Таза капкылан, полмезе чонан…

«СССР-ын спорт мастерже. Чемпион, 1500 метрым да 4×1500 эстафетым куржмаште РСФСР-ын рекордсменже, куштылго атлетике дене калык-влак кокласе, всесоюзный да всероссийский таҥасымашласе призёр, 1975 ийысе студенческий модмашын сеҥышыже. 70-шо ийлаште кокла дистанцийым куржталмаште Марий республикыште икмыняр гана чемпион лÿмым сулышо рекордсмен. ВЦСПС-ын, РСФСР Госкомспортын, «Буревестник», «Урожай», «Зенит» ЦС ДСО-н, Элын кÿшыл да кыдалаш специальный образований министерствыжын да моло организацийын-влакын почётан грамотышт дене палемдалтын. 1975 ийыште РСФСР-ын шöртньö медальжым сеҥыше спортсмен», – тыге воза 50-70-ше ийласе спортсмен-влак нерген каласкалыме «Бегуны» книгаштыже запасыште улшо полковник, спортсмен Ю.Ерофеев.

Тыге воза тудо Марий кундемын тале эргыже, спортсмен Александр Сергеев нерген…

Морко район Нуръял Корамас ялыште шочын-кушшо чемпион Александр Гурьевич Сергеевлан тений 1 мартыште 73 ий теме. Но пöръеҥын тынар ийгот нерген ойлымыжо мыскарала веле чучеш. Вет тудо кызытат, жапым ойырен, Йошкар-Ола уремлаште рвезе еҥла куштылгын куржталеш, телым ече дене коштеш, а кеҥежым, кок ораван «кÿртньö имньыжым» кычкен, шочмо ялышкыже кудал колта. 100 меҥгым!

– Машина дене кудалыштше-влакым нимынярат ом умыло. Паша годым йöра лийже, а каныш кечылаштыже машина-влак мом тынаре коштыт? Пÿртÿсыш лектат: чодыраш кает ма, ер воктеке – эре машина-влак шогат. Пÿртÿсышкыжö кочкаш да йÿаш веле коштман мо? Еҥ-влак кызыт каненжат огыт мошто. Яндар южым шÿлалтен, капкылым тарватылман такшым. Тарванылмаш – тазалык.

Мыйынат машина лийын, но тудо мылам нимолан. Кызыт кок велосипедем уло. Шинчам да кудалам. Авам илыме годым ялышкем шудым ышташ коштам ыле. Эрдене лектам, ялыш миен, шудым солем, вара мöнгеш толам. Эрлашым адак велосипедыш шинчамат, уэш шочмо кундемышкем кудалам. Шудым овартем, коштем, нумалам да олаш пӧртылам ыле… Кызыт велосипед дене пÿртÿсышкö лектын кошташ йöратем. Емыж-саскам, поҥгым погем.

Марий Элнаже – юзо! Пÿтÿсшö могай! Вес элыште ончет: чыла тöрлымö, чатка. Ик гана ужат да вес гана нимолан от öр. А чодыраште кажне верым ончен йöратет. Эсогыл пушеҥге-влакын кагыр-мугыр улмышт тынар моторын коеш! Пÿртÿсыштö симметрий уке, тидыжак – сылнылык. Симметрий дене шер темеш, – каласкалыш Александр Гурьевич.

 


А.Сергеев вирус деч аралалтме йӧн дене палдара:


 

Кино таратен

Моторлыкым ужын да шижын моштымыжак, очыни, Александр Гурьевичым кидыш камерым налаш таратен. Сулен налме канышыште тудо яра ок шинче, тÿрлö пайрем-влакым видеошко воза, монтаж пашам шукта. Тидыже пöръеҥын техникым йöратымыж денат кылдалтын такшым. Изи Корамас школышто кандаш классым тунеммеке да Арын школышто кок ий шинчымашым погымеке, А.Сергеев Саратов олаште киномеханик-влаклан школышто 10 тылзе тунемын.

– Ончыч арнялан ик гана кинопередвижке толеш ыле, тудым туту-ут! заводитлат да лентым пÿтырен, кином ончыктат ыле. Мылам тиде моткоч келшен. Садлан киномеханиклан тунемаш каенам. Саратов оласе школ кугу шинчымашым пуэн. Двигатель внутреннего сгорания, электротехнике, радио негыз, усилитель, колонко устройство-влакын кузе пашам ыштымыштым, основыжым тунемынна. Тылеч вара мый техникыште чыла умылем. Тиде шинчымаш варажым армийыштат, Волгоградысе спорт школыштат кÿлеш лийын, – мане А.Сергеев.

Тиде школ деч вара Александр Гурьевич Морко посёлкысо кинотеатрыште ик ий киномеханиклан пашам ыштен. Ты пагытыштак военкомат гоч водительлан кечывал марте тунемын, а кастене кином ончыктен. Тудо жапыште рвезе шочмо Нуръял Корамасышкыже велосипед дене кудалыштын, а телым, кажне кечын огыл гынат, йолын коштын. Чыла тидыже самырык рвезылан физически пеҥгыде лияш полшен, ончыкылык сеҥымашыш шумаштыже сай негыз лийын.

