Еҥ-влакын шке кид дене ыштыме, чонышт гоч колтымо мотор арвер-влак кажнынан шинчанам куандарат, пайрем кумылым луктыт да пӧртнам сӧрастарат. Звенигово районысо Мастарлык пӧртышкат мийымеке, тусо моторлыкым ужын, эн ончыч кумыл нӧлтеш да иктаж арверым шкан налме шуэш. Вара шоналтет: тыгай сӧраллыкым ышташ мыняр чытыш да усталык кӱлыт?
Кумло ий – Сылнылык тӱняште
Тиде Мастарлык пӧртын историйже кугу да поян. Тудо 30 ийым авалта. Мастарлык пӧрт 1992 ий 9 майыште почылтын. Тиде тунам республикыштына калык промысел ден ремеслом арален кодымо да калык коклаш шарыме шотышто икымше тӧнеж лийын. Мастарлык пӧрт вияҥын, кушкын. Кызыт ынде тудын пашаже-влакым республикыштына гына огыл, Россий мучко шуко кундемыште, эсогыл Финляндийыште да Эстонийыштат палат. Тӱҥалтыш гычак тыште шке пашаштым йӧратыше, эре ум кычалаш тыршыше кидмастар-влак пашам ыштат.
Икымше директоржо Ю.И.Чернобровкина лийын. Тудден пырля пашам ышташ тӱҥалын Г.Р.Кудрявцева. Галина Родионовна ынде 28 ий ты Мастарлык пӧртым вуйлата.
– Ме кызыт кудытын пашам ыштена: вич ӱдырамаш да ик пӧръеҥ. Ӱдырамаш-шамыч марий улына, а Владимир Васильевич – чуваш. Пошкудо Чуваший Республик гыч мемнан деке пашаш коштеш. Кажне специалистна тыште ятыр ий дене тырша, садлан паша опытышт кугу, мастарлыкышт ситышын, – палемда вуйлатыше.
Галина Родионовна шкеже ленте полшымо дене тӱрлымӧ пашам шукта. Тыгак фоамиран да гофра кагаз гыч мотор пеледыш-влакым ямдыла. Кажне пашаеҥ посна кружокым вӱда, садлан тыште еҥ эре шуко. Йоча-шамычат, кугурак-влакат кидпашалан тунемаш коштыт.
Владимир Васильевич Большов тыште 2003 ий годсек пашам ышта. Тудо ятыр гана регион-влак кӱкшытан да республикыште эртыше конкурслаште сеҥен. Шкеак вӱдуам ямдыла, кошта. В.Большовын вӱдуа да кумыж гыч ыштыме арверже-влак сылне улыт. Тудын пашаже-влакым шуко вере йодыт. Мастарлык пӧртыштӧ вӱдуа гыч ыштыме кружокым вӱда, йоча-шамычым тыгак пу гыч тӱрлӧ арверым ышташ туныкта.
И.В.Чугунова Мастарлык пӧртыштӧ 2004 ий годсек ышта. «Душа народа» премийын лауреатше. Декоративно-прикладной сымыктыш дене специалист. Тыште пашам ыштыме жапыштыже Россий мучко илыше марий-влакын икмыняр сценический костюм коллекцийыштым ямдылен. Ты коллекций дене «Марий национальный вышивке» калык студийын участникше-влак кажне «Марий вургем пайрем унала ӱжеш» фестивальыште мастарлыкыштым ончыктеныт.
Ирина Валерьевна марий национальный костюмым калык коклаш шарымаште кугу пашам шукта. Звенигово ола да районла гыч толшо йоча-шамычлан тематический экскурсий-влакым эртара. Тыгак марий сӧрастарыме ӱзгар-влакым ышташ туныкта. Тыгай сомыл денак Коми, Мордва, Татарстан, Удмуртий, Ульяновск да Киров кундемлаште лийын.
Марий Элын картшым тӱрленыт
Тений Россий мучко «Российын тӱрлымӧ картше» проект илышыш шыҥдаралте. Ты акцийым Чуваший Республикын Правительствыже темлен. Кажне регионышто эн сай мастар-влак шке кундемыштын картыштым тӱрленыт. Тыгодым шке вел орнаментым, верысе символ да чия-влакым кучылташ кӱлын. А вара Российын кечыжлан, ты ужаш-влакым поген, кугу картым ыштеныт. Тудо кум метр кумдыкан да 7 метр наре кужытан.
