Кундемыштына пытен толшо изи ял-влакым ужын, чон коржеш, кумыл тодылалтеш. Вет ала-кунам тушто илыш шолын, шаршудан уремыштат йоча-влакын юарлымышт торашке шоктен. Советский район Кодам ял деч 3 меҥге тораште улшо Ловэҥер изи ялыште кызыт улыжат ик суртышто веле илат.
Жапыштыже ял илен
Кужмарий ял шотан илемышке пурышо Ловэҥер Шайышкан руш ял деч ик меҥге тораште верланен. Тораште огыл тыгаяк Васлисола изи ял уло.
Ловэҥер ялын лӱмжӧ рушлаже Логанер возалтын. Лӱм «лого» да «эҥер» шомакла гыч лектын манын ойлат. Вершӧр лого веран эҥер улмым ончыктен. Чынжым гын, ял эҥерын пурла серыштыже шинча.
Ӱмаште тиде яллан 140 ий темын. Ик уреман ялыште жапше годым шукын иленыт, вольыкым ашненыт, пайремым рӱж эртареныт. 1930 ийыште тыште «У эҥер» колхозым ыштыме улмаш. Тушто имне, ушкал вӱта-влак, шурно склад, пареҥге нӧреп, вакш лийыныт. Но чылажат пытен…
Совет жапыште тиде озанлыкым ончыч пошкудо Шайышкан, варажым Кодам ялласе колхоз дене ушеныт. Ынде вершӧрат пустаҥын, ял калык пошкудо але ӧрдыж верлашке илаш куснен. Пӱрымашын тура савыртышыже ялын ончыкылыкшым тӱргоч вашталтен. Ынде ондакысе пагытым тошто пу пӧрт, акрет годсо пушеҥге, пӧрт деч кодшо келге вынем веле шарныктат.
Но пӱртӱс тыште ямле, сӧрал. Тораште огыл чодыра гӱжлен шога, йырмваш – олык лап, нур. А шошым да кеҥежым кайык-влак сылнын мурат. Йылт йомакысе вер. Паша деч вара каналташ тыште сай. Вес могырым чонлан изиш йокрокын чучын колта.
Газ пучым шупшмо
Йыгыре улшо кум ял: Ловэҥер, Шайышкан, Васлисола – трассе воктене огыл, а ӧрдыжтырак шинчат. Шайышкан марте эше асфальт шартыш уло, но тушеч Ловэҥерыш кудалаш корно уда. Ялыш пураш ны кӱан шартыш, ны асфальт уке улыт. Но телым тышке корным шӱкат. Ты велышке рейс автобус огеш кудалышт: кӧ кузе мошта, туге Кодам ялышке кая. Тӱҥ шотышто, еҥ-влак йолын ошкылыт. Йоча-влакым Шайышкан марте школ автобус шупшыкта.
Мо куандара: Ловэҥерышке газ пучым шупшмо. Ты пашам 2015 ийыште шуктымо. Тыге пӧртым ырыкташ нелылык уке. Тидыже илыш условийым чотак куштылемден.
Вӱдым таве гыч налыт. Тыгак ялысе кок памашыш вӱдлан коштыт. Ончыч вӱд башне лийын. Но варажым тудым петырыме.
Кум сурт
Тачысе кечын тыште 7 сурт уло. Тушеч кум пӧртыштӧ гына еҥ-влак илат, молышт яра шинчат. Кок суртышто оза-влакым эреж годым ужаш огеш лий. Иктыж гыч пӧръеҥ кызыт Медведево посёлкышто ӱдыржӧ дене ила, весыштыже илыше вате-марий Москошко пашам ышташ кудалыштыт. Сандене пӧртылмекышт гына омсашт почылтеш. Лач кугу кермыч пӧртыштӧ илыше Ивановмытын окнаштышт теле гоч тул йӱла, йӱк-йӱан солна.
Тыматле ӱдырамаш Людмила Александровна Кугу Кодам ялысе «Матрёшка» йочасадым ятыр ий вуйлата. Кажне кечын паша верышке 3 меҥгым йолын ошкылеш я машина дене пелашыже намиен кода. Шкеже ты ялыште шочын-кушкын, жапыштыже Кодам школышко тунемаш коштын. Н.Крупская лӱмеш Марий пединститутышто воспитательлан тунем лектын, Оршанке районысо ик ялыште пашам ыштен. Варажым Морко район Кожлаер ялышке марлан лектын. Но куд ий тушто илымеке, пӱрымаш тудым уэш шочмо вершӧрышкӧ конден. Шоҥго ача-аваже деке ешыжге Ловэҥерышке илаш кусненыт. Ачаже икмыняр ий ончыч ош тӱня дене чеверласен, аваже – пеленышт. Чыланат ик суртышто илат.
