Тений Йошкар-Олаште эртыше Пеледыш пайрем молгунамсе семынак шуко марий калыкым иктеш чумырен. Тушко Виче вел, Вӱрзым район гыч «Поса кундем» фольклор коллективын еҥже-влакат толыныт ыле. Сӧрастарыме мотор кудышкышт тӱрлӧ кочкышым аклаш луктыныт, гармонь почеш сылнын муралтен, пайремыш толшо-влакым куандареныт. Нуным эртен каяшат ыш лий, лишкырак палыме лияш мыйынат кумылем лекте.
Тора гыч толшо-влакым Марий кундем поро кумыл дене вашлие, тыгай кугу пайремым эртарен колтыш. Йошкар-Ола, тыгак Пеледыш пайрем Виче марий-влаклан пеш келшен. «Поса кундем» коллективым вуйлатыше Людмила Геннадьевна Соловьеват тидым пеҥгыдемден ойлыш. Тиде состав дене тышке икымше гана толынна, мане.
Вӱд уло, газ пурталтеш…
Шым уреман Поса селаште марий-влак илат, пашам ыштат, шочшым ончен куштат. Людмила Геннадьевна мыланем шочмо вершӧржӧ нерген чон почын каласкалыш. Вет тыште тудлан кажне лукшо палыме, лишыл. Поса селашкак марлан лектын, кум шочшан ава. Но эн кугурак эргыже кок ий ончыч ӱмыр лугыч лийын. Ты ойго ава чоным тачат корштара. Кок эргыже ешан-шочшан улыт, тӱрлӧ верыште илат. Каныш годым ача-ава деке толын каят.
Прописке почеш Поса селаште 500 еҥ шотлалтеш, тыгеже тушто 300 еҥ ила. Колхоз шукертак шаланен, пӧръеҥ-влак пашам ышташ тӱрлӧ верыш коштыт. Кызыт тушто школ, клуб, ФАП, черке, кевыт-влак улыт. Школышто 1-ше гыч 9-ше классла марте туныктат. 33 ий ончыч тудым чоҥымо, йоча-влак шагалын улыт: 25 икшыве.
– Поса кундемыште еҥ-влак икте-весе дене келшен, полшен илат, икоян, сай кумылан улыт. Ме, илалшырак-влакше, марий йылмым огына мондо, кутырашак тыршена, а самырык-влак шочмо йылме дене пешыже огыт мутлане.
Жапыштыже села тӱзланен, калыкшат шуко лийын. Кызыт утларакшым кокла ийготан да илалше еҥ-влак гына кодыныт. Самырык-влак шочмо вершӧрым коден каят. Москошто, Кировышто улыт, тыгак Йошкар-Олаштат тыршат. Иктаж озанлык, колхоз гай лиеш гынат, мыняр-гынат кодыт ыле, шонем. Самырык еҥ-влак лийыт гын, вершӧр «ила», тӱзлана.
Куандара: вашке селашке газым пуртат. Кажне суртыш вӱд пучым шупшмо. Корно шаргӱан. Вӱрзымыш, Кировыш кудалыштына. Вӱрзымыш каяш Левжа районысо корнылан ӱшанена. Тушто куд меҥгым кает, вара асфальт корно тӱҥалеш, – мане Л.Г.Соловьева.
Поса села воктене марий ял-влак улыт, но шукын рушла кутырат.
Калык лӱмым сулышо коллектив
Поса селаште марий композитор, музыковед Дмитрий Кульшетов шочын-кушкын. Тысе калык тудын лӱмжым порын шарнен ила, композитор лӱмеш школышто пырдыж кӱм вераҥдыме. «Поса кундем» коллективым вияҥден колтымаште тудо чот тыршен. 1989 ийыште ты фольклор коллективым чумырымо, тудо клуб пелен верланен. Тиде жапыште ансамбль калык лӱмым сулен. Тидыжым эн кугу сеҥымаш шотеш палемдыман. Таче тушко тӱрлӧ ийготан индеш еҥ коштеш. Нунын коклаште тунемшат уло.
Ансамбль марий шӱлышан, мураш-кушташ йӧратыше-влакым иктеш пога, Поса кундемым чапландара. Людмила Геннадьевна клубышто кум ий пашам ышта. Тудо фольклор шотышто специалист, тыгак «Поса кундем» ансамбльын вуйлатышыже. Тыгеже 33 ий школышто туныктен. Мураш-кушташ йӧратымыже ты пашашке конден.
– Тӱвыра пӧрт кугу, тудым 1972 ийыштак кермыч дене оптымо. Ме кумытын тыршена.
«Поса кундем» ансамбльым погаш манын, Дмитрий Кульшетов илымыж годымак негызым пуэн. Ондак тудым «Ял шӱлыш» маныныт. Вара тудак «Поса кундем» манаш мутым луктын. Могай мурым мураш кӱлеш каласен. Тудо экспедиций дене тышке толеш ыле. Варажым эргыже Валерий Кульшетов мыланна полшаш тӱҥале. «Поса кундем» мурым мыланна возыш.
Ме выступатлен коштына, шкеак концертым ончыктена. Утларакшым тоштырак муро-влакым мураш тыршена. Тыгодым шке велысымат огына мондо, репертуарыш шукырак пуртена. Но состав гына изиш шагалемын, шукынжо илалше еҥ-влак улыт.
Паша мыланем келша. Самырык годымак ты пашам тӱҥалаш кӱлеш манын, таче шонем. Ме конкурслашке, фестивальлашке ушнена. Тений Кировысо «Баско блистать» областной фестиваль-конкурсышто национальный коллектив-влак коклаште икымше верым налынна. Тиде – кугу сеҥымаш. Тушто ме муренна да куштенна. Ынде шыжым ноябрьыште Кировышто гала-концертыште выступатлаш тӱҥалына.
Ончыкылан тыгак тыршен пашам ышташ, тӱрлӧ конкурсыш ушнаш шонена, – мане тудо.
Клубышто икмыняр ий ончычак изирак тоштерым чумырымо, тудо пытен толшо ял-влак дене кылдалтын. Ондак могай ял, колхоз-влак лийыныт – тыште пален налаш йӧн пуалтеш. Тошто арвер-влакым аралат. Тоштерым пойдарат, уэмдат, пӧлем-влакым ешарат.
«Поса кундем» ансамбльыш 12 ияш Эвелина Макарова коштеш. Тений тудо 7-ше классыш кусна. Тудын аваже Анна Анатольевна Макарова клубышто культорглан пашам ышта. Эвелина – уста ӱдыр.
– Ансамбльыш кумшо ий коштам, мыланем тушто келша. Утларакшым мурем. Тыгак тӱрлӧ куштымашыш ушнем. Коллектив дене концерт денат лектын коштам. Йошкар-Олашке Пеледыш пайремыш икымше гана миенам. Мыланем тыгай кугу мероприятийыш кошташ, шке тӱвыра дене палдараш, села дене палымым ышташ келша, – мане тудо.
Поса кундемыште марий шӱлыш озалана, тидлан кушкын толшо тукымым гына кумылаҥдыман. Вет таче шукын рушла кутыраш тыршат. Вершӧр кунам-гынат тӱзлана, вийым налеш манын, ӱшан дене илат. «Поса кундем» ансамбльын участницыже-влаклан ончыкыжымат тыгаяк чолга лийын кодаш, сеҥымашыш шуаш тыланена.
Марина Богданова.
Авторын, Л.Соловьеван фотожо-влак.