Таджик рвезылан Йошкар-Ола келшен


Таджикистан гыч толшо рвезе Шероз Исматов Марий Элыште
IT направленийым вияҥдымаште тырша. Йоча-влакым робототехникылан туныкта, сайт ден мобильный приложений-влакым шочыкта.

КУРЫКАН
КУНДЕМ ГЫЧ

Шероз Таджикистанын эн курыкан кундемыштыже, Горно-Бадахшанский автономный областьысе (Бадахшан)
Ишкашим районышто, шочын-кушкын. Бадахшаным вес семынже Памир маныт. Тудо ончычсо Совет Ушемын
эн курыкан регионжылан шотлалтын. Верысе калык ты верым «крыша мира» манеш. Мутмастар-влакат шке произведенийыштышт ты вер нерген возаш йӧратат. Памирыште илыше калыкын шке йӱлаже, тӱвыраже тачысе кече мартеат аралалтыт. Шерозын ешыже кугужак огыл: ачаже, аваже, акаже улыт. Рвезын ик ияшыж годым нуно Душанбе олаш илаш кусненыт. Идалык гыч Норак (рушлаже Нурек маналтын) олаш вераҥыныт.
– Таджикистан Россий гай кугу эл огыл гынат, тусо регионлаште илыше калык-влакын тӱвырашт, йӱлашт, мутланымашышт икте-весышт деч моткоч ойыртемалтыт. Изиэм годым ик элыште илыше еҥ-влак чылан икгай
улыт манын шоненам. Но кушмо семын тиде умылымашем вашталтын. Мутлан, Памирыште илыме годым ача-авана мемнам тысе кундемын менталитетшылан келшышын воспитатленыт. Нурекыште илыме годым, мӧҥгешла, тудо олалан келшышын кушкынна. Тыште илыше калык чолга, чулым, чылажымат писын ышташ тыршыше. А Памирыште кеч-мом шке радамже дене, нигуш вашкыде ышташ тыршат. Иктаж-мом ышташ тӱҥалме деч ончыч шым гана шоналтат, иктым, весым вискалат, вара веле сомыллан пижыт. Тысе калыкын койышшоктышыжат ойыртемалтеш. Нуно тыматлырак, калык деке кумыланрак улыт. Таджикистаныште
илыше калыкын икте-весе деч тыге ойыртемалтмыжым шкешотанлан шотлем. Вет Российыште илыше, Йошкар-Олаш але Уфаш кая гынат, шкенжым россиянинлан шотла. А Таджикистаныште, ик кундем гыч весышке кает гын, йӧршеш вес тӱняш логалметла чучеш. Мый Шочмо элемын чыла гаяк регионыштыжо лийынам. Кажныже икте-весыж деч мо дене гынат ойыртемалтеш, – каласкала Шероз.
МОЛАН
МАРИЙ ЭЛ?

Российысе тӱжем наре ола кокла гыч Шероз молан Йошкар-Олам ойырен налын? – 2015 ийыште акам Душанбе олаште ЕГЭ-м сдатлен. Мый тунам 9-ше классым тунем пытаренам. Акамлан Таджикистаныш абитуриент-влакым погаш толмо нерген ойленыт. Марий Элысе Волгатех вуз гыч миеныт ыле. Тудын пелен «Политехник» колледж улмо нерген ойленыт. Мый абитуриент-влаклан эртаралтше консультацийыш каенам, «Компьютерные
системы и комплексы» специальность дене тунемаш пураш лиеш манын темленыт. Мый вигак кумылаҥынам. Вет
изинек компьютерлан шӱман кушкынам. Марий Элыш толмем годым мыланем улыжат 15 ий лийын. Йошкар-Олан лӱмжым чын да раш визымше ганалан веле лудын кертынам. Ончычшо ала-молан тудо Татарстан кундемыш пура манын шоненам, – ойла Шероз.
ЙОЧА-ВЛАКЫМ
ТУНЫКТА
Рвезе ынде тунем лектын. Тудо Марий кундемыштак кодын. Икшыве-влаклан робототехникым туныкта. Тыгак компьютерыште модышым, мобильный приложенийым, сайтвлакым ямдыла. – Робототехнике дене 2016 ийыште палыме лийынам. Тидлан лӱмын ешартыш шинчымашым налаш манын, уста еҥвлакым кычалынам. Тыге Александр Большаков дене палыме лийынам. Икымше курсышто конструироватлаш тӱҥалынна. Тӱрлӧ деталь гыч мобильный роботым погенна. Варажым программироватлаш тунемынна, светодиод-влакым чӱкташ да
йӧрташ программым возенна. Тыге смартфон гоч мобильный робот дене виктараш келыштаралтше программым ямдыленна. Мыланем моткоч келшен, – каласкала таджик рвезе. Шерозын моткоч шуко грамотшо уло. Российысе да регионысо таҥасымашлаште шукыж годым ончыл верыште лийын. Тылеч вара Марий Элыште икшыве-влакым туныкташ тӱҥалын. Тудо «Кванториум» школышто IT направлений дене пашам ышта. Тыгак 2021 ийыште «IT ACADEMY KONOHA» рӱдерым почын. Тушто 4-14 ияш йоча-влак программированийын тӱрлӧ йылмыжым, web-разработкым, робототехникым шымлат. Тунемше-влак тӱрлӧ таҥасымашыште сай
результатым ончыктат.
ПРОЕКТЫМ ВОЗА


