Кызыт СПИД, ВИЧ-инфекций нерген тӱрлӧ кугу мероприятийыште каласкалаш тыршат. Тудын дене черланыше-влак ты инфекций нерген шагал палат, маныт. Чаманен каласыман, ты инфекций йоча да подростко-влак коклаштат шарлен. Тидын нерген Марий Элысе СПИД рӱдерын калык дене кылым ыштыме шотышто вӱдышӧ специалистше Анна Агачева дене мутланена.
– Анна Васильевна, ВИЧ-инфекций СПИД деч мо дене ойыртемалтеш?
– ВИЧ-инфекций – хронический инфекционный черланымаш. Ты черын икымше стадийже симптом деч посна эрта. Пытартыш ийлаште ты инфекцийым хроническийлан шотлат. Но тыгодым ты инфекций дене моло еҥ семынак илаш, пашам ышташ лиеш. Тидланже антиретровирусный терапийым шуктыман, тӱрлӧ эмым да витамин-влакым приниматлыман.
Теве мом эше палемдыман: айдемын тылеч ончычсо илыме режимже тӱрыснек вашталтеш. Тудо шке тазалыкшым эскерыме шотышто ответственныйрак лийшаш. Вет эмым жапыштыже йӱман, врач деке тергалташ коштман, анализым чӱчкыдын сдатлыман.
СПИД – ВИЧ-инфекцийын пытартыш стадийже (чылаже вич тыгай стадий уло). Тудо айдемын эмлалтдымыжлан кӧра вияҥеш.
– ВИЧ-инфекцийын тӱҥалтыш стадийже шкеж нерген шижтарыде эрта. Ты чер дене черле улмым але укем кузе пален налаш лиеш?
– Тидлан лӱмын вӱрым сдатлыман але экспресс-тестым ыштыман. Поликлиникыште вӱрым сдатлат. Ийготыш шудымо икшыве-влаклан ача-ава дене пырля ты процедурым шуктыман.
– Кузе ты инфекций ик еҥ деч весе деке пижын кертеш, а кузе огеш керт?
– Чаманен каласыман, шуко еҥ ВИЧ-инфекцийын кузен пижын кертмыж нерген огешат пале. Садлан ты проблеме нерген вожылде каласкалыман, шкем кузе аралаш лийме шотышто эреак ойлыман. ВИЧ-инфекций пӧръеҥ ден ӱдырамашын аралалтде малымышт годым, тыгак вӱр гоч (шукыж годым стерилизацийым эртыдыме инструмент-влакым кучылтмылан кӧра тыгай случай палдырна) кусна. Наркотикым инъекционно приниматлымаш тыгайыш шуктен кертеш, икшывылан ава деч куснымо случай-влакат шагал оыгтыл. Тылеч посна ВИЧ-инфекций дене черланыше ӱдырамаш чызым пукша гын, йочалан ты инфекций аван шӧржӧ гоч куснен кертеш.
Садлан, ты инфекций деч шкем аралаш манын, вате-марийла илыме годым презерватив дене пайдалыман. Тудо ты чер деч ик эн ӱшанле аралтыш. Маникюрым, педикюрым, татум, пирсингым ыштыме годым мастер деч инструментым обрабатыватлымым але укем йодаш ӧрман огыл. СанПиН почеш, кеч-могай тӧнежыште инструмент-влак стерилизацийым эртышаш улыт. Тидлан эн ончычак тӱткышым ойырыман.
ВИЧ-инфекций парт коклаште йыгыре шинчыме, спорт дене заниматлыме, бассейныште йӱштылмӧ, футбол дене модмо, кидым кучымо, шупшалалтме да ӧндалалтме годым икте-весе деке огеш пиж.
– Ача-авалан ты чер нерген икшыве дене мутланыман мо? Кунам тыгай мутланымашым тӱҥалман?
– Мутат уке, икшыве-влак дене ты теме нерген мутланыман. Вет ВИЧ-инфекций кеч-могай ийготан еҥ деке пижын кертеш. Шукыж годым ача-ава-влак 18 ийым темымеке веле вате-марийла илаш тӱҥалаш лиеш манын умылтарат. Тыгодым ВИЧ-инфекций нерген нимомат огыт ойло. А вет тудын нергенат ойлыман, икшывым тидын шотышто изинек ответственный лияш туныктыман. Кызытсе илышыште подростко-влак вате-марийла малаш ондакак тӱҥалыт. Садлан нунын дене тидын шотышто мутланымак! Мыняр ондакрак, тунар сайрак. Тыгодым икшывын тидлан ямде лиймыжымат шотыш налман.
