Марий тувыран, марий сӧрастарышан еҥым ужатат, «Могай мотор!» манын, иканаште шоналтет. А нуным ургаш, тӱрлаш, ямдылаш мыняр жап, тыршымаш, чытыш кӱлыт манын, ме, тыглай еҥ-влак, южгунамже ушышкат огына нал. Кидмастарын шинчажлан гын усталык паша вигак перна. Теве Морко район Унчо этнокультурный комплексын «Акреттӱр» студийыштыже тыршыше-влак марий тӱр нерген шуко палат, шкештат тӱрлат да мастарлыкыштымат эре шуарат.
Вашке – 10 ий
«Акреттӱр» студий Шлань ялыште ончычсо школ оралтыште верланен. Тыште тыгак ӱяҥге воштыр гыч пидме да марий кочкыш дене палдарыше пӧлем-влак улыт. Тӱрлымӧ студийым икымше кечыж гычак М.Г.Гаврилова (фотошто — шола гыч икымше шога) вуйлата. Марина Геннадиевна – Шлань ялынак шочшыжо, тыштак ешым чумырен.
– Тений октябрьыште студийым почмылан – лу ий. Тылеч ончыч тӱрлымӧ вес студий лийын, коллектив «Порсын кумыл» маналтын. Мыят тушто закройщицылан ыштенам, тӱрлашат тунемынам. Вара тудо студий шаланыш, да 2012 ийыште у коллективым чумырышна, мый вуйлатышылан шогальым. Ик ий пашам ыштымеке, студийнам «Акреттӱр» манын лӱмдышна. Паша опыт жап дене погына. Тӱҥалтыште марий тӱр нерген книга-влак гоч утларак пален налынна. Унчо этнокультурный комплекс тоштерлан ял калык деч тошто арвер-влакым погаш тӱҥалме годым марий тӱран ожнысо вургемым шымленна. Чылт марий тӱрым студийыш пашаш толмекем гына тӱрлаш тунемынам. Изиэм годым гладь дене гына тӱрленам, авам туныктен. Марий тӱрым тӱрлаш куштылго огыл. Коллективна дене кидпаша ончерлаш коштына, конкурслаш ушнена, тидат паша опытым пойдара, – каласкала М.Гаврилова.
Ик паша ушен
Тӱрлымӧ студийыште Шлань ялыште шочшо, тыштак еш пиалым мушо вич ӱдырамаш изи мӱкш гай эр гыч кас марте тырша. Анастасия Иванова (фотошто — пурла гыч икымше шога) Йошкар-Оласе технологический колледжым дизайнерлан тунем лектын. Студийыште марий тӱр дене художниклан пашам ышта. Тудо вургемлан эскизым сӱретла, могай тӱр кӱлеш, келыштара. Тыгак бисер дене сӧрастарыме ӱзгар-влакым ямдыла. Кызыт Анастасия Геннадиевна изи йоча дене мӧҥгыштӧ шинча.
Роза Арсентьевна Несмелова (фотошто — пурла гыч кокымшо шинча) студийыште икымше кече гычак тырша. Тӱрлаш тӱҥалме деч ончыч кушто гына пашам ыштен огыл: Йошкар-Оласе электроавтоматике заводышто – ныл ий, ялысе книгагудышто – кок ий, ургымо цехыште – шым ий, ФАП-ыште санитаркылан – 14 ий.
– Самырыкем годым гладь дене тӱрленам. Тошто марий тӱрым тышке толмекем гына тӱрлаш тунемынам. Икымше кечын имым кушко кералашат пален омыл. А кызыт кидем тунем шуын, име рожым шкеак муэш. Изиэм годым авамын шымакшыштыже тӱрым ончем да «Кузе тыге тӱрлат?» манын шонем ыле. Тӱрым пуйто печатлен шындыме. Ынде шкежат тыге моштем да палем: тыгай шымакшым тылзе наре тӱрлыман.
Пашашке толына, кидпашанам кучена, да чыланат шке тӱрышкына «йомына» – клетке-влакым шотлена. Вара ик жап кутыралтен налына да адак шыпланена. Южгунамже студийыштына тыгай чот шып, ик йӱкат ок шокто. Тыгай годым, ваш ончалын, «Тыштак улыда дыр?» манын, шыргыжал пелештена. Паша деч вара мӧҥгыштына кажнынам вес сомыл вуча. Вольыкым ончена, сурт сомылкам ыштена. Ончыч кидпашанам мӧҥгӧ наҥгаена да кастене лампе тул дене тӱрлена ыле. Паша келша, да йыгыжгымаш уке, эре тӱрлымӧ гына шуэш, – ойла тӱрлызӧ.
Г.Н.Архипова (фотошто — покшелне шога) тылеч ончыч фермер дек пашаш коштын.