Робототехнике дене шинчымашым кумдаҥдаш манын, Шероз тыгак схемотехнике ден электротехникым шымлаш тӱҥалын. Тудо ятыр проект пашам воза. Ончыкыжым Йошкар-Олаште илыше-влаклан «Куда пойти» мобильный приложенийым лукташ шона. Туштыжо кушто могай мероприятий-влак эртаралтыт – чыла ончыкталтшаш. Организаторвлак шкеак информацийым тушко вераҥден кертыт. Тидыже олаште
илыше-влаклан да мероприятийым эртарыше-шамычлан пашаштым куштылемдаш полшышаш манын палдарыш Ш.Исматов. Шероз тӱрлӧ национальностян калыквлаклан эртаралтше мероприятийлашкат чӱчкыдын ушна. Тушто шке калыкшын йӱлаже, тӱвыраж дене палдара. Марий Эл моткоч келша, вес олаш каем гынат, чон тышкак шупшеш, манеш.

ЮЗО ШӰЛЫШАН ПАЙРЕМ-ВЛАК


Таджикистаныште Курбан-байрам (Иди Курбон), Рамадан (Иди Рамазон) эн кугу да вучымо религиозный пайрем-влаклан шотлалтыт. Нуным кум кече пайремлат. Тидлан икмыняр арня ончычак ямдылалташ тӱҥалыт. Пӧртым сайын эрыктат, у вургемым наледат, национальный да шере кочкышым ямдылат. Пайрем кече деч ончычсо йӱдым кажне еҥ юзо татлан шотла. Ты йӱдым нигӧат огеш мале. Ӱдырамаш-влак дастарханым (трапезым эртарыме годым кучылтмо ӱстелшовыч, тудын йырже 70-80 см кутышан тюфакым оптат да тушко
уна-влакым шындат) шарат. Пӧръеҥ-влак кумалыт. Пайрем кечын эр молитва деч вара икшывевлакым помыжалтарат да эн мотор вургемыштым чиктат. Ты кечын чийыме вургем тыште эн шергакан да мотор чиемлан шотлалтеш. Тудым лавырташ лӱдыт. Тылеч вара икшыве-влаклан пайремлан келыштаралтше йокман пакет-влакым пуат. Нуным пӧрт еда чылалан пуэден коштыт. Суртоза-влак йоча-шамычлан вашешышт шере сийым кучыктат. Йӱла почеш 7 шагат эрдене пуэдаш тӱҥалман да кечывал марте пытарыман. Вара пӧръеҥ-влак пошкудышт деке каят, пайрем дене вашла саламлат. Нунын толмекышт, ӱдырамаш-влак пошкудышт деке унала тарванат. Пайремын икымше кечыже эртымеке, дастархан гыч пайрем чесым иктат огеш кораҥде. Вет ончылно – эше пайремын кокымшо ден кумшо кечыже-влак. Кокымшо кечын родо-влак вашла коштыт. Кажне родо деке миен шуман, иктымат кодыман, мондыман огыл. Уке гын икте-весылан ӧпкелалтын кертыт. Икымше да кокымшо кечын иктаж-кӧ деке миен шуын огытыл гын, кумшо кечын тугайышт деке кошташ тыршат.
У ИДАЛЫК 21 МАРТЫШТЕ ТӰҤАЛЕШ
Таджикистаныште национальный пайремвлакымат кумдан палемдат. Ик тыгай пайремже – Навруз (персид йылме дене тыге маныт, памир йылме дене Шогун лиеш). Вес семынже – У ий. Тысе калык ты кечым ынде 5000 ий наре пайремла. Григорианский календарь почеш тудо 20-21 мартыште тӱҥалеш, идалык тӱҥалтышын икымше кечыжлан шотлалтеш. 2010 ийыште ООН-ын Генеральный Ассамблейже 21 мартым Наврузын тӱнямбал кечыже семын пеҥгыдемден. Пайремлан 13 кече ойыралтеш. Ты жапыште еҥ-влак языкым касарышаш, тушман-влак дене келшышаш, шоҥго да черле еҥ-влаклан полшышаш, тоштыеҥ-влакым уштышаш, парымым петырышаш улыт. Пайрем сийлан тыште кугу тӱткыш ойыралтеш. Йӱла почеш ӱстембалне «с» (син) буква дене тӱҥалше шым тӱрлӧ кочкыш лийшаш: сипанд (рутан нӧшмыжӧ), себ (олма), сиахдане (шем косточки), санджид (ир эҥыж), сирке (уксус), сир (чеснок), сабзи (шытыктарыме пырче).
Елена ГОДУНОВА.
Ш.Исматовын альбомжо гыч налме фото-влак.