Кундемыштына Калык усталык рӱдер пелен чумыргышо, чапланен толшо, шке муро-куштымашышт дене калык кумылым савырыше икмыняр коллектив тений лӱмгече пайремжым палемда. «Марий памаш» коллективлан 50 ий, «Пеледыш» ансамбльлан 65 ий, «Эрвел марий» ансамбльлан 35 ий, «Изи памаш» ансамбльлан 40 ий темыт. Ушештарена: тидым шотыш налын, 26 январьыште калык усталык дене кылдалтше «Усталык памаш» фестиваль почылтеш. Тудын почеш икмыняр концерт, мероприятий эртаралташ тӱҥалыт.
«Марий памаш»
Тиде фольклор да этнографий ансамбльым кундемыштына таче шукын палат да йӧратат. Тудым 1974 ийыште Марий Элысе Тӱвыра министерствын темлымыж почеш Калык усталык пӧрт пелен чумырымо. Коллективым РФ Правительствын премийжын лауреатше, Марий Эл Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже М.Л.Соловьёва вуйлата, тудак балетмейстер. Хормейстер – Марий Эл Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже Э.А.Трифонова, концертмейстер – В.В.Архипов.
Коллектив марий калыкын мурыжым да куштымашыжым арален толеш. 50 ийыште тудо вияҥын, шке йырже мураш-кушташ йӧратыше шуко уста еҥым поген. Ансамбльыш тӱрлӧ пашам ыштыше, талантан еҥ-влак коштыт. Марий кундемыште веле огыл, марий-влакын тӱшкан илыме вес кундемышкат лектыт.
1980 ийыште коллектив Олык Ипай лӱмеш да Марий АССР-ын Кугыжаныш премийышт дене палемдалтын. 2011 ийыште «Россий Федерацийын калык усталыкын сулло коллективше» лӱмым налын. Усталык корнышт тӱвыргӧ, сеҥымашлан поян. Мутлан, Саранск олаште эртаралтше «Кштима» финн-угор куштымаш конкурсышто (2013 ий), куштызо ден хореограф-постановщик-влакын «Михаил Мурашко приглашает друзей» тӱнямбал конкурс-фестивальыштышт (2019, 2022 ийла), эрвелмарий-влакын «Ший кандыра» калык куштымаш регион-влак кокласе фестиваль-конкурсыштышт (2023 ий) Гран-прим налыныт да моло вере сеҥышыш лектыныт.
– Тений «Марий памаш» ансамбльын 50 ияш лӱмгечыжым 30 ноябрьыште пайремлаш тӱҥалына. Тиде кумдан чапланыше коллективыште мый 35 ий пашам ыштем.
«Марий памаш» ансамбльын моло коллектив деч ойыртемалтше койыш-шоктышыжо уло. Тудо Марий Элыште веле огыл чапланен, Российын тӱрлӧ регионыштыжо мастарлыкшым ончыктен, вес эллашке тӱрлӧ фестивальыш миен. Мутлан, Голландийыш, Испанийыш, Финляндийыш вич гана миен, Венгрийыш – ныл гана, Эстонийыш – кум гана.
2022 ийыште ансамбль грант оксам, 2 миллион теҥгем, сеҥен налын. Тиде шийвундо ансамбльын материально-технический базыжым пойдараш сайынак полшен.
Таче коллективыш 35 еҥ коштеш. Ӱшаныме шуэш, ансамбльым шочыктышо, Марий Элын тӱвыран сулло деятельже, композитор-фольклорист Виктор Петрович Даниловын да ансамбльын икымше балетмейстерже, Марий Элысе тӱвыран сулло артисткыже Надежда Прокопьевна Дружинина-Кузнецован тӱҥалме пашашт умбакыжат вий-куатан лийыт да сай лектыш дене куандарат, – мане ансамбльым вуйлатыше М.Л.Соловьёва.
«Пеледыш» курыкмарий тӱвыра дене палдара
«Пеледыш» муро да куштымаш калык коллективым 1958 ийыште чумырымо. Тудым кызыт Марий Эл Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже Н.А.Смирнов вуйлата.
