Тений 6 июньышто руш кугу поэт А.С.Пушкинын (1799-1837) шочмыжлан 225 ий темын. Тиде лӱмгечым элыштына идалык мучко тӱрлӧ мероприятий дене палемдат.
Марий Эл деч тораште огыл А.Пушкинын лийме верыштыжат – Угарман кундемысе Кугу Болдино селаштат – тидын лӱмеш ятыр мероприятийым эртарат. Болдинышко лач шыжым кайыман, маныт. Тусо моторлыкым ончалаш да Пушкиным могай сӧрал вер ятыр пашажлан кумылаҥдымым ужаш шонымаш дене мыят тушко тарванышым.
Львовка
Эн ончыч ме Львовка ялыш пурышна. Тудым Пушкинын Лев кочажын лӱмжӧ дене лӱмдымӧ. Пушкинмыт дворянин лийыныт, нунын пасушт, чодырашт кугу верым айлен. А тиде ялыш Кугу Болдино гыч кучем ваштареш кайыше, мут колыштдымо кресаньык-влакым илаш колтеныт.
Тыге ял кугемын. Тышке Александр Сергеевичат толын коштын. Кунам Львовка селашке савырнен, Наталья Гончарован инициативыж почеш тушто Кугу Болдинысо гаяк, но мезонинан (пӧрт ӱмбалысе пӧлем) да балконан пӧрт чоҥалтын. Парк-влакым, писте, куэ да моло аллейым келыштареныт. Петергофысо сынаным. Тысе ош ротондышто (беседке сынан) Наталья шинчылташ йӧратен, Пушкинын шочшыжо-влак модын куржталыштыныт.
А.Пушкинын илыме пӧрт-шамыч чыланат икгай сынан улыт. Москосо Арбатыште кызытсе пӧрт-тоштерыштат да Санкт-Петербургысо пачерыштыжат кровать уке, тунамат лийын огыл, диваныште мален.
Тыгак пӧрт воктенысе ныл пӱнчыжат тулыкеш кодыныт, маныт. Но нуно тысе чыла озам палат, Александр Сергеевичымат шарнат, сандене кугешнен шогышыла койыч.
Тыштак Н.Гончарова Санкт-Петербургысо семынак каскадан пӱям ышташ шонен. Вӱд шагал, сандене шонымо семынже лектын огыл. Кызыт марте ик пӱяже гына аралалтын. Нине пӱя-влак коклаште кӱжгӧ тумо-влак шогат.
Львовка ялысе пӧртым Пушкинын «Повести Белкина» произведенийже негызеш келыштарыме. Тыште 1904 ийыште поэтын Александр эргыже церковно-приходской школым почын. Тудо 2005 ий марте пашам ыштен.
1911 ийыште Львовкышто черкым почмо да А.Невский лӱмеш освятитлыме. Совет жапыште храмым петыреныт да ты ял пустаҥын. Тышеч эн пытартышлан 99 ияш кочай каен.
Тоштерлан – 75 ий
6 июньышто «Болдино» тоштер-заповедникыште «Отражение» манын лӱмдымӧ кугу концерт лийын.
Тудым вияш эфирыште «Россий» телеканал ончыктен. А концертыште лийше участник-влакын фотоштым эше кок арня ончыч гына тоштер-заповедникын 75 ияш лӱмгечыжлан чумырымо ончерыште ужым. Тидлан ик изирак пӧртым (тудо кок кыдежан) лӱмынак ойырымо.
Тиде да тыгаяк сынан вес пӧртым «Попов порядок» манме. Пушкин годсо пӧрт-влак пожар годым йӱленыт, сандене фотографий почеш тудым 1930-шо ийлаште угыч чоҥеныт. Кокымшо пӧртшӧ Пушкинын йомакше-влаклан пӧлеклалтын.
Болдинышто тоштерым 1949 ий 18 июньышто почмо. Лач тынар ий тыште Пушкиным чапландарат да турист-влакым шкеж деке ӱжыт.
XVI-XVII курымлаште тиде села Пушкинмыт тукымын лийын.
