Кугу сеҥымашым лишемдаш тылыштат йӱдшӧ-кечыже тыршеныт. Нӧргӧ капкылан ӱдыр-рвезе-влак я мӧҥгӧ пелен ялозанлыкыште, я мӱндыр верлаште фронтлан полшеныт. Тылын труженикше, Мустай ялын ик эн пагалыме еҥже дене палдарыме шуэш.
Кодшо кечылаште А.Г.Игнатьевалан Чылдемыр ял шотан илемым вуйлатыше А.А.Милютина «80 лет Победа в Великой Отечественной войне 1941-1945 годов» юбилейный медальым кучыктен. Тудын дене пырля пагалыме еҥ деке Мустай школ директорын советникше Е.Ю.Медведева да математике ден музыкым туныктышо Н.В.Кузьминых, Мустай школын тунемшыже, «Движение Первых» толкынын активистше-влак Егор Медведев (6-шо класс) да Максим Макаров (7-ше класс) миен коштыныт. Егор почеламутым лудын пуэн, а Максим мурым муралтен.
Кугыеҥ дене иктӧр
Александра Григорьевна Игнатьева – Тоски ялын ӱдыржӧ. Тудо 1925 ий 29 октябрьыште йорло кресаньык ешеш шочын. Аваж деч куд ияшак тулыкеш кодын, изава шочмо ӱдыржӧ гаяк ончаш тыршен. Ача сокыр лийын гынат, паша деч посна шинчен огыл, ӱшкыж дене пырчым шупшыктен. Ешыште коча ден кова, йӧратыме шӱжарже лийыныт. Чыланат ваш келшен иленыт.
Александра изинекак паша дене шуаралтын. Уржа-сорла жапыште нурышто кугыеҥ-влак дене тӧр тӱредын, кылтам пидын, сӧсна ончымаште полышкален. Шинчымашым 6-шо класс марте веле налын шуктен, вара шучко сар тӱҥалын.
Асбест оласе заводышто
Тунамсе йӧсӧ жапым Александра Григорьевна чон йӧсӧ дене шарналта. А шарналташ уло мом, вет илыш пӱрымаш сар жапыште тудым мӱндыр Урал марте коштыктен. 1942 ийыште самырык рвезе-ӱдыр-влакым ФЗО-ш пашаш наҥгаеныт. Пекул гыч Николай Токтаулов, Аблан гыч Йыван Казанцев, Шоркэҥер гыч Анна Майорова (тудо поезд дене толмо годым йомын), Тоски гыч Олика, Алдияр гыч Лиза, Тарья, Поликар да Эчу ковай лийыныт. Чыланат Асбест олаште ик заводышто фронтлан тӱрлӧ детальым ыштеныт. Мӧҥгӧ велыш моткоч толмо шуын. Тыге тергыше-влак деч йышт, нойышо, йолкопа пуалше, мартыште мӧҥгӧ толын.
Алюминийым ыштымаште
1943 ийыште Свердловск ола гыч Шернур посёлкыш вербовщик толын. А.Игнатьевалан Иван Мамонтов каласен: «Тылат каяш логалеш, от кай гын, судитлат!» Март кыдалне икымше тӱшка еҥ-влакым мӱндыр велыш тарватеныт. Нунын миен шумыштлан чара верыште Ленинград ола гыч эвакуироватлыме алюминий заводым чоҥат улмаш.
Пашазе-влак радамыште заключенный, репрессийыш логалше-влак лийыныт. Икмыняр цех пашам ыштен. Баракыште иленыт. Тудыжо моткоч кугу лийын. Тушто Узбекистан, Таджикистан, Белоруссий кундемла да Курск ола гыч еҥ-влак иленыт.
Мыняр класс тунеммым шотыш налын, тугай цехыш шогалтеныт. Александра Григорьевна «кальцинаций» цехыш логалын. Алюминий вич цех гоч каен ышталтын.
– Йошкар рокым, кӱм, кочо содым лугат, тудо транспортер дене кая. Тыге чыла цехыш пурен, пытартышлан ош гидрат толеш да кугу коҥгаш пура. Бункер коҥгаш каен шогымаште кок ият пеле ыштенам. Затор лиеш – товар дене кырет. Вредитель каменщиклан кӧра аварий лиеден. Коҥга кӱртньӧ, кӧргыштӧ кермыч дене оптымо. Тыге коҥгам ронченыт, вара уэш, тупеш кӱртньӧ лямкам чиен, кермычым нумалыныт.
А ик кеҥежлан тора огыл ялыш кок тылзылан пашаш колтеныт. Уржа кылтам пидынна. Заводышто пашам смене дене йӱдшӧ-кечыже ыштенна. Кочкаш картычкым ик тылзылан пуэныт. Оксам тылзе шот дене пуэныт. Сар деч вара паша куштылемын, механизироватлалтын. А начальник, мастер да тулеч моло кугурак еҥ чыланат еврей лийыныт, – шарналта ковай.
Мӧҥгӧ пӧртылмеке
1949 ий мартыште, отпускым пуымеке, мӧҥгӧ пӧртылын. А тыштыже илыш эшеат неле улмаш. А.Игнатьева 1953 ийыште Килемар район Майский участкыш кожла пашаш каен. «Туштыжо оксам шагал тӱленыт, паша неле. Тыге кок ий тушто лийынам», – палдара Александра Григорьевна. Умбакыже илыш корныжым ялозанлык дене кылден: вольык ончымаште, колхоз пашаште эре тыршен.
Кызыт Эчу ковайна (ялыште ме тудым тыге манына) Мустай ялыште Геннадий эргыже да Таисия шешкыж дене ила. Кум уныкаже, 4 кугезе да 1 кугезе уныкан уныкаже уло. Коклан ушыж дене кужу илыш корныжым шергалеш, мӱндыр Урал мландымат порын шарналта.
Тунам тыныс илышым кондымашке А.Г.Игнатьева моткоч кугу вийым пыштен, шкенжым чаманыде тыршен. Ме тудын да тылын моло труженикше-влак ончылно вуйнам савена! Александра Григорьевналан пеҥгыде тазалыкым, ласка шоҥгылыкым да чыла сайым гына тыланена.
Марина Казанцева, Шернур район.
Е.Медведеван да еш альбом гыч налме фото-влак.