Тазалыкым аралыме аланыште профилактике ик эн тӱҥ направленийлан шотлалтеш. Таза илыш-йӱлам кучымат кугу рольым модеш. Врач черым эмла, а тазалыкше нерген айдеме шкежак шонышаш, тудым аралышаш.
Тӱрлӧ чер шотышто профилактике дене Марий Элысе Калык (общественный) тазалык да медицине профилактике рӱдерым вуйлатыше Н.Фролова палдара.
– Чаманен каласыман, таче еҥ-влак тазалыкыштым ик эн кугу илыш поянлыклан огыт шотло. Черланымеке гына тургыжланаш, шонкалаш тӱҥалына. Таза улмо годымак шке организмым перегыман, тидым врач-влакат шке пациентыштлан эре шижтарат, – манеш Надежда Илариевна.
Жапыштыже тергалтман
Тазалыкым тергаш, организмыште вияҥаш тӱҥалше чер нерген ондакак пален налаш полшышо ик йӧн – диспансеризаций.
Диспансеризаций годым айдемым колымаш марте шуктышо але инвалидыш савырыше чер нерген пален налаш полшышо скринингым ыштат. Анализ гоч вӱрыштӧ холестерин да глюкозо кугытым пален налына, верге сайын пашам ышта але укем рашемдена. Тыгак ЭКГ ден флюорографийым эртена.
Онкологий чер уло але укем пален налаш полшышо скринингым ыштыманак. Самырык-шамычлан тыгай тергымаш кум ийлан ик гана, илалше-влаклан чӱчкыдынрак эртаралтеш.
Марий Элыште тӱшка диспансеризацийым 2013 ийыште эртараш тӱҥалыныт. Тидлан оксам тӱлыман огыл. Лу ийыште кугу лектышыш шумо. Тыгай тергымашлан кӧра республикыште регистрироватлыме онкочер-влак кокла гыч пелыж наре случайыште черым икымше але кокымшо стадийлаште пален налыныт. А тӱҥалтыш стадийлаште эртарыме терапий онкочерым чактараш сайынак полша.
Республикыштына тений лу тылзыште диспансеризацийым 170 тӱжем наре кугыеҥ да 120 тӱжем наре йоча эртеныт. Тазалыкым аралыме министерствын палемдыме планже почеш ончыкыжым республикыште илыше 70 процент калыклан диспансеризацийым эртарыман.
Йошкар-Оласе 2-шо номеран поликлиникыште да 3-шо номеран йоча поликлиникыште, мутлан, тазалык рӱдер-влак пашам ыштат. Тушто тазалыкым тергат веле огыл, тыгак таза кочкыш шотышто пален налаш, уда койыш деч утлаш полшат.
Пайдале кочкыш – пеҥгыде тазалык
Тазалыкым пеҥгыдемдымаште таза кочкыш ик эн кугу верым айла. Тудо организмым пайдале вещества дене пойдара веле огыл, тыгак тӱрлӧ чер деч сай профилактикылан шотлалтеш, уто нелыт деч утлаш полша. Кочкыш порций кугу лийшаш огыл. Утыждене сакыран, шинчалан але коян кочкышым кочкаш ида тырше. Тыге уто нелыт да шӱм-вӱргорно чер-влак деч утледа. Шарныман, таза кочкышым кочмаш илыш-йӱлаш савырнышаш.
Кочкыш шотышто тӱҥ правил-влаклан эҥертыман:
– ӱстел коклаште кочкын шинчыме годым ида вашке. Воктечда телефоным, ноутбукым, планшетым кораҥдыза, телевизорымат чарыза.
– Режим почеш кочса (эрдене, кечывалым, кастене). Кас кочкышым малаш вочмо деч 2-3 шагат ончыч ыштыза.
– Калорийлан поян кочкышым эрдене да кечывалым кочман. Рационышто клетчаткан кочкыш утларак лийшаш (фруктым, пакчасаскам кечыште 400 г деч шагал огыл кочман).
Шукырак тарванылза
Шуко еҥын паша верже компьютер ончылно шинчыме дене кылдалтын. А тиде ятыр черлан вияҥаш амалым ышта. Садлан шукырак тарванылман, спортзалыш коштман. Тыге шӱм-вӱргорно системын пашаже саемеш, кап нелыт нормышто лиеш, айдеме йӱдым сайын малаш. Тыгак организм стрессым чыташ тунемеш. Арняште 150 минутым куштылгырак физический упражненийлан ойырыза, тыгак вийым да кап лывыргылыкым тергыше упражненийымат ыштыман.
Уда койышым (тамакым шупшмаш, кочывӱдым йӱмаш, пайдале огыл кочкышым кочмаш) кудалтыме дене организмдам онкологий, мокш чер вияҥме деч араледа, коваштыда саемеш, иммунитетда пеҥгыдемеш.
Эмым йӱмӧ годымат тӱткӧ лийман. Уке гын эмлалтме олмеш тазалыклан эҥгекым ыштен кертыда.
– Эмым йӱмӧ радамым шотыш налман. Южо препаратым вес эм дене пырля ик жапыште йӱаш ок лий.
– Эмым врач возен пушаш. Кунар да кунам йӱмым инструкций почеш шуктыман.
– Эмым йӱмӧ жапым шотыш налман. Иктым кочмо годым, весым кочмо деч ончыч йӱман. Эмым кушто да кузе аралыме нергенат мондыман огыл, тунам гына тудо пайдам конда.