ВЦИК-ын 1924 ий 28 августысо пунчалже почеш Марий автономный областьыште 9 кантоным ыштыме, нунын коклаште – Морко кантон. Тений район 95-ше лӱмгечыжым пайремлаш тӱҥалеш. Кузерак ила Морко кундем, ончыкылык план могай? Нине йодыш-влаклан Морко район администрацийым вуйлатыше Александр Николаевич Голубков вашешта.
– Александр Николаевич, таче районышто могай паша ышталтме дене кугешнен кертыда?
– Шукерте огыл Кужерысе тӱвыра пӧрт леведышым уэмден пытарыме. Ынде коридор пырдыжлам, окнам ачалена, электровоштырым, светильник-влакым вашталтена.
«Демографий» нацпроект почеш Красностекловарский психоневрологический интернатыште 100 веран корпус чоҥалтеш. Тыште илыше еҥ-влакын илыш условийышт саемдалтеш.
– Республик мучко «Безопасные и качественные автомобильные дороги» проект илышышке виян шыҥдаралтеш. Морко районышто тидын шотышто паша кузерак кая?
– Морко – Унчо корнын 13 меҥге кутышан ужашыжым тений 30 октябрь марте капитально ачален шуктышаш улыт. Тиде паша 2024 ий марте ышталтшаш, сандене корным ачалаш ме ончыкылык планым ыштенна: 2020 ий – Морко – Русский Кугунур; Морко – Кугу Шале, 2021 ий – Морко – Волаксола; Керебеляк – Октябрьский, 2022 ий – Волаксола гыч Советский районын чекше марте, 2024 ий – Кужер – Кокласола корным капитально ачалена. Икманаш, сутка еда шуко машина коштмо корным нине ийлаште капитально ачалаш палемдыме.
– «Экологий» нацпроект почеш «Чистая страна» региональный проектат илышыште шке вержым налеш. Кузерак тиде проект яллашке шыҥа?
– Районыштына 151 населённый пункт кокла гыч 145-ыште еҥ-влак илат. Умылаш кӱлеш, тӱрлӧ амаллан кӧра, чыла яллашке миен шуын огына керт. Тыгай годым еҥ-влак дене каҥашен, пеҥгыде бытовой торым погымо кечым палемдена. Чӱчкыдын яллаште илыше-влак идалыклан кок гана гына мияш йодыт – шошым да шыжым.
Мутат уке, «Чистая страна» проектым илышыш пуртымаште нелылык уло. Шукын йодыт: молан контейнер огеш сите, кунам яллашке нуным вераҥдат? Лишыл жапыште пластик контейнер-влак Октябрьский, Кокласола, Кужер ял шотан илемлаште лийыт. А тушеч ярсыше-влакым вес яллашке колтена. Контейнерым вераҥдыме шотышто чӱчкыдын ӱчашымаш лектеш, сандене шуко вере еҥ-влак шӱкым мешак дене наҥгаяш йодыт. Чыла тидым ме калык дене каҥашен келыштарена.
– Тачысе кечылан яллаште эн пӱсӧ йодыш – газификаций.
– Марий Эл Республик ден Газпром шке коклаштышт районыштына кокла ден кугу давлениян межпоселковый газпучым шупшаш кутырен келшеныт. 2020-2021 ийлаште Семисола ял шотан илемыш пурышо Лапшар, Тат Кушна, Кугу Шоръял, Семисола, Яксола яллашке газпуч мийышаш. Тыгак Волаксола могырыш кок корно кайышаш: Кожлаял – Волаксола – Зеленогорск да Тыгыде Морко – Смычка – Лопнур.
Чаманен каласаш логалеш, ял-влакым 35 процентлан веле газифицироватлыме, чумыр республикыште, Килемар ден Юрино районым шотыш налаш огыл гын (тушко пӱртӱс газ огеш мий), ме пытартыш верыште улына. Но тиде экшыкым кузе-гынат тӧрлаш тӱҥалына.
– Образованийыште могай вашталтыш? Ала у школым чоҥаш ямдылалтыда?
Шордӱр ялыште 60 тунемшылан да школыш шудымо 20 йочалан у школым чоҥаш типовой проектым федеральный реестрыш пуртымо, но кызытеш чоҥалташ тӱҥалеш але уке, каласен ом керт. Унчо селаште 10 ий ондак ышташ тӱҥалме школым чоҥен пытарыман. Тидын шотышто образований министерстве дене каҥашенна. Чумыр пашалан 116 миллион теҥге деч шагал огыл окса кӱлеш. Районын тынар оксаже уке. Республикнат ик школлан тынар ойырен огеш керт. Лишыл жапыште ялым вияҥдыме шотышто у проект илышыш шыҥдаралтшаш. Ты проектыш Унчо школ логалеш манын, ӱшанена.
– Медицине шотышто нелылык уло?
Кызытсе жаплан медициныште лач ик нелылык гына – самырык специалист-влакын ситыдымышт. Районыштына ме нуным тӱрлӧ семын кодаш тыршена – илаш сай условийым ыштена. Но ала-молан дыр самырык-влак шочмо кундемышкышт толаш огыт вашке, толыт гынат, пеш вашке вес верыш каят.
Районыштына медобслуживанийым ончалаш гын, тудо кызытсе жаплан келшыше. Электронный черет шыҥдаралтеш, тыгак врач-влак арнялан кок гана яллашке лектыт. Шукерте огыл Элнеттӱр ялыште ФАП почылтын. Тиде – мыланна моткоч куанле событий. Умбакыже район мучко шым ФАП-ым чоҥаш планыш пуртымо.
– Самырык еш-влаклан кузе полшеда?
– «Самырык еш» программе почеш тений ме 14 ешлан илыме верым саемдаш сертификатым кучыктенна. Пытартыш кум ий почела ме 10 деч шагал огыл тыгай сертификатым пуэденна. Тидыже – республикыште кокымшо показатель. Шуко шочшан-влаклан пӧртым чоҥаш мланде участкым яра пуэна.
– Александр Николаевич, моткоч кугу тау йодыш-влаклан вашештымыланда. Ме Тендам да районысо уло калыкым тиде чапле пайрем дене эше ик гана саламлена.