Армий жап

Варарак рвезым ДОСААФ школыш парашют дене тöрштылаш тунемаш ÿжыныт. 18 ияш А.Сергеев Псков оласе юж-десант войскан 76-шо дивизийышкыже логалын.

– Авам ойла ыле, кузе мый изием годым пöрт ÿмбачын лум ораш тöрштылынам да «кугу лиймекем, парашютист лиям» манын ойленам. Шонымашем шукталтын – юж десантник лийым. Часть кугу ыле, 1,5 меҥге утла шуйнышо казарме, казарме… Мый зенитный дивизионыш логальым,  – шарналтыш Александр Гурьевич.

Службо кок ият пеле шуйнен. Водитель-электриклан ыштыше марий рвезе ты жапыште тÿрлö таҥасымашлаште участвоватлен, эре ончыл верыште лийын. Тудо тренер да тренировко деч посна куштылгын да писын куржталын. Спортышто сеҥымашыжлан кöра пагалымашым сулен.

Волгоградыште…

Армий гыч пöртылмеке, Александр Сергеев спорт дене кылым ок йомдаре, рсепубликысе да элысе таҥасымашыште мастарлыкшым ончыкта. Морко районын физический культур шотышто комитетыште председатель сомылым шукта. Ешаҥеш. Варарак Волгоградысе физический культур институтыш (кызыт академий) тунемаш пура, пелашыжым да ÿдыржымат тиде олаш илаш наҥгая.

– Тушко тунемаш пураш мылам Волгоградыш таҥасымашыш мийымем годым темленыт. Пеленем паспорт, зачётко да характеристике лийыныт. Моло документ – ялыште. Чыла экзаменым кучен пытарымешке, документ толын шуэш гын, тунемаш налына манын ойлышт. Пелашемлан йыҥгыртенам, колташ йодынам. Экзаменым ятыр дисциплине дене кученна. Куржталме дене нелылык ыш лий, гимнастикым тымарте пален омыл гынат, кузе моштенам, туге ончыктенам. Физикым, химийым мый школ годымак пеш йöратем ыле, садлан чыла шотлан тольо. Тыгак литератур дене «Поднятая целина» почеш сочиненийым возышым. Тунемаш налыт веле… Пытартыш кече, эрдене институтыш миенам, а мыйын документ толын шуын огыл. Кечывал деч вара уэш кайышым. Ончем, пелашемын колтымо серышыже ÿстембалне кия…

Тиде кече Александр Гурьевичлан пÿрымашыжым рашемдыше кече лийын. Вет лачак институтышто тунеммыж годым тудо Россий таҥасымашлаште участвоватлен, сай результат-влакым ончыктен. Тыге ончыч спорт мастерыш кандидат лÿмым, варарак СССР спорт мастер лÿмым сулен налын.

Шочмо кундемыш пöртылын

Институтым тунем лекмеке, Сергеевмыт еш икмыняр жап Волгоградыште илен. Ешыште эше ик икшыве – эрге йоча – шочын. А вара тушто пуымо пачерым Йошкар-Оласе пачер дене вашталтен, Александр Гурьевич ешыж дене шочмо кундемыш пöртылын. 31 ияш спорт мастер А.Сергеев «Урожай» ДСО-што (шке кумылын ушнымо спорт обществыште) тренерлан пашам ышта. Тыгак Йошкар-оласе строительный техникумышто тренер сомылым шукташ тÿҥалеш, варарак физкультурым туныктышо лиеш, 15 ий студент-влакым спортлан шÿмаҥда.

Кызыт Александр Гурьевич сулен налме канышыште. Спортым йöратыме семынак тудо техникылан шÿман. Эше Волгоградыште илымыж годымак тудо радиокевытлаште тÿрлö детальым наледен, ятыр техникым шке кидше дене поген: усилитель, колонко, динамик-влакым поген. Марий кундемыш толмыж деч ончыч чыла приборым йолташыже-шамычлан коден.

Кызытат А.Сергеев компьютер, смартфон-влакым да моло техникым ачалаш мастар. Тудын мöҥгыштыжö видео дене пашам ышташ кÿлшö аппаратур деч посна моло техникат шуко. Теве, мутланымашнам мучашлыме годым техник-спортсмен тошто виниловый проигрывательым почо, совет жапысе пластинке-влак коллекцийже гыч (тыгайже тудын 400 наре!) Фаусто Папеттин пластинкыжым лукто да тудым проигрывателеш вераҥдыш, сылне мурсем йоҥгаш тÿҥале…

Александр Гурьевич дене мутланыме жап чонышто тынар волгыдо кумылым шочыктен. Илышым йöратыше, тудын кажне татшым аклыше, пÿртÿсым пагалыше пöръеҥым ужын, тудын гаяк чулым да поро кумылан лийме шуэш. Тудын семынак илышлан куаныме шуэш! Чонлан келшыше пашам ыштен, шочмо пÿртÿснам йöратен, шке тазалыкнам арален, пиалан лияш такшым мо мешая? А еҥ-влакын ойлымышт дене келшыде ок лий: «Чон дене самырык улат гын, капкылат тазалыкым шижеш».