Мемнан дене ты суапле, но тыгодымак куштылго огыл пашам Звенигово вел мастар-влаклан ӱшаненыт. Надежда Майкова ден Людмила Ефремовалан ятыр жап ты тӱр дене шинчашышт логалын. Эскизлан мемнан республикын контуржым налыныт. А тудо ошкылшо маска гай коеш. Тыгаяк маска уло республикнан гербыштыже. Покшелне кайыклудо-шамыч дене тӱрлымӧ корно кая. Арамлан огыл, вет финн-угор мифологийыште ты кайык шнуй кайыклан шотлалтеш. Легенде почеш, Сандалыкыште илыш лач туддеч тӱҥалын. Тыштак мемнам кундемнам ончыктышо кушкыл, янлык-влак орнаментым тӱрлымӧ. А картын йырже республикыштына илыше калык-влакын (марийын, чувашын, одын, татарын, рушын) орнаментыштым ончыктымо.
Тылеч посна карт пелен посна картиным ямдылыман улмаш. Тушто мемнан республикын тӱҥ янлыкшым – Маскам – ончыктымо. Вет марий мифологийыште марий-влак ожнысек шкеныштым ты янлык дене таҥастареныт. Лач тудак республикнан гербшым сӧрастара.
Ты карт кызыт Чуваший Республикысе национальный тоштерыште аралалтеш.
Тӱр студий
Тудо Звенигово калык усталык пӧртын мотор чинчыжлан шотлалтеш. Студийым 1995 ийыште почмо. 2004 ийыште студий калык лӱм дене палемдалтын. Тудын тӱҥ задачыже – традиционный калык тӱвырам, фольклорым арален кодымаш да умбакыже шуйымаш, самырык-шамычым кугезына-влакын йӱлашт дене палдарымаш да тудлан туныктымаш. Тӱҥалтыш гычак тудым республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже, «Душа России» кугыжаныш премийын лауреатше Н.Е.Майкова вуйлата.
2010 ий гыч Надежда Евсеевна Российыште илыше марий-влакын костюмыштым шымла, реконструкцийым ышта. Теве Звенигово районышто гына икмыняр тӱрлӧ марий костюм уло. Кажныже икте-весыж деч ала-мо дене гынат ойыртемалтеш. Мутлан, Эсмекпляк вел костюм Кужмара вел деч пидме ончылсакыш дене ойыртемалтеш. Тудым тӱрлӧ тӱсан хлопок але меж шӱртӧ гыч ямдылат. А Какшамарий велне ӱдырамаш-влак тувырышкышт курыкмарий-влак семын ваче гоч вочыгачым тӱрлен пижыктат. Вес ойыртемалтше элементышт – шарпан. Но тудым вуйыш огыт чий, а шӱй гоч тупыш сакалтат. Тыгак кыдалешышт икмыняр ӱштым пижыктат. Мыланна чыла тидым палаш моткоч оҥай.
2013 ийыште Н.Е.Майковалан тунемшыже Людмила Александровна Ефимова полшаш тӱҥалеш. Пырля Киров ден Угарман вел костюм-влаклан у тӱсым пуртат да коллекцийым ямдылат. 2021 ийыште Пермь вел марий-влакын костюмыштлан пижыт.
Шке гына огыл, молымат туныктат
Ойлышна, тыште шуко кружок да студий пашам ыштат. Тылеч посна Мастарлык пӧртын пашаеҥже-влак шкештат ятыр вере лектын коштыт, мастер-класс-влакым эртарат. Нуным республикысе районлаште гӱжлышӧ тӱрлӧ мероприятийыште, пайремыште, фестивальыште чӱчкыдын ужаш лиеш. Теве тений кеҥежым Килемар районышто эртыше «Кугезе мланде» фестивальыште, шыжым Мордовийыште лийше «ТЕВ» регион-влак кокласе калык промысел да ремесло фестивальыште да моло вереат шке пашаштым ончыктеныт. Школлаште йоча-шамычлан инфоурок-влакым эртарат. Тӱрлӧ проектыш, конкурсыш эреак ушнаш тыршат. Шукерте огыл пален нална: студийын икмыняр кидмастарже «Туристический сувенир – 2022» Россий кӱкшытан конкурсын округысо финалышкыже лектын. 23-24 октябрьыште Екатеринбургыш каят.
Мастарлык пӧртыштат уна-влакым чӱчкыдын вашлийыт. Марий Элышке але Звенигово олашке толшо-влак тышке пурен лекташак тыршат. Шканышт кӱлеш сӧрастарыме ӱзгарым але вес арверым налыт, иктаж-мом шке кидышт денат ышташ тунемыт.
Тевыс тыгай улыт Провой вел мастар-влак. Звенигово олаште Юл эҥер деч тораште огыл верланыше ты мотор пӧртыш теат пурен лекса. Шочмо тӱвыра деке лишкырак лийыда, мотор марий тувыр ден сӧрастарыме ӱзгар-влакым ужын, шочмо калыкна дене эше чотрак кугешнаш тӱҥалыда. Ала шкаланда келшыше иктаж мотор арверымат муыда. Шке ыштен огына мошто гын, кеч ямдыжым налын чиена, чоннам куандарена.
Ирина Степанова.
Иван Речкинын да студийын альбомжо гыч налме фото-влак.