2018 ий сентябрьыште Малайзийысе Пенанг олаш Азиатско-Тихоокеанский мастерский модмашке миен коштынам. Тушко уло тӱня гыч кумло ий деч кугурак ийготан куштылго атлет-ветеран-влак толыныт. Мый Россий сборный командыште выступатленам. 200, 400 метрыш, 300 метрыш барьер гоч куржмаште, эстафетыште сеҥенам. 100 метрыш, 2000 метрым препятствий дене куржмаште ший медальым налынам. Таҥасымаш деч вара кум кече Сингапурышто каненна.
Моско гыч эн ончыч Абу-Даби олаш (ОАЭ) чоҥештенна, вара — Малайзийысе Пенанг олашке, тушеч — Сингапурыш. 200 еҥ пурыман самолет ола-кугыжанышысе Чанги аэропортеш волен шинче. А чоҥештенна лу уштыш кӱкшытыштӧ. Аэропортыш пурымеке, пуйто узьмакыш логальым. Кугу зал покшелне пеледыш-влак коклаште — изи ер, а тушто нарынчалге тӱсан кугу кол-влак ийыт. Аэропортыштак ола мучко кошташ 38 сингапурский доллараш (мемнан окса дене иктаж 1900 теҥге) талон-пластинкым налаш да автобус, метро, туристический маршрут дене кошташ лиеш. Но ме изиш йоҥылыш ыштышна – ты пластинкыштына кучылт шуктыдымо оксана кодо. Талон-пластинкым кум кече веле кучылташ лиеш улмаш.
Кок пачашан ару, кугу автобусыш шинчын, спорт мастер йолташем Андрей Задирака (Адыгейысе Майкоп ола гыч) дене олам ончен савырнышна. Асфальтан корно дене автобус лыжган кая. Пенанг оласе да Сингапурысо корнылаште ик лакат уке. Кок вережат шуко автомобиль ден мотоцикл кудалыштыт. Йолешке-влаклан корным, тротуарым чапле бетон дене шарыме. Яклешт возаш огыл манын, кӱкшакаш кӱзымӧ вереш полдыш форман плита-влакым пыштыме. Мыняр элыште лийынам, чыла вере еҥ-влак верч тургыжланыме коеш. Кевытыш, кочмыверыш пурет — пеш сайын вашлийыт. Мутланаш тӱҥалат, порын вашештат, чыла умылтарат. Йӧра, кеч изиш англичан йылмым палем.
Кок пачашан автобус дене иктаж 20 уштышым кудалнат (Сингапур — кугу ола), автостанций гаеш шогале, туштак кодо. Вес автобус дене унагудына марте кудалаш логале. Олаште пушеҥге, пеледыш шуко. Уремлаште пеш ару. Буддийский сылне храмлаш пурен ончалаш лиеш. Тоштырак кок пачашан пӧртлаште кочмывер-влак улыт, а кугу зданийлаште — кафе-влак. Арака кевыт шагал, сыра шуко вере ужалалтеш. Аракам куд шагат кас марте веле ужалат. Йӱшӧ-влакым ужын омыл. Сингапурышто закон пеҥгыде. Тыште наркоманий пытен, коррупций уке гаяк.
Вес гана тӱҥ урем дене эртышна. Пеледыш гай пӱчкын лукмо узор-влак урем кок велыште кечат. Умбачынак илыше кайык гай койшо кок чевер павлиным ужна. А тиде пӧртшӧ ветеринарный станций мо? Э-э-э, пий-влакым тӱредме, нунылан прическым ыштыме пункт улмаш. Умбакыла ошкедена. Ужар площадкыште мландым кӱнчен оптымо. Шинча ончылнынак чыла тӧремдышт. Кӱртньӧ воштырым погышт, посна мешакыш оптышт, кӱ моклака-влакым — вес мешакыш. Шот дене йытыраен шындышт. А мемнан дене кӱнчен оптымеке, рок ора тылзе дене кия.
Олаште Марина заливысе сылне верыш миен лекна. Мут дене каласен мошташат ок лий — пеш мотор, яндар вер. Площадкым ер гайым ыштеныт, тушто йырваш пеледыш веле. Кугу кевытыште мландышар гай кӧргыштӧ вӱд пӧрдеш, вара тудо тушеч йоген лектеш да кевыт мучко эҥер гай йоген кая! Залив вес велне — шуко пачашан зданий-влак. А теве — кум кӱкшӧ зданий, а ӱмбалнышт — корабль-парк. Тушто пушеҥге-влак койыт, бассейн уло.
Вес кугу зданий кӧргыштӧ — сад-парк. Могай гына тропический пушеҥге уке?! Тыштак — пеледышан узьмак! Сер мучко вес веке каена — лев-статуй, пеш кугу, умшаж гыч вӱд пӱргалтеш.
