Кугу Ачамланде сар годым геройлын аралалтше ола-влакым «Герой-ола» чап лӱм дене палемденыт. Нунын коклаште – Шем теҥыз воктене верланыше Севастополь. Крымыште элнан ик эн кугу портшо да военно-морской базыже лийын.
Историйлан поян вер
«Севастопольышто шуко национальностян калык ила», – палемда тыште вераҥше марий ӱдыр Татьяна Карсакова. Морко посёлкышто шочын-кушшо вате-марий Татьяна ден Николай 2016 ийыште теҥыз воктене илаш кумылаҥыныт.
– Тылеч ончыч ме Моско олаште иленна. Кугурак Марк эргына чӱчкыдын черланен, тазалыкшым пеҥгыдемдаш манын, теҥыз воктеке илаш куснаш шонен пыштенна. Пелашем – военный. Садлан тудын ты олашке пашам ышташ кусаралташ йӧнжӧ лийын, – каласкала Т.Карсакова.
Севастопольыш илаш еш телым толын. Тунам ола нунылан утыжым ойыртемалтшын койын огыл. Кокланже самырык авалан изи йоча дене йӧндымынат чучын. Жап эртымеке тунемалтын, манеш.
– Ола моткоч кугу. Бухто-шамыч Шем теҥыз серын ятыр вержым айлат. Севастопольын кум могыржымат теҥыз авыра. Садлан кеҥежым тыште сай игече шога.
Олаште ятыр тоштер, памятник, историйым аралыше вер-влак улыт. Севастопольыш икымше гана толшо еҥ нуным вигак шеклана, мыйынат тыгак лийын. Теве шукерте огыл у исторический музейный Херсонес олам почыныт. Оласе кажне йолтошкалтыш историй дене кылдалтын, манаш лиеш.
Ондакысе дене таҥастарымаште Герой-ола сайынак вашталтын. Тыште чапле асфальт корно. Таврида у трассе дене Севастополь гыч Краснодар марте светофор деч посна кудалыштына. Пытартыш жапыште шуко кугу кевытым да рӱдерым чоҥеныт. Кызыт Россий кӱкшытан кугу опер да балет театрым нӧлтат. Парк-шамычым уэмденыт, ынде нуно эшеат сылнын койыт. Йочасад, школ, поликлинике да моло социальный объект-влакымат чоҥат. Но врач-влак огыт сите, маныт. Симферопольышто у аэропорт уло, но кызытеш СВО-лан кӧра тудым петырыме. Озаҥ ола гыч Симферополь марте поезд коштеш. Ме шукыж годым машина дене пайдаланена. Самолётым чарымышт деч вара шочмо верыште шуэн лийына, – палдара Татьяна.
Моряк-шамычын олашт
Морко ӱдыр тыгак еҥ-влак деке тунем шуаш ятыр жап кӱлын, мане. Толмо почеш нуным умылен шукташ йӧсӧ лиймым палемдыш. Крымын Россий деке ушнымыж деч вара олаште илыше-шамыч кок лагерьлан шелалтыныт. Но кызыт ситуаций саемын, тылеч вара Севастопольыш Российын тӱрлӧ кундемже гыч эше ятыр еҥ илаш толын. Тӱҥ шотышто нуно элнан материковый ужашыж гыч кусненыт, палемдыш Татьяна.
Севастополь – кызытсе илышлан келыштаралтше ола. Тыште Россий кӱкшытан тӱрлӧ мероприятий эртаралтеш. Нунын коклаште Военно-морской парадым, Сеҥымаш кечым да молымат поснак жаплат. 9 Май – тыште илыше-шамчлан поснак кугу пайрем, вет 1944 ийыште ты кечын Севастопольым фашист-влак деч утареныт. Тудын обороныжо 250 кече шуйнен. Пайремым верысе 35 батарей кумдыкышто кумдан пайремлат. Тудо Кечывалвел регионын эн касвел ужашыжлан шотлалтеш. Лач ты батарей деч тораште огыл Карсаковмыт илат. Олаште тыгак 30-шо, Михайловский батарей-влак улыт…
Севастопольым эше моряк-шамычын олашт маныт. Ончыч тыште ятыр моряк служитлен. Кызыт гын олаште тӱрлӧ профессиян еҥ-влак илат.
Шке рӱдерым почын
Татьяна ден Николайын кокымшо эргышт, Лев, Севастопольышто шочын. Тылеч вара кок шочшан ава изи йоча-шамыч дене пашам ышташ кумылаҥын. Тидлан лӱмын шинчымашыжым ты оласе ик вузышто нӧлтен. Татьяна Изосимовна начар тазалыкан икшыве-шамычлан да нунын ача-аваштлан полышым пуымо рӱдерым почын, вет профессийже дене тудо логопед-дефектолог.
– Шке пашамым ик изи кабинетыште тӱҥалынам. Шуктымо сомылемын кӱлешлыкшым умылымеке, рӱдерым почынам. Кызыт рӱдерыште ятыр специалист тырша. Севастопольышто илыше-шамычлан пайдам конден кертмем чонем куандара, – шижмашыжым почо Татьяна.
Илыме вер, кочкыш сату шерге
Теҥыз воктене илыше-шамыч жапым вӱд воктене веле эртарат манын, ятыр еҥ, очыни, шона. Самырык аван ойлымыж почеш, нуно тыште шуэн йӱштылыт. Тыглай кечылаште пашаште улыт гын, каныш годым курыкыш коштыт, джиппинг-турыш лектыт. Севастопольышто идалык мучко турист-влак улыт. Нуно шукыж годым ты олаште эртаралтше мероприятийлашке толыт. Татьянан каласкалымыж почеш, тыште илыме вер да кочкыш сату моткоч шергакан. Мутлан, ик литр шӧр акций почеш 144 теҥгеш шуэш, ик сукыр кинде – 80 теҥге, ик кило пареҥге – 154 теҥге.
Индеш ий жапыште Карсаковмытлан Севастополь ола лишыл лийын шуктен. Нунылан тыште чылажат келша. Йоча-шамыч элнан историйжым тунемаш да жаплаш лачшым тыште шӱмаҥыныт. Садлан нуно патриотизм шӱлышан кушкыт. Тидланже ача-ава куанат веле. Вет нуно лачшым шкештат тыгай койыш-шоктышан улыт.
Севастополь олан тӱҥ символжылан пуреҥгайыше корабль-влаклан памятник шотлалтеш. Тыгак Балаклавский мландыйымалысе тоштер комплексым, Советский атомный вӱдйымал пуш-шамычын шогымо верыштым палемдыман. 30-шо ден 35-ше береговой батарей-влак Кугу Ачамланде сар годым олан обороныжым кучымаште поснак ойыртемалтыныт. Тыште лийше салтак-шамыч кочкыш-йӱыш деч посна пытартыш шӱлыш марте тушман ваштареш шогеныт. Тошто да У Херсонесым, Сапун курыкым да историйым аралыше моло верымат Российыште илыше кажне еҥлан икана ужманак.
Т.Карсакован архивше гыч налме фото-влак.