «Немда» озанлыкласе колхозник-влак тошто вакш олмеш Немда эҥер воктене гидроэлектростанцийым чоҥаш тӱҥалыныт».
Авамын надырже
Авам Марфа Ивановна Булыгина Сеҥымашым лишемдаш тылыште тыршен. Ойлыманат огыл, эн кугу нелыже-йӧсыжӧ ӱдырамаш-шамычын вачӱмбакышт возын. Авам тиде тӧрсыран корным, ачам деч посна 1939 ий гыч тӱҥалын 1945 ий марте, вуйым сакыде, пӱгыргыде эртен.
Тачат, тынар ий эртымеке, ӧрын шарналтем. Авай тыглай марий ӱдырамаш, но могай! Йӧратенам шотан да мотор улмыжлан, кугешненам тале кид-йолан улмыжлан. Йытыным кӱрмаште, сорла дене уржам тӱредмаште, сава дене олык шудым солымаште , каваным кышкымаште да моло вереат тыршен. Шке шулдыр йымакыже налмылан пеленже йывыртен иленна. Ӧрынам лӱддымӧ, чытыше койышыжлан. Ял калык тудым пагален да аклен.
Авам ял кумалтышым вуйлатен да эртарен. Кочам шке кидше дене кӱслем ыштен, чодыраште, кумалтышыште шоктен, шкежат Юмылан кумал шоген.
Авамын образше тачат мылам илаш полша. Тудын чоткыдылыкшо, порылыкшо эре шинчаончылнем. Ийгот эртыме семын утларак да утларак шонем: кузе тыгай шучко тушманым сеҥен, йӧсылык деч лӱдде, шуко йоча дене кодын, илен лектыныт. Сар деч осалже нимоат уке. Мыняр шуко еҥын ӱмыржӧ лугыч лийын. Мемнан Булыгинмыт тукымыштат…
Ачамын акаже Марфа Ивановна Афанасьева, тудын пелашыже Иван Фёдорович, шӱжарже Мария Ивановна, тудын Иван пелашыже сар тӱҥалме ийыштак йомыныт. Самырык ӱдыр-шамыч, марлан кайыде, шке таҥыштым пытартыш кече марте вучен иленыт. А мыняр еҥ, сар гыч пӧртылмеке, тазалыкышт начарлан кӧра илыш дене чеверласеныт.
Огеш мондалт
Ачам 1966 ийыште, 9 Май пайремым вашлиймеке, вес кечынже курымешлан кайыш. Авамын «Кынелза, ачада кола» манме шомакше тачат ушыштем. Олым тӧшак гыч кынелын, авамын ӧршӧ чурийжым, пырдыжыште сар гыч кондымо Сталинын портретшым, ачамын шинчам петырыме чурийжым ончен, шинчавӱдем шорге йогаш тӱҥале…
Ачамын мурыжо-влакым чоныштем ашнем да шкеат коклан баян почеш муралтен колтем. Тений ачамын шочмыжлан 114 ий темеш, авамлан – 100 ий. Тукымнам шуйышо-влаклан куанен илем: тений 10 апрельыште кугезе эрге уныкам шочо.
Вучымо Сеҥымаш курым гыч курымыш утларак пеҥгыдем толжо. А самырык тукымлан кушмыж семын тукымыштын чапшым нӧлтен илаш тыланем.
Анна Османова (Булыгина), Йошкар-Ола.
Эльвира Терентьеван да А.Османован еш альбомжо гыч налме фото-влак.