А кастеныже? Пычкемышалтмеке, Марина заливыште лазерный шоум ончышна: музык йоҥгалтеш, трук лазерный луч-влак гоч фонтанла вӱд лектеш. Сӱрет-влак ӱжарала, шонанпылла койыт — чыла тидым шке шинча дене ужман, тунам узьмакыш логалметла чучеш.
Сингапурысо доллар США-се деч шергырак. Тӱнямбалне сайын илыме шотышто Норвегий, Швейцарий почеш Сингапур кугыжаныш — кумшо верыште. Производствышто автоматикым, робот-влакым кучылтыт. Компьютерым, электронный, научный прибор-влакым вес эллаш ужалат. Текстильный, химический промышленность, машиностроений виян улыт. Нефть уке гынат, тудым шкак перерабатыватлат. Власть ден калык келшен илен моштат. Фермер-влакланат ялозанлык пашам виктараш йӧн ышталтеш.
Производствышто чыла вере автоматике веле, кид вий шагал кучылталтеш. Садланак, очыни, 65 процент калык обслуживаний сферыште пашам ышта. Таклан огыл чыла уремыште кажне метр еда столовый-влак койыт. Еҥ-влак эрденак кочкын лектыт.
Шинчем кафеште, кофем йӱам да шонем: «Ме, марий-влак, могай улына, культурна могай, кузе илена? Уремлаште шкенам кузе кучена? Аракажым молан тӱргоч йӱына? Сингапурышто айык йӱлам кучат. Эх, кажне еҥ Сингапурышто Марина заливыштысе узьмак илышым шӱм-чонжо дене шижын ончыжо ыле!»
Сингапур ола-кугыжаныш туризм шотыштат чот вияҥше. Тыште турист-влаклан ончыкташ чылажымат ыштеныт, тыге нуным шкешт веке савырат.
Сингапурышто шуко тӱрлӧ национальностян кум миллионат 300 тӱжем еҥ ила. Китай, малайзий, тамиль, англичан йылме-влак дене кутырат. Религият тӱрлӧ: буддизм, даосизм, ислам, христианстве, идуизм да молат. Садлан уремла дене кайыме годым тӱрлӧ вургеман еҥ-влак вашлиялтыт.
«Сингапур, чеверын, кужу жаплан ушеш кодат!» манын, 300 еҥ пурыман «Боинг» самолётеш шинчын, Андаманский теҥыз, Индийский океан, Индий кугыжаныш, Аравийский теҥыз гоч Персидский залив тӱрыштӧ верланыше Объединенный Арабский Эмиратын рӱдолашкыже, Абу-Даби олаш, чоҥештем, тушеч — Москош.
Палаш оҥай:
Сингапур ола-кугыжаныш Кечывалвел-Эрвел Азийыште отролаште верланен. Кумдыкшо 722,5 кв.км. Эркын дене эре кугемеш. Сингапур кугыжаныш 63 отро гыч шога. Нунын кокла гыч эн кугужо Сингапур (тӱҥ отро), Убин, Теконг-Бесар, Брани, Сентоса, Семакау да Судонг улыт. Олан лӱмжӧ кок мут гыч шога: синга — лев да пура — ола.
Мерлион — Сингапурын символжо. Тиде кол капан да лев вуян мифический существа. Лев вийым, лӱддымылыкым ончыкта, а кол кап — Сингапурын теҥыз дене кылжым.
Марина заливысе шуко пачашан кум пӧрт ӱмбалнысе корабль-парк чыла еҥым ӧрыктара, тудын фонышто тиде статьян авторжо И.Лобанов.
Тиде зданий — Marina Bay Sands унагудо. Тудо 55 пачашан кум кӱкшӧ башне гыч шога, ӱмбалнышт — кум палубан «Небесный парк» гондола. Кӱшыл палубышто 200 метр кӱкшытыштӧ кава йымалне 150 метран бассейн, тудын воктене – каныме вер, лу метр кӱкшытан пальме-влак кушкыт. Корабльын кумдыкшо — 12,4 тӱжем кв.м (5 аэробус наре). Тушто тыгак ресторан, бар, кызытсе сымыктыш да науко тоштер улыт. Трюмышто тӱнясе эн шерге казинош пурен лекташ лиеш. Тушто 500 модмо ӱстел да 1,6 тӱжем автомат улыт. Корабльыш пураш 100 долларым тӱлыман. Унагудышто иканаште 3,9 тӱжем еҥ илен кертеш, обслуживатлыше персонажшак 10 тӱжем еҥ шотлалтеш.
Ипполит ЛОБАНОВ.
Курыкмарий район.
Авторын да А.Задиракан фотошт.