
Шукерте огыл интернет кумдыкышто ик видео шинчамлан пернен. Кандашымше классыште тунемше подростко ӱдыр туныктышым тӱрлӧ семын индыра. Морально веле огыл, физически кугыеҥ ӱмбаке шуэш. Тыгай сӱретым ужын, йоча да кугыеҥ кокласе субординаций койынак «окшаклымым» умылет. Специалист-шамыч тидым буллинг маныт. Шукыж годым буллинг ик подросткын вес подростко деке тӱрлӧ семын шумыж годым палдырна гын, илышыште вес семынат лийын кертеш улмаш.
Молан йоча кугыеҥ ӱмбаке кержалтеш? Могай амал тидлан лийын кертеш? Тиде да моло йодыш-влакым психолог, Марий кугыжаныш университетысе студент-шамычлан социальный да психологический полышым пуымо рӱдерын начальникше О.Н.Макарова дене лончылена.
Еш гыч тӱҥалеш
Ты проблемын ик эн тӱҥ амалжылан йочан ешыштыже иерархий пужлымым шотлат. Мутлан, подростко ача-аважын кугурак еҥ-влаклан шыдыштым чӱчкыдын ужеш. Илалшырак еҥ-шамыч иктаж-мом огыт умыло, але шонымашышт самырык-влаклан келшыше огыл, тыгай годым ача-аван нуным тӱрлӧ семын мыскылымым колын, пуштыланымым ужын, подросткынат кугыеҥ-шамыч деке пагалыдымаш ылыжын кертеш. Подростко ача-аважын койышыжым калык коклаште ончыкташ кумылаҥеш. Тыгай койыш туныктышо, воспитатель але тудын деч кугурак моло еҥ-влак деке палдырнен кертеш.
Торжалыкым шижше кугыеҥлан кузе лийман?
Йоча кугыеҥ деке тыгай койышым ончыктен гын, ты еҥлан изиш чытышырак да ушанрак лийман. Тудлан подросткын кушто йоҥылыш лиймыжым ласкан да раш умылтарыман. Тыгак йоча дене профилактике сынан мутланымашым эртарыман. Туштыжо кугыеҥ дене кузе чын кутырыман, шкем кузе кучыман, мом ышташ лиеш, а мом огеш лий, каласкалыман.
Тыгай томаша тунемме верыште палдырнен гын, йочан ача-аважлан тидын нерген увертарыман. Тыгак ты проблемым решатлаш манын, школысо психологын да моло специалист-шамычын полышыштлан эҥертыман.
Мом ыштыман?
Ача-ава-шамычлан подросткым вигак наказатлаш, вурсаш, обижатлаш пижман огыл. Йочан йоҥылыш пашаже шотышто мутланымашым эртарыман. Ты тӧрсырым тӧрлаш лийше йӧным пырля кычалман. Мутлан, подросткылан кугыеҥ деч проститлаш йодаш темлыман.
Подростко шке таҥаш-влак, еш да кугыеҥ-шамыч коклаште шкем кучаш тунемже манын, ача-аван полышышт деч посна огеш лий. Нуно йочам тидлан шке туныктышаш, пример шотеш лийшаш улыт, а йодшаш огытыл. Шукыж годым ача-ава-влак йочашт шке палышаш, шке тунемшаш манын шонат. Тыге нуно кугу йоҥылышым ыштат. Садланак кугыеҥ-шамычын тыгай «йӱштӧ» койышышт йоча-шамычлан ешыште, коллективыште, калыкыште шкем муаш да кылым ышташ чаракым ыштат.
Шотыш налман
Йочан ийготшым шотыш налын, ача-авалан моло еҥ-влак дене шкем кузе кучаш, мутланаш кӱлмым туныктыман. Мутлан, икшыве йочасадыш коштеш гын, тудо моло ӱдыр-рвезе-влак да воспитатель дене шкенжым тыматлын ончыктышаш. Модыш дене сайын модын моштышаш. Йоча школышто тунемеш гын, тӱҥ сомылжылан тунеммаш шотлалтеш. Тыгак урок-влакым амал деч посна кодаш, туныктышым пагалаш, пырля тунемше-шамыч дене сай кылым ышташ, мӧҥгысӧ пашам жапыштыже шукташ туныктыман. Кушмо семын икшывым моло сомылым тӧрлаш да кугыеҥ-влаклан полшаш кӱлмым умылтарыман.
Кузе лийман?
Ача-ава подростко йочажын тыгай койышыжым пален налыныт гын, эн ончыч шке ешысе атмосферым радамлыман. Икте-весе дене кузе мутланымым, йочам кузе воспитатлымым анализироватлыман, йочада ончыкыжым тендам пагалыше да аклыше лийже манын, ты койышым изинекак «негызлыман».
Чынжымак, ушан-шотан, тыматле, изиракым чаманыше да кугуракым пагалыше йочам ме шке куштена. Садлан икшыве лачшым тыгай койышан лийже манын, кугыеҥ-влаклан тидым шотыш налман.
Подросткын яра жапшым «шолышташ» огеш темлалт. Тудын режимже ийготшылан келшыше лийшаш. Тыгак шке ыштыме пашажлан мутым кучымыжым да кугыеҥ-влаклан эҥертен кертмыжым палышаш.
О.Макарован альбомжо гыч налме фото.