Саскам пуышо вер
А.С.Пушкин Болдино кундемыш кум гана толын. Икымше гана – 1830 ийыште. Наталья Гончаровам марлан налаш палемдыме деч ончыч. Тудо ачажын ойырымо пӧрт-влаклан документым ышташ да мӧҥгеш каяш шонен. Но Нижегородский губернийыште холера эпидемий тӱҥалмылан кӧра кум тылзе Болдинышто кучалтын.
Тыште тудо «О попе и работнике его Балде» икымше йомакым возен. Пушкин, уремыште коштшыжла, попын ала-кӧм ӧкымеш пашам ыштыктымыжым ужын. Кузе коймыштым шекланен, йомакышке пыштен.
Такшым поэт чыла йомакшымат Болдино кундемыште возен. Лачак 1831 ийыште «О мёртвой царевне и о семи богатырях» йомакше Царское селаште шочын.
Пушкин «Повести Белкина» произведенийым, «Евгений Онегин» романын пытартыш кок главажым, «Домик в Коломне» поэмым, «История села Горюхина» повестьым, ятыр почеламутым, икмыняр публицистикым, статьям Болдиныштак возен.
Мотор шыже
Болдинысо шыжым ужмым куанлан шотлыман. Лачак «Унылая пора! Очей очарованье» почеламутшым А.С.Пушкин Болдино деч тораште огыл верланыше Лучинник отышто серен. Йӱран, лавыран, кумыл уке годым шыжын моторлыкшым моктен возымыжым шижына.
Отышто курык йымач памаш йоген лектеш. Ожнат тыште таве лийын. Тусо вӱд дене меат шӱргынам шӱалтышна.
Ик верыште писте, тумо, куэ да ваштар-влак кушкыт. Нуно, тӱрлӧ чия дене модшыла, шыже сывыным чиен шогалмышт дене торашке волгалтыт.
Молан Лучинник маналтеш? Ты шотышто преданий уло. Икана Пушкин приказчикын конторышкыжо пурен да ик пӧръеҥым лупшаш тӱҥалмым ужын. Тунам Пушкин йодын: «Мо дене титакан?» «Тудо самырык куэм пӱчкын саде Лучинникыште да туддене чырам ыштен», – вашештен приказчик. Вет ожно чыра дене пӧртым волгалтареныт, лудаш-возашат кучылтыныт. Пушкин наказатлаш огыл йодын да каласен: «Пушеҥгым ида ру. Каласе ялысе кресаньык-влаклан. Ото самырык, тудо варажым тыланда эше кугу пайдам пуа».
Тышке Александр Сергеевич имньым кушкыжын да карете денат толын коштын. Варажым ме тудын усадьбыштыже тер ден каретыжым ужна, угыч чоҥымо имне вӱташте лийна.
Пытартыш гана Пушкин Болдинышто 1834 ийыште лийын. Тунам «Сказка о золотом петушке» йомакым возен.
Мийыме кече чынжымак куандарыш. Эн ончычак Болдинысо шыжым сӧралым да тӱрлӧ чия дене сымыстарышым ужым. Тоштер-заповедникыш 31 октябрь марте Санкт-Петербургысо А.П.Пушкинын Российысе тоштерже гыч поэтын Лев шольыжын (тудо литературный секретарьже лийын) чернильный наборжо ден фамильный гербан хрустальный печаткыжым конденыт. Кучаш огыл гын, ончалаш йӧн пуалтын.
«Болдино» тоштер-заповедникыште Пушкинлан кум памятникым ыштыме. Управляющий-влакын конторыштым, усадьбысе моло пӧртымат, поэтын кумалме черкыжымат уэмдыме, торашке волгалтыт.
Икманаш, господский пӧртыштӧ да чумыр кумдык (а тидыже 8,5 гектар кумдыкым айла) экскурсийыште лиймеке, ятыр ум пален нальым да лӱмлӧ поэтын произведенийлажым угыч лудаш кумылаҥым.
Болдинысо шыже сӧралак. Пушкинын шынден кодымо лыстанвӱнчӧ пӧрт ончылно шога. Тыгак пӱгыр ош кӱвар воктенысе шараҥге пушеҥгат (ош ива) Пушкин годсо. А тысе пейзаж чынак сӱретысе гай гына коеш!
Эльвира Терентьева.
Авторын фотожо-влак.