Людмила Александровна ден Саша пелашыжын кум ӱдырышт уло. Кугуракше, Лена, Уфа оласе ик институтышто полиций пашаеҥлан, Настя Йошкар-Оласе медколледжыште тунемыт. А Даша Кодам школышко 2-шо классышке коштеш. Саша пелашыже Йошкар-Олашке, южгунам Моско олашке пашам ышташ кудалыштеш.
Тысе тымык верлан Людмила Александровна шукертак тунем шуын. Эсогыл еҥ-влак коклаште эре лияш логалмыжлан кӧра пӱртӱсыштӧ пуйто кана. Вате-марий вольыкым ашнат, йокрокланен шинчаш жап уке.
«Мом ыштет – ялна пыта. Тидым ончет, да чонлан йӧсын чучеш. Тазалык уло, пашам ыштена. Изиэм годым тыште 14 сурт ыле. Поснак рвезе-влак шукын лийыныт. Чыланат тышан кодыт гын, илышыжат вестӱрлӧ лиеш, ялжат огеш пыте ыле. 2007 ийыште тышке толмекына, ялыште 4 суртышто иленыт.
Ачам ты ялыште шочын-кушкын. Ӱмыржӧ мучко колхозышто трактористлан пашам ыштен. Авам – Кӧрдымучашын ӱдыржӧ. Жапыштыже почтальонкылан ыштен, варажым фермыште сӧснам ончен. Совет жапыште чылан ушкалым ашненыт. Яллан ик кӱтӱ лийын. Авамын тышке марлан толмыж годым 18 ушкалым кӱтӱш колтымо. Изирак улмем годым кӱтӱна кум яллан (Ловэҥер, Шайышкан, Васлисола) икте ыле.
Пошкудо Шайышкан ялыште ончыч клуб, кевыт лийыныт. Но чылажат пытыш. Сандене еҥ-влак ФАП-шке, кевытышке, почтышко Кодам ялышке коштыт. Шайышкан ялыш автокевыт чӱчкыдын толеш, тушто кӱлеш сатум налаш лиеш. А южо еҥ Кодамышке сатулан йолын коштеш.
Ача-авам тыште кок пӧртым чоҥеныт. Пу пӧртшӧ тугак шинча, а кермыч пӧртыштыжӧ ме илена. Пелашем лӱмынак «Нива» машинам налын. Ынде уда корныштат пураш куштылгырак.
Ушкалым, презым ашнена. Сандене кеҥеж гоч ситыше шудым ыштена. Ты пашам Кодам ялыште илыше кок изам дене пырля шуктена. Вет нунат вольыкым ашнат. Тыге ме кум пайлан шудым солена. А шошым кайыквусым налына.
Ял эре ару, чатка лийже манын тыршем. Пел ялыштыже шошым кошкышо шудым шкетынак удырем, а кеҥежым кужу шудым солем. Тидыже чаткалыкым веле огыл пурта, тыгак пожар лӱдыкшым кораҥдаш полша. Варажым, капка ончык лектын, удырмем, солымем ончалын, чонем куана. Ялышке пураш изиш веселарак чучеш.
Кеҥежым пӧрт воктене шуко поҥго, тораште огыл емыж-саска шочыт. Йырымваш – яра пасу. Пӱнчӧ-влак урем марте кушкын толыт. Ынде ик велжым Кодамысе колхоз куралын. Тыгай пашам шуктымыштлан поснак таум ойлымо шуэш.
Лӱдыкшӧ уло: чодыра гыч тӱрлӧ ир янлык толын кертеш. Сандене йӱдлан кугу пийнам шинчыр гыч мучыштарен колтена.
Шоналташ гын, тыгай тымык чонлан ласкалыкым пурта, но пошкудо деч посна садак йӧсырак. Поснак ялыште пӧръеҥ уке гын..», – ойла Людмила Ивановна.
Озаватын кудывечыштыже ныл мӱкшомартам ужаш лиеш. Саша пелашыже мӱкшым ончаш йӧрата. Вет тудын Морко район Кожлаер ялыштыже моткоч шуко омартаже уло. Мӱйым калыклан ужала.
Тыге Ловэҥер ялыште, неле-йӧсылан вуйым шийде, шочмо вершӧрым переген илат. Тыште еҥ-влак утларак лийыт гын, ялын ончыкылыкшо верч могай-гынат ӱшан шочеш ыле. Тунам ялжат тулыкеш кодшо гае огеш кой ыле. Мо ончылно лийшашым илыш ончыкта.
