Морко район Изнур кундемын ик эн кугу да мотор ялыштыже, Нурӱмбалне, эше шукерте огыл гына йоча йӱк шергылтын. Иктаж 15-20 ий ончыч тыште школыш коштшо 50 наре йоча лийын гын, кызыт иктат кодын огыл.
Ялыш миен пурымеке, шинчалан ойган сӱрет коеш: шуко чапле суртым коден кайыме, воктенышт эсогыл кышат уке. 60 пӧрт гыч кумлыштыжо гына илат.
Чодыра пукша
Нурӱмбал ял Изнур деч 6 меҥге тораште кугу чодыра воктене верланен. Ончыч тушко Ӱшӱттӱр ял воктеч пасу корно дене коштыныт, а телым кугорныш, Изи Маршан ял воктеке, чодыра корно дене кум меҥгым лектыныт. Икмыняр ий ончыч Ӱшӱттӱрышкӧ асфальтым шарымеке, Нурӱмбаке шаргӱан корным ыштеныт. Ынде кеч лавыран шыже, кеч луман теле – ялыш тыманмеш миен шуат. Но тидыже ялын пӱрымашыжым гына вашталтен огеш керт.
Шке жапыштыже тиде кундемыште «Дружба» колхоз лийын. Тунам самырык-влак ӧрдыж кундемыш каяш вашкен огытыл, шочмо вершӧрыштым тӱзаташ шоненыт. Тидыже кодшо курымын 80-ше ийлаштыже поснак палдырнен. Тудо жапыште шуко у сурт чоҥалтын. Кажне пӧрт воктене – кеҥежымсе изирак пӧрт. Тидыже Нурӱмбалым эшеат чот сылнештарен.
«Дружба» колхоз 15 ий ончыч пытен. 1982 ийыште чоҥымо чапле комплексынат ӱмыржӧ кӱчык лие. Ял воктене верланыше вӱта-влак, кӱ дене ыштыме ферме пӧрт яра шинчат, тудо велыш каяш йолгорнат уке.
Нурӱмбалне илыше-влак утларакше чодыран поянлыкше дене илен лектыт. Кеҥеж гоч нуно снегым, модым, варажым поҥгым поген, налаш толшо-влаклан ужалат. Икмыняр еш пашаш Москош кудалыштеш.
Вольыкым ончышо-влак шагалемыныт. Ял кӱтӱш кеҥежым 6 ушкал гына лектеш, нуныжымат электропастух полшымо дене «кӱтат».
Нурӱмбалне газ уке, вӱдпучат ок кай. Туге гынат еҥ-влак пӧртышкышт вӱдым скважине гыч пуртеныт, шукын мушмо автомат машинамат шынденыт.
Ик корем гыч вес коремыш
Теве Галина Васильевна Смирнованат суртышкыжо вӱд пура, эсогыл кран гыч шокшо вӱд йога. Мийымына годым 80 ияш илалше ӱдырамаш марий радиом колышт шинча ыле. Мемнам ужын куаныш. Тояшке эҥертен, омса воктек пыкшерак мийыш, пӧртыш эрташ ӱжӧ.
«Шочынам мый Ӱшӱттӱр корем воктене, марлан лектынам Нурӱмбал корем воктеке, – шкеж нерген шыргыжалын каласкалаш тӱҥале Галина Смирнова. – Марлан лекмем деч ончыч Изнур школышто поварлан, а варарак техничкылан ыштенам. Нурӱмбак толмеке, колхозышто пашам ышташ тӱҥалынам. «Пашан ветеранже» лӱмем уло, пашам сайын ыштымемлан медальымат пуэныт.
Ныл йочам ончен-куштенам, йол ӱмбак шогалтенам. Кумытынжо: Сергей, Клава ден Валерик – Йошкар-Олаште илат, Рита ӱдырем – Зеленогорскышто. Теве ынде шкетак илем. Эрге-шешкым канышлан толытат, лумым эрыктен кодат, пӧртӧнчык пум нумал оптат».
Школ гыч – кевытыш
Ял урем дене ошкылшыла, изирак кевытым ужна. Тиде жапыште кевыт оза-влак, Эмма ден Евгений Романовмыт, машина гыч сатум ястарат ыле. Лишкырак миен, палыме лийна.
«Коктынат ме школышто пашам ыштенна. Мый 28 ий физруклан тыршенам, пелашем – делопроизводительлан, – каласкалаш тӱҥале Евгений Валентинович. – Тунем лекмеке, кок ий Морко спортшколышто тыршенам. Вара Изнур школыш пашаш тольым. Пел ий гыч шкенан ялысе у комплексым вуйлаташ йодыч. Тунам торешланенам гынат, пашаш виеш манме гаяк шогалтышт. Ныл ий гыч Изнур школыш пӧртыльым. Школ петырнымеке, Моркышкат, Зеленогорскышкат туныкташ ӱжыч, но мый шым кай».
Евгений Валентиновичын Эмма пелашыже, школ гыч кайымекыже, ятыр жап райпо кевытыште пашам ыштен. Но тудым петырымеке, вате-марий шке кевытым почаш шонен пыштеныт, тидлан лӱмынак изи пӧртышт пелен блок дене пристройым чоҥеныт. Сатулан Йошкар-Олашке шкеак коштыт, южгунам нунылан конденат пуат. Киндым Морко райпо да Морко заготпром коштыктат.
