Ӱшӱттӱр – Морко район Волаксола ял шотан илемыш пурышо ял. Тудо Изнур ял деч кок меҥге тораште верланен.
Кызыт ялыште 35 суртышто 80 утла еҥ ила, 11 сурт яра шинча. Тиде кундемым чодыра пукша манашат лиеш. Пӧръеҥ-влак утларакшым чодырам руаш коштыт. Ӱдырамаш-влак кеҥежым саскам, поҥгым поген, Озаҥ ола гыч толшо амалкалчылан ужален колтат.
Легенде почеш ожно Ӱшӱт эҥер воктене кум изак-шоляк илен. Вер тушто моткоч йӧнан лийын: йӱдвел гычат, кечывалвел гычат йӱштӧ мардеж деч кугу чодыра авырен. Икана кугу ойго авалтен – эҥер вӱд ташлен, да пӧрт-влак вӱд йымак каеныт. Изак-шоляк-влаклан кӱкшырак верыш куснашышт логалын. Тиде вер эҥер деч иктаж 200-300 метр тораште лийын. Варажым тушто вес еҥ-влакат пӧртым чоҥаш тӱҥалыныт. Тыге Ӱшӱттӱр ял шочын.
ЙОЧА УЛО ГЫН, ЯЛ ИЛА
Ялыш миен пурымына годым уремыште модын куржталше йоча-влакым ужна. Воктенышт – самырык ӱдырамаш. Тудын дене палыме лийна. «Лӱмем – Наталья Валентиновна Павлова, ныл шочшан ава улам. 12 ияш Артём тений шымше классыш, кандаш ияш Настя кокымшо классыш каят, шым ияш Мария икымше классыш каяш ямдылалтеш, эн изижлан – але кум ий гына. Тиде ялыш мый марлан лектынам, тышке илаш толмылан индеш ий шуын, тылеч ончыч Морко район Кораксола ялыште иленна», – каласыш тудо.
Ӱшӱттӱр ял гыч школыш кандаш йоча коштеш. Школ автобус нуным Зеленогорский посёлкыш тунемаш коштыкта. Школыш шудымо йоча-влакат ятырын улыт. Тидыже моткоч куандара, вет йоча уло гын, ял ила.
ПИАЛАН КОВА
Тиде кундем мотор пӱртӱсшӧ дене гына огыл, тыгак республикыштына палыме еҥ-влак дене кугешна. Марий Элын калык артисткыже Зинаида Долгован, мутмастар-влак Зоя Висвисын, Елена Семёнован, мурызо Вероника Корчемкинан йоча пагытышт Ӱшӱттӱр ялыште эртен.
Зинаида Васильевна Долгован аваже, 86 ияш Роза Александровна Яковлева, Володя эргыжын ешыж дене пырля ила. Нунын деке унала пурышна.
Яковлевмытын кок пачашан пӧртышт молын деч ойыртемалтше. Тудым суртоза шкеак чоҥен, ӱмбачын нарынчалге тӱсан сайдингым пижыктен. Капка деч пӧртӧнчыл марте йошкар поликарбонат дене коридорым ыштен.
Пӧртыштӧ Владимирын Давид эргыже да Роза Александровна гына лийыныт. Суртоза мастерскойыштыжо мӱкш омарта-влаклан оҥам пӱчкеда ыле, а пелашыже, Галина Александровна – пашаште. Тудо «Акашевский» чыве фабрикыште тырша.
Роза Александровна шкеж нерген каласкалаш тӱҥале: «Шочынам 1933 ийыште Морко район Чодырасола ялыште. Икымше классыш сар тӱҥалме ийын каенам. Тунам Изнур школыш ныл ий йолын коштмо. Вара Весшӱргыштӧ тунемынам. Шымше класс деч вара Морко кыдалаш школыш каенам. Тунем лекмеке, умбакыже мом ышташ йодыш лекте. Тунам окса уке, чияшат лийын огыл. Умбакыже тунеммем шуын гынат, Зеленогорский лесопунктыш пашаш каяш логале.
Вачий пелашем дене кум ий келшымек ушненна. Кандаш йочам ыштенам, кокытшым, модын куржталшым, арален шым мошто. А молыжо чылан тунемше улыт.
Марлан толмеке, вуй пӱтырымӧ ачай (а тудыжо колхозышто бухгалтер лийын) мыйым пашаш ӱжын. Тыге завскладлан индеш ий ыштенам. Иленам, йоча-шамычемат туныктенам, Юмо полшен. Шоҥгылыкеш эргым ден шешкым ончат. Уныкам-шамыч пеш молодец улыт. «Бавай, кочкаш кӱлеш, бавай, айда кочкына», – маныт. Кочмемже ок шу гынат, «мийшаш, мийшаш» манам. Илен-илен, йоча дене мутланашат тунемат. Почтальонын газетым кондымекыже, изирак эргым «Бавай, мый тылат пашам конденам!» манын, кычкырен пура. Ик лаштыкымат лудде ом кодо».
Владимир ден Галинан ныл йочашт уло: Катя Йошкар-Олаште пашам ышта, Оля Йошкар-Олаште РМТ-ште, Давид Кокласола лицейыште 10-шо классыште физмат направлений дене тунемыт. Соломон эргышт Зеленогорский школышто икымше классым пытарен.
ОЗАНЛЫКЫМ КУЧАТ
Владимирын суртшо воктенак изажын, Леонид Васильевич Яковлевын, чапле кӱ пӧртшӧ шинча. Леонид Васильевич ынде икмыняр ий вольыкым ашна. Ушкалым ончымо вӱтаже Изикугунур ялыште верланен.
«Ондак мый фермерлан шотлалтынам. Кызыт – личный подсобный озанлык. Пелашем дене 10 ушкалым ашнена. Пашам утларакше шке вий денак ыштена. Шӧрым Татарий гыч налаш толшо-влаклан сдатлена. Чаманен каласыман, Моркышто шӧрым налше уке», – каласыш Леонид Васильевич.
Л.Яковлев Изнур школ деч вара Морко СПТУ-што тракторист-машинистлан, Ежово селаште агрономлан тунемын. Вара Марий кугыжаныш университетыште тыгаяк профессийым налын. Ӱмыржӧ мучко ялозанлыкыште пашам ыштен, верысе колхозымат вуйлатен. Леонид Васильевич ден Татьяна Юрьевна кок йочам ончен куштеныт. Иктыже Ханты-Мансийскыште, весыже – Йошкар-Олаште илат.
Ӱшӱттӱр ялыш икмыняр ий ончыч луман але йӱран игече годым машина дене пураш йӧсӧ ыле, пасу корнышто машина-влак чӱчкыдын пижын шогеныт. Кызыт Изнур гыч Ӱшӱттӱр марте чапле асфальт корно дене тыманмеш миен шуат.