7 февральыште кундемыштына 9-11-ше класслаште тунемше ӱдыр-рвезе-шамычлан марий йылме да литератур предметла дене регион-влак кокласе олимпиаде эртаралтын. Тушко республикысе йыжыҥыште ончыл верыш лекше да Пошкырт, Татарстан, Свердловск кундемла гыч 32 тунемше ушнен.
Марий кугыжаныш университетын «П» корпусыштыжо уна-влакым, участник-шамычым шокшын вашлийыныт.
Программе кумда лийын. Эн ондак олимпиадым торжественно почмо, шуко поро шомакым, тыланымашым ойлымо. Вара кажне тунемше ойырен налме предметше дене заданий-влакым ыштен. А тиде жапыште туныктышо-влаклан семинар лийын. Тыгак урал йылме-влакым шымлыме рӱдерын, кызытсе жаплан келшыше Медиапроизводство лабораторийын пашашт денат палымым ыштыме. Йошкар-Ола мучко экскурсий дене коштыктымо.
Марий кундемыш – икымше гана
Поснак пошкудо республикла гыч толшо уна-влак дене ужын кутыралташ мыланем куанле ыле. Шке велысе мотор тувырыштым чиеныт, марла лывыргын мутланат. Южышт тышке икымше гана толыныт.
Свердловск кундем Ачит район Марий Карши ял гыч 9-ше классыште тунемше Дмитрий Афанасьев дене палыме лийым.
Моткоч тыматле, вожылшырак рвезе. Марий кундемышкына тудо икымше гана толын, марий йылме дене олимпиадысе заданий-влакым ыштен. Тыгодым урал велысе марий тувыржо дене пеш сӧралын койо.
– Марий Карши тӱҥ школыштына кызыт 30 наре йоча тунемеш. Ялыштына шочмо йылме дене шагал еҥ мутлана. Мый марий йылмем йӧратем, кундемыштем ты предмет дене олимпиадыш чӱчкыдын коштам, сеҥышыш лектам. Йошкар-Олашке туныктышем дене пырля толынам. Йошкар-Ола пеш чевер, мыланем келшен, – пелештыш тудо.
Дмитрий – кожмак рвезе. Пашам ышташ чот йӧратем, мане. Ача-аваже вольыкым ашнат, сандене кеҥежым шудым ышташ полша, пакчаштат эре шогылтеш. А эше тудо колым кучаш йӧрата.
Пошкырт кундем гыч куд тунемше олимпиадыш толын. Мишкан район Пӱнчер школышто 9-ше классыште тунемше Надежда Кильдубаева шочмо школжо нерген каласкалыш.
– Школнам 2012 ийыште чоҥымо. Тушто таче 60 утла йоча тунемеш. Шинчымашым налаш чыла йӧным ыштыме. Информационный культур рӱдер пашам ышта. Школышто чыланат марла мутланена.
Марий йылме – мыйын шочмо йылмем, мыйын шӱмем, кундемем. Тудым пеш чот йӧратем, школыштат тыршен тунемам. Ты предмет дене олимпиадыш кумшо ий ынде коштам, ончыл верыш эре лектам. А тений Марий Элышке икымше гана толынам. Тысе вузлам ончал лекташ кумыл уло, – мане Н.Кильдубаева.
Надежда – уста да чолга ӱдыр. Тудо сайын мура, кушта, тыгак спорт модмашке ушна.
Рушлат, марлат кутырат
Пошкырт кундем гыч икмыняр туныктышым вашлияш логале. Нунын кокла гыч иктыже – Балтач район Ӱлыл Иванай школышто марий йылмым да литературым туныктышо Ю.С.Каляева.
Балтач районышто улыжат ик марий школ гына. Тиде – Ӱлыл Иванай кыдалаш школ. Кызыт тушто 106 йоча тунемеш, 14 туныктышо пашам ышта. Школышто марий йылмым, тыгак башкир кугыжаныш йылмым тунемыт.
Ты кундемыште шочын-кушшо, уста да пагалыме туныктышо Юлия Салимяновна Каляева марий йылме ден литературым ынде 11 ий туныкта. Икшыве-влак шочмо йылмым ынышт мондо, лывыргын кутырышт, марий тӱвырам пален шогышт манын, туныктышо чот тырша. Сценыште шкем кучен моштышт, тӱвыра илышлан мелын шогышт манын, йоча-шамычым муро-куштымашлан кумылаҥда, мастарлыкыштым нӧлтен толеш. Тунемшыже-влак тӱрлӧ конкурсышто ойыртемалтыт. Почеламутым сылнын лудмо конкурсыштат сеҥышыш лектыт.
Тудын дене туныктымаште лектын шогышо нелылык нерген кутырышна. Туныктымо пособий Пошкырт кундемыш миен шуэш, мане.
Чаманаш логалеш, кызыт самырык тукым рушла кутыраш тырша. Тиде проблеме Марий Элыште веле огыл, марий-влакын тӱшкан илыме пошкудо регионыштат палдырна улмаш. Тидым мыланна Юлия Каляева пеҥгыдемден ойлыш. Туге гынат туныктышо, шочмо йылмылан кумылаҥдаш манын, тӱрлӧ йӧным кычалеш.
– Тиде нелылык дене таче шукын тӱкнат, шонем. Тиде йодышым Йошкар-Олаште эртыше семинарыште нӧлтальыч. Школыштына кызыт тӱҥалтыш классла гычак рушла кутырат. Огыт умыло, да южо шомакшым рушлаш кусарен умылтарена. Куандара: кугурак класслаште тунемше ӱдыр-рвезе-влак марла сайын мутланат.
Изирак икшыве-влакым шочмо йылмылан кумылаҥдаш манын, чот тыршена. Нунылан шукырак лудаш, тӱрлӧ заданийым ышташ пуэна, марий мероприятийлашке ушена.
Марий йылме дене районысо олимпиадыш тунемше-влак эре коштыт, шуко гана сеҥышыш лектыт. Йошкар-Олашке Ӱлыл Иванай школ гыч икымше гана толынна. Мый тунемше Галина Закирзяновам конденам.
Ме Шкетан лӱмеш Марий драмтеатрыште спектакльым онченна, ола мучко экскурсий дене коштынна, – мане Ю.Каляева.
Ӱмаште декабрьыште Ӱлыл Иванай школ 125 ияш лӱмгече пайремжым палемден. Шуко выпускникым иктеш погымо, кугу пайремым эртарыме. А 2021 ийыште Ӱлыл Иванай ялын 380 ий теммыжым пайремлыме. Ю.Каляева шочмо вершӧржын тӱзланен толмыж нерген каласкалыш:
– Ӱлыл Иванай ялыште кызыт 600 наре еҥ ила. Илаш чыла йӧным ыштыме. Корным асфальт дене шарыме, чыла суртыш газым пуртымо, кажныжын тавыже уло. У пӧрт-влакымат шуко чоҥат.
Шочмо йылме дене кутырена гын, тудо илана, тӱзлана. Сандене йылмым аралыман, самырык тукымым тидлан шӱмаҥдыман. Туге гынат марий йылмым йӧратыше, пагалыше-влак улыт. Тидым олимпиадыш толшо ӱдыр-рвезе-влак пеҥгыдемдат. Нуно марла лӱдде, вожылде кутырат, йылмым тыршен тунемыт да сеҥымашыш шуыт. Нине ӱдыр-рвезе-влак ончыкылыкнан кугу ӱшанже улыт.
Н.Лаврентьеван фотожо-влак.