– Подростко-влакым ВИЧ-инфекцийлан тергыман мо?
– Ушештарем, икшывылан 18 ий теммешке, ты сомыл ача-аван келшымыж почеш шукталтеш. Ача-ава-влак шке йочаштын вате-марийла илымыштым палат, тидын шотышто тургыжланат гын, молан терген огыт керт? Вес случай, ӱдыр икшывым виешленыт, тыгай годым, мутат уке, кугыеҥ-влак шке икшывыштым специалист дене тергышаш улыт. Тидын деч лӱдман огыл, ончыл верыш икшывын тазалыкшым шындыман.
– Тудым анонимно ышташ лиеш?
– Лиеш. Подростко-влакым ача-аван келшымышт почеш тидын шотышто тергат. Тыгодым анонимность тыгак шукталтеш. Тыгай чер дене кучедалше кеч-могай тӧнежлаште анонимный кабинет-влак лӱмын келыштаралтыныт.
– Икшывын ВИЧ-инфекцийым мумо гын, кузе лийман?
– ВИЧ-инфекций шотышто диагнозым икмыняр врач пеҥгыдемда. Тидын шотышто полыш ятыр специалист деч пуалтеш. Кажне СПИД рӱдерыште медицинский психолог уло. Тудо ача-ава, икшыве-влак дене пашам шукта. Тидын годым конфиденциальность, анонимность шукталтыт.
Вес ситуаций, икшыве ВИЧ-инфекциян улмыж нерген огеш пале. Тыгодым ача-ава-влаклан ты чер нерген ойлаш ончылгоч ямдылалтман. Инфекций дене илаш, келшыше сомылым шукташ, таза йочам ышташ лийме нерген умылтарыман. Тидланже врач-влак дене тергалтмын, терапийым шуктымын кӱлешлыкышт нерген умылтарыман.
– Кундемыштына ты инфекций шотышто могайрак сӱрет?
– Марий Элыште тидын шотышто чылажат икшырымын эрта, но инфекций республикысе кажне гаяк районышто палдырнен. Шукыж годым инфекций половой контактлан кӧра пижын. Ты инфекцийлан ик еҥ деч весе деке пижаш вате-марийла ик гана аралалтде малымат сита.
– ВИЧ-инфекций нерген еҥ-влакын шагал палымышт нерген ойлышда. Кундемыштына тидын шотышто могай паша шукталтеш?
– Мыйын тӱҥ сомылемлан лач тыгай паша шотлалтеш. Социальный сетьлаште тидын нерген эреак каласкалаш тыршена. Майыште да декабрьыште СПИД ваштареш кучедалме шотышто тӱшка мероприятий-влакым эртарена. Чер нерген калыкым палдарена. Тыгодым, ВИЧ-инфекций улым але укем пален налаш манын, анализым сдатлаш, экспресс-тестым ышташ кумылаҥдена. Тыгай процедур-влак йӧршеш яра ышталтыт. Обследованийым эрташ паспорт гына кӱлеш. Таза илыш-йӱлам кучымо шотышто тӱрлӧ акцийыш да фестивальыш эреак ушнаш тыршена. СПИД нерген стендым, буклет-влакым ямдылена.
Паша жапыште ӱшан телефон пашам ышта. СПИД, ВИЧ-инфекций шотышто тургыжландарыше йодыш-влакым 8(8362) 23-20-44 телефон номер дене йыҥгыртен радамлаш лиеш. Тыгак «ВКонтакте» соцкылысе тӱшкаште «СПИД центр Марий Эл» йодыш-вашмут рубрикылан эҥерташ темлена.
ВИЧ-инфекций пижмеке, айдеме 72 шагатыште тудын деч йӧршешлан кораҥын да черлан вияҥашыже мешаен кертеш. Тидлан СПИД рӱдерыш мийыман. Тушто инфекцийым пытарыме шотышто кӱлеш терапий шукталтеш. Подростко-влаклан ача-ава дене толман.
ВИЧ-инфекций деч шкем аралыше ик эн ӱшанле йӧн – презерватив.
ВИЧ-инфекциян еҥ шке половой партнёржылан организмыштыже ты инфекций улмо шотышто палдарышаш. Уке гын тудым РФ Уголовный кодексын 122 статьяж почеш уголовно мут кучаш шогалтат.
ВИЧ-инфекций дене черланыше еҥын диагнозшо нерген врач-влак еҥ коклаште шаркалышаш огытыл.