Марий йылме тудын илышыжым тӱзата, волгалтара да чапым конда. Шочмо йылмым шӱм вошт йӧратымыже, шомакын сылнылыкшым, ямжым шижын моштымо кумылжо тудым марий сылнымутыш, варажым журналистике пашаш конден. Шомакем Кужэҥер район Йырмарий ялын шочшыжо, тиде районак Аганур ялыште кушшо, Марий Эл Республикын сулло журналистше, Марий Элын калык поэтше, тыгак моткоч уста кусарыше Геннадий Леонидович Сабанцев (Ояр) нерген лиеш. Тудо ятыр почеламутыштыжо илышын тӱрлӧ йодышыжлан вашмутым пуа, произведенийже, кусарыме пашаж дене калык чоным куандара. Адакшым Геннадий Оярын почеламутшылан возымо 100 утла мурыжо уло.
Паша корныжо тӱрлӧ вере шуйнен. Пытартыш ийлаште тудо Марий тӱвыра рӱдерыште марий йылмым да культурым инноваций йӧн дене вияҥдыме пӧлкаште методистлан тырша.
8 апрельыште Геннадий Ояр «Мый кучем эше почшо гыч илышым!..» 65 ияш лӱмгече пайремжым М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрыште эртарен.
– Геннадий Леонидович, чапле произведенийым шочыктымо, сылнын возен моштымо мастарлык кажнылан огеш пуалт. Возаш йӧратыме кумыл йоча пагыт годсек лийын, очыни… Тыгай усталык корныш шогалаш кӧ негызым пуэн?
– Школышто тунемме годымак мыланем марий йылме ден литератур урок-влак келшеныт. Туныктышына Виталий Александрович Романов марий йылме ден шочмо литературым моштен туныктен, кумылым савырен. Иктаж-могай темылан почеламутым але ойлымаш гайым уроклаште возенна, мӧҥгӧ возаш пуа ыле. Мылам ты паша пеш келшен. Уроклан ямдылалтме годым серкаленам. Тышечак вара почеламутым возымашке шупшылалтым.
Чылажат «Ямде лий» газет дене кылым кучымо гыч тӱҥалын. Тудым пеш лудын шогена ыле. Тунам «Ямде лий» газетыште Валентин Борисович Исенеков тыршен. Мемнан гай нӧргӧ йоча-влакым серыш гоч возаш эртак кумылаҥден шоген. Моло юнкорын возымыжым ужам да кузе тыге кертыт манын шонем ыле. Икана шкеат тӧчен ончышым. Тыге 8-ше классыште тунеммем годым «Март» лӱман икымше почеламутем шочо. 1973 ий 17 мартыште «Ямде лий» газетеш тудо савыкталтын.
– Тыгай мастарлык южгунамже кугезе вож гыч толеш. Ала тукымыштыда уста поэт, писатель-влак улыт…
– Мыйын тукымыштем чыланат кресаньык, мланде пашам ыштыше лийыныт. Авам ден ача лийшем (шке ачам лийын огыл) йӱдшӧ-кечыже колхозышто тыршеныт. Сандене возаш йӧратыме кумыл шке гыч лектын, вара вияҥын. Туныктышын кумылаҥдымыже кугун полшен. Шке тыршыме, ушым налме дене ты паша келшенак шинчын манын кертам.
– Марий сылнымутым пойдарымаште надырда кугу. Шагал огыл книгам савыктен луктында, тӱрлӧ йодышым тарватенда. А таче Тендам поэт, писатель семын мо тургыжландара? Пытартыш жапыште могай темылан возаш кумылаҥында?
– Илышын йодышыжлан вашешташ тыршем. Тыгай почеламутем-влак «Илышпӧрдем» книгашке пуртымо. Теве кызытат «Ончыко» журналын 3-шо номерыштыже савыкталтше аршашыште тыгай шӱлышан почеламутем-влак улыт. Илыш пӱрымаш нерген тӱрлӧ шонкалымаш лектынак шогат. Чон йодмо почеш лирический, пӱртӱс, философий теме-влакланат возем. Могай шонымаш ушыш толын пура, кенеташте авалтен налеш, ты шижмаш дене шинчам да серем.
Кызыт илыш пӧрдемыштына нимат ласка уке. Тыгай годым кумыл нӧлталтмашым нимоат огеш пу. Но тыгай пуламыр, пудыранчык жапыште тидын нерген поэт шке шонымашыжым садак почшаш. Шонет, да кенеташте ала-могай корно-влак шочыт. Вара тудым умбакыже вияҥдет.
– Марий кугыжаныш университетым тунем пытарымеке, Те журналист пашашке ушненда. Эртыше пагыт чонышто могай шарнымашым коден?