Тыште курыкмарий-влакын чон поянлыкыштым арален толыт, вияҥдат, муро ден куштымаш, йӱла, калык усталык поэзий, костюм да кӱсле дене палымым ыштат. Репертуарышт марий калык йӱлам почын пуат. Тушто калык да кызытсе жаплан келшыше муро-влак улыт, курыкмарий куштымашым ончыктат да тыгак кӱслем шоктат. Жапше годым тышке шуко студент коштын, ансамбль кугу лийын.
Ты коллектив тӱнямбал, российысе, регион-влак кокласе фестиваль-конкурслаште лауреат лӱмым налын. «Пеледыш» ансамбль Олык Ипай лӱмеш Кугыжаныш молодёжный премий денат палемдалтын.
«Эрвел марий»
Т.Дмитриева лӱмеш «Эрвел марий» муро да куштымаш калык ансамбльым 1989 ий октябрьыште самырык-влакын «У вий» мер ушемышт пелен чумырымо. Тыгай коллективым почмаште вате-марий Тамара ден Борис Дмитриевмыт чот тыршеныт. Тышке тӱҥалтыш гычак вузла, техникумла, колледжла гыч студент, Йошкар-Олаште тыршыше пашаеҥ-влак коштыт. Тӱҥ шотышто нуно Пошкырт, Татарстан, Удмуртий республикла, Свердловск, Киров да Пермь кундемла гыч толшо эрвелмарий-влак улыт.
1991 ийыште тиде коллектив Калык усталык рӱдер пелен верланен. 1992 ийыште тудлан «Калык самодеятельный коллектив» лӱмым пуымо.
Ятыр ийыште репертуар сайынак пойдаралтын. Вич марий художественный программым ыштыме: «Эрвел марий сӱан» муро да куштымаш спектакль, «Эрвел марий койыш-шоктыш», «Калык чон», «Пелед, тӱзлане, Марий Эл!», «Марий шонанпыл» театрализоватлыме концерт-влак.
Ансамбльым вес кундемыштат сайын палат. 1994 ийыште коллектив Олык Ипай лӱмеш молодёжный Кугыжаныш премийым налын. Республикыште эртаралтше конкурслаште ятыр гана лауреат лӱмым сеҥен. «Михаил Мурашко приглашает друзей» тӱнямбал конкурс-фестивальыште (2013, 2018, 2022, 2023 ийла), «Танцуй и пой, моя Россия!» калык куштымаш Российысе фестивальыште (2022 ий), «Играй, рожок!» Российысе калык музык фестивальыште (2022 ий), Т.Дмитриева лӱмеш эртаралтше регион-влак кокласе «Тывырдык» марий куштымо фестивальыште (2022 ий) да молат ойыртемалтын.
Таче ансамбльын художественный вуйлатышыжлан Марий Эл Республикын сулло артистше Б.А.Дмитриев тырша.
«Изи памаш»
Тиде фольклор коллективым 1984 ийыште ыштыме. 1990 ийыште «Образцовый йоча коллектив» лӱмым налын. Тудын художественный вуйлатышыже Марий Эл Республикысе тӱвыран да сымыктышын сулло пашаеҥже В.В.Архипов лийын. Ансамбльын усталык корныжо Медведево район Сенькан кыдалаш школышто тӱҥалын. Тушко 1-9-ше класслаште тунемше 25 йоча коштын. Таче ансамбль Йошкар-Оласе 14-ше №-ан гимназий пелен верланен. Тудым А.В.Сидукова вуйлата. Йоча-влак Калык усталык рӱдерын эртарыме тӱрлӧ мероприятийыш ушнат.
40 ий жапыште ансамбль сай лектышыш шуын, кӱкшӧ акым налын. Коллективыш коштшо ӱдыр-рвезе-влак тӱрлӧ кӱкшытан конкурслаште да фестивальлаште шкеныштым тергат.
Кажне ансамбль кундемнан историйыштыже могай-гынат кышам кода. Нуно марий калыкнан муро-куштымашыжым калык коклаш шарат, тудым вияҥден толыт да уэмдат. Лӱмгече пайремда дене шокшын саламлена!