– Марина Геннадиевна – ваштареш пошкудем, тудак мыйым студийыш пашаш ӱжын, – манеш Галина Николаевна. – Тылеч ончыч марий тӱрым тӱрлен омыл ыле. Пашам ыштен ончем манме шонымаш дене тышке толынам, ынде лу ийлан кучалтынам. Тӱҥалтышлан паша нелынрак каен. Двунитке манме куэмыш тӱрлаш лач тыште тунемынам.
Н.Л.Оразаева (фотошто — шола гыч кокымшо шинча) – профессийже дене повар-кулинар. Ончыч Унчо кочмыверыште пашам ыштен.
– Студийыш пашаш ӱжмекышт, «Тӱрлен моштем мо?» шоненам, – мане Наталья Леонидовна. – Кертам, моштем улмаш. Шинча лӱдеш, кид ышта, маныт. Тӱрлен шинчымем годым шке кидпашамын моторлыкшым, лектышыжым вашкерак ужаш шонем. Шинча ончылнем тиде сӱретым кучем, да эшеат писын тӱрлаш кумылем лектеш. Шкаланемат марий тувырым тӱрлаш тӱҥалынам, но эше мучаш марте шуктен омыл, жап ок сите.
Японий гычат толыт
Марина Геннадиевна кызыт изи йоча дене мӧҥгыштӧ шинча. Туге гынат пашаш толде ок керт, ок чыте. Заказ-влак шуко пурат. Куэмым пӱчкедыман, тӱрлымӧ деч вара ургыман. Жап лийме семын тӱрлӧ ончерлан паша-влакым ямдылат, конкурслаш ушнат. Сеҥымашыштат ятыр. Тидыжым пырдыжыште кечыше да шӧрлыкыштӧ шогышо диплом-влак пеҥгыдемдат. Ик эн кугу сеҥымашлан М.Гаврилова 2016 ийыште Олык Ипай лӱмеш премийын лауреатше лиймым шотла. Тудым «Ах, тувырем, ах, сывынем» да «Ю сӱрет» марий тӱрлеман кызытсе костюм коллекцийже-влаклан пуэныт.
Тӱрлызӧ-влакын пашаштым ончалаш турист-влак чӱчкыдын толыт, кеҥежым гын поснак шукын улыт. Телым У ий канышлан утларакшым толын коштыт. Российын тӱрлӧ лукшо гыч марий тӱня дене лишкырак палыме лияш кумылан-влак улыт, тыгак – Японий, Америка, Италий, Эстоний, Финляндий гыч.
– Кидпаша-влак ончерна студийыштак верланен. Тудым кумдаҥдаш шонена, но эше жап ок сите. Южо пагытыште, заказ-влакым ӧрдыжеш шӱкалын, чылт ончерлан гына тӱрлен шинчена. Пошкудо ялла, Моско, Йошкар-Ола гычат марий вургемым ямдылаш йодыт. Ик тувырым ик тӱрлызӧ тӱрла гын, тылзе наре жап кая. Ӱдырамаш да пӧръеҥ тувырым, ончылшовычым, кум лукан шовычым ямдылаш утларакшым заказым пуат. Двунитке куэмым кучылтына. Тудо каплан сай, шӱла, – каласкала студийым вуйлатыше.
Кажне эрдене «Акреттӱр» студийын тӱрлызыжӧ-влак пашаш толыт да кидпашаштым кучен шинчыт. Каныш кечыла деч вара шочмын эрдене вашлийытат, ваш-ваш кутыралтен налыт, кӧ могай сомылым ыштен, каласкалат. Вара адак шке пашашкыт «вуйге шуҥгалтыт».
А турист-влак толмо годым, кидпашаштым коден, уна-шамычым вашлийыт, экскурсийым эртарат. Нунак кухньышто марий калык кочкышым ямдылат да уна-влакым сийлат.
– Студийыш пашаш толмем почеш, 2012 ийыште, турист-влак дене пашам ышташ тӱҥалам манын каласат гын, ом ӱшане ыле, – ойла М.Г.Гаврилова. – Кызыт гын тӱрлызӧ-влак дене мурымат муралтена. Южгунам ял клубышто эртаралтше концертлаш мемнам мураш ӱжыт. Ямдылалтына, уло кумылын сценыш лектына.
Эше «Акреттӱр» студий кушкын толшо самырык тукымым марий тӱрым палаш, тӱрлаш туныкта. Унчо школышто тунемше-влак май мучаште студийыш мастер-классыш толыт. Тӱрлызӧ-влак шкештат школыш мият, кумылан-шамычым кружоклаште тӱрлаш туныктат.
Теве тыгай мастар-влак пашам ыштат «Акреттӱр» студийыште. Тыландат марий тӱран тувыр але марий сынан сӧрастарыше ӱзгар-влак кӱлыт гын, тендам уло кумылын тушто вучат. Экскурсийым эртарат, марий калык кочкыш дене сийлен колтат!
Авторын да студийын архивше гыч налме фото-влак.