– Мемнан годым университетыште журналист отделений лийын огыл. Сандене мый филологлан тунем лектынам. Но университетыш пурымекак, сайын паленам: школышто пашам ышташ ом тӱҥал.
Журналист лиям манме шонымаш эше школыштак иланен. Дипломым налмеке, Кужэҥер районысо «Ӱжара» газетыште кум ий тыршенам. Вара Йошкар-Олашке куснышым. Тушто могай марий савыктыш уло – чыла вере ыштен ончышым: «Ямде лий», «Кугарня», «Марий Эл» газетлаште, Марий телевиденийыште, радиошто. Утларакшым сылнымут, литератур, тӱвыра темылан возенам.
Шочмо йылме эреак пеленем: тудак илыш корно дене вӱден, пашам пуэн да, марий манмыла, «пукшен-йӱктен».
– Марий Элыште ятыр ий ыштымеке, паша корно Тендам Йӱдвел кундемыш наҥгаен. Мӱндыр кундемыштат Те йӧратыме журналист пашам шуктенда. Тушко каяш шонымаш кузе лектын?
– Илышын йодмыжо Чукоткышко, Певек олашке, каяш тарватен. Марий кундемыште пашам ыштен, марий журналист-влаклан пачерым налаш огеш лий, пашадаржат пояш йӧршӧ огыл. Сандене журналист да писатель Юрий Ильич Соловьев дене тушко каяш тарваненна. Мыланем тунам 45 ий ыле. Торашке пашашке коштмыланна нимынярат огына ӧкынӧ. Куд ий утларак тушто ыштымем дене могай-гынат опытым налынам да ала-мо шот дене пойдаралтынат толынам.
Чукоткышто марла от возо вет. Ме рушла возенна. Чылаж годым лектышыжат тӱвыргӧ лийын огыл. Тушко мийымек, мый шкемым вияҥдаш чот пижым. Руш йылмым утларак сайын палаш, лывыргынрак возен колташ манын, шке гыч тунемынам. Книгам шуко лудмо, моло журналистын возымыжым эскерыме. «Крайний Север» издательствын ик районысо филиалжым вуйлатенам, райгазетын тӱҥ редакторжо лийынам.
Тушко кугу элнан тӱрлӧ-тӱрлӧ верже гыч еҥ-влак погынат. Ваш-ваш сырен коштмо огыл, вес калык гыч улат манын, шӧрын ончышо-влакат лийын огытыл. Икте-весе дене келшен илыме, ваш-ваш полшымо. Мӱндырнӧ, поснак Йӱдвелыште, тиддеч посна илен лекташ ок лий.
– Геннадий Леонидович, кусарыме пашам ятыр ий шуктеда. Тыгодым лектышыжат куандара. Тыгай куштылго огыл сомыллан кузе кумылаҥында?
– Руш поэзийым эре йӧратенам. Школышто тунемме годымак тудым лудаш тӱҥалынам. Студент пагытыштем руш поэт Эдуард Багрицкийын «Смерть пионерки» поэмыже кидышкем логале. Тудо икымше кугу кусарыме пашам лийын. Ты марлаҥдыме поэме 1978 ийыште «Ямде лий» газетыште савыкталтын.
Варажым руш поэт-влакын почеламутыштым кусаренам. Александр Твардовскийын «Василий Тёркин» эн кугу поэме дене шуко шинчылташ логалын. Кызыт тудынак «Тёркин вес тӱняште» поэмыжым кусарышым. Вашке «Ончыко» журналеш савыкталштшаш. Шукерте огыл Уильям Шекспирын сонетше-влакым марлаҥденам.
Шуко кусарыме пашам «Илышпӧрдем» книгашкем пуртымо, «Ончыко» журналыште эре лектын шогат.
– Марий лӱман икшыве-влакым вашлияш моткоч куанле. Кызытат южо ача-ава шочшыжлан марий лӱмым пуаш тырша, марий калыкын кугезе йӱлажым арала. Тендан икшывыда-влак марий лӱман улыт…
– Ӱдырем – Эвика, эргым – Яндиар. Арианна уныкам уло. Марий лӱмым шочшем-влаклан шкеак пуэнам. Молан тыгай лӱмым пуэнат манын огыт йод, огытат вожыл. Чаманаш логалеш, марла умылат, но кутырымашышт уке. Олаште илен, марий йылмылан кӱлынак, чотак кумылаҥдаш ыш логал. Чонышт дене нуно марий улыт. Марла пелештенат моштат.
– Геннадий Леонидович, усталык пашада умбакыжат тӱвыргӧ лектышым пуыжо, калык чоным куандарыже. Ончыкыжымат Тендан деч шуко сай произведенийым вучаш тӱҥалына.
– Тау!