Романовмыт кугу, йоҥгыдо пӧртыштӧ коктын гына илат. Кугурак Саша эргышт Серпухов олаште ила, тудо военный. Станислав эргыштат изаж семын военный корным ойырен налын (тудын нерген ӱмаште газетыштына возенна ыле – Авт.), кызыт Озаҥыште служитла. Лена ӱдырышт Йошкар-Олаште ила. Кумытынат ешан улыт.
«Мый тиде ялешак шочын-кушкынам. Ӧрдыжыш каяш шонымаш нигунам лийын огыл. Ваш-ваш ончен, шуко ӱдыр-рвезе тышанак кодна. Тунам пеш веселан иленна, пайремым уло ял дене погынен эртаренна. Капка тӱкылымӧ гын, пече гоч пуренна. Тидлан еҥ-влак сырен огытыл, ӱстембаке сийым тыманмеш погенат шындат ыле. А кызыт йӧршеш вес сӱрет. Илыш вашталтме дене ял калыкат вашталтеш», – чеверласыме годым каласыш Э.Романова.
Телым – ече дене
Романовмытын пӧрт ваштарешак Гурьяновмыт илат. Озавате Лива Тихоновна 17 ий Изнур почтышто пашам ышта.
«Тыштак шочын-кушкынам. Школым тунем пытарымеке, фермыш пашаш пуренам. Тунам вет комсомол самырык-влакым колхоз пашалан пеш агитироватлен. «Оператор машинного доения» специальностьлан туныктышт. Тудо жапыште районыштына доярке-влак коклаште чӱчкыдын таҥасымаш-влак лиеденыт, мый кок гана кокымшо верыш лектынам. Пашаште эре передовой лийынам, почётный грамотемат уло, пӧлек-влакымат шуко пуэныт. Путёвко дене Балтий теҥыз воктек, Литвасе Паланьга олашке, шкенан республикысе «Сосновый бор» санаторийыш канаш миенам», – каласкалаш тӱҥале Лива Тихоновна. – Ферме пӧртыштӧ «йошкар уголокна» ыле. Тушто концертым мойн ончыктеныт. Шкеат ме, погынен, мурен-куштенна, концерт дене тӱрлӧ верыш миен коштынна. Ферме петырнымеке, мый почтальонкылан пашаш пуренам. Ӱшӱттӱрыш, Почиҥгаш (тушто ик илыше гына кодын) да Нурӱмбак газет-влакым коштыктем, пенсийым пуэдем. Кызыт корно уло, кунам ГАЗель дене, кунамже йолын коштам. А пашаш тӱҥалмеке, теле гоч ече дене кошташ логалын. Шарнем: йоча-влак школыш чодыра корно дене каят, а мый пасу гоч – ече дене. Шоҥгырак-влак толмемлан куанат, поро тыланымашым ойлат».
Суртоза Юрий Николаевич ӱмыржӧ мучко трактор дене пашам ыштен. Кызыт тудо – мӧҥгӧ пеленак. Кеҥежым тракторжо дене пошкудо-влаклан тӱрлӧ пашам ышташ полша, еҥ-влакым чодыраш саска погаш коштыкта. Вате-марий ушкалым, ӱшкыжым ашнат.
Гурьяновмытат коктын гына илат, ик эргышт да кок ӱдырышт кушкын шогалын, ешаҥыныт. Саша – военный, Советский посёлкышто ила, Марина Советский район – Кужмарийыште, тудо верысе администрацийыште тырша, Ирина Морко РОНО-што пашам ышта.
Римма Николаева:
«Ӱдырем годым тиде ялыш унала толынам ыле. Тунамак тудым йӧратен шынденам. «Тиде сылне ялышкыже марлан толшаш ыле», – шоналтенам шке семынем. Жап эртымек, Нурӱмбакак марлан толынам. Тудо жапыште ял пеш кугу да пеш мотор ыле. Шочмо Шеҥыштӱр ялыштем тыгай чодыра лийын огыл, чара корем гына.
Ял уремыште ломбо-влак кушкыныт. Тораште огыл Альберт Степановын пӧртшӧ шинчен. Кызыт тудын олмыштыжо поэтлан кӱм пыштыме.
Ӱмырем мучко колхозышто пашам ыштенам, куд шочшан улам. Кызыт пеленем Володя эргым ила. Марий газет ден книга-влакым лудаш моткоч йӧратем. Ик лаштыкымат лудде ом кодо. Кеҥежым чодыраш саска погаш коштам».
Нурӱмбал ял марий сылнымутышто кумдан чапланыше поэт Альберт Степановын, тыгак тале мутмастар, журналист Юрий Русановын лӱмышт дене кугешна. Лачак тысе сылне пӱртӱс, тораште огыл йоген кайыше Ӱшӱт эҥерын ший вӱдшӧ нине талантан еҥ-влаклан у шӱлышым пуэныт, уш-акылыштым пойдареныт. Ӱшаныме шуэш, илен-толын тиде кундем марий калыклан вес тыгаяк патыр да чолга еҥ-влакым пӧлеклен кертеш манын.
