Шӱргыял – шерге ял

Советский район Роҥго села деч кок меҥге тораште Шӱргыял верланен. Ялын историйже XIX курым гычак тӱҥалеш. 1865 ийыште 36 суртышто 137 пӧръеҥ ден 154 ӱдырамаш иленыт. Кугу Отечественный сар деч ончыч 57 суртышто 224 еҥ илен.

1923 ийыште Шӱргыялыште смолокуренный завод лийын. 1931 ийыште «Якорь» колхозым ыштыме. 1935 ийыште имне вӱтам чоҥымо. Сар деч ончыч тушто 57 имньым онченыт. Тылеч посна колхозышто 30 сӧсна, 17 вуй тӱкан шолдыра вольык, 20 шорык, 17 мӱкшомарта лийыныт. Тудо жапыште председательлан Алексей Григорьевич Смирнов ыштен.

Кугу Отечественный сарыш 51 еҥ каен, 24 еҥ гына пӧртылын. Сар деч вара ял эркын пыташ тӱҥалын. Самырык-влак Советский посёлкыш пашам ышташ каеныт. Шукын Роҥго селаш илаш кусненыт.

Кызыт ялыште 13 сурт уло, 6 пӧртыштӧ илат, а икмыняржым даче семын кучат. Шӱргыял асфальт корно воктен верланен гынат, уремыште кӱ шартыш уке. Машина дене тушко кеҥежым гына пураш лиеш. Иктаж лу-лучко ий ончыч Роҥго селаште илыше еҥ-влакын Шӱргыялыште пареҥге пакчашт лийыныт . Тудо жапыште тушто яра кийыше мланде лийын огыл. Илыш вашталтмылан кӧра участке-влакым кудалтен каеныт, шӱкшудо гына кушкеш. Ялыште сурт шагал гынат, тудым изи манаш огеш лий. Ик мучаш гыч вес мучашыш ятыр ошкылман. Тошто, шӧрын кайыше сурт-влак коклаште чапле, кермыч дене оптымо пӧрт-влак торашке волгалтыт.

Вилковмытын суртышт моло деч ойыртемалтше. Мансардан пӧртым нуно 1990- ше ийла мучашыште чоҥаш тӱҥалыныт. Тудо жапыште вате-марий Альберт ден Людмила Роҥгышто иленыт, нунын кок эргышт школыш коштын. А вара еш Людмила Никитьевнан шочмо ялышкыже илаш куснен.

Вилковмытын воктенак – Рябчиковмытын суртышт. Людмила ден Александрын кок эргышт кушкын шогалын, ешаҥыныт. Нуно посна илат. Изирак эргышт да ӱдырышт школышто тунемыт. Кӱ дене ыштыме чатка пӧртыштӧ кугу еш чӱчкыдын пырля чумырга. Суртозан шольыжо, Андрей Рябчиков, тиде ялыштак пӧртым ыштен.

Тӱрлӧ жапыште Шӱргыялыште пӧртым чоҥаш шонышо-влак ятырын лийыныт. Кӧ фундаментым оптен ямдылен, а кӧ гын леведынат шуктен. Но ала-могай амаллан кӧра чоҥен пытарыдыме нине оралте-влак, «пӧрт сий» пайремым вучен шуктыде, йӱр-лум йымалне «ӱмырыштым» эртарат. Пытартыш ийлаште тиде ялыште ик пӧрт гына чоҥалтеш. Икмыняр жап гыч тушто йоча йӱк шергылташ тӱҥалеш.

Молан тиде ялыште у суртым пеш шуэн чоҥат? Молан еҥ-влак шке жапыштыже суртым коден каеныт? Тиде йодышлан вашмутым муаш неле. Шоҥгыеҥ-влакын ойлымышт почеш, ялыш пурымаште кӱсото лийын. Еҥ-влак ожно тушко кумалаш чӱчкыдын лектыныт улмаш. 1970-ше ийлаште «Коммунизм верч» колхоз кӱсотышко аммиак печкем шогалтен. Тораште огыл ӱяҥдыш складым ыштен. Тыге кӱсото йомын. Ял калык шуко жап кумалаш лектын огыл. Самырык-влак коча-коваштын йӱлаштым огытат пале, очыни. Ял деч тораште огыл, пасу покшелне, Агавайрем ото аралалт кодын. Шошым, тушко лектын, Пӱртӱсавалан кумалаш гын, ялым пытыме деч ала утараш лиеш?

Роҥго гыч Шӱргыял марте – улыжат кок меҥге гына. Ял воктеч кечеш вич гана автобус кудал эрта. Шонет, Роҥгыш кудал, шонет – Советскийыш. Пӱртӱсым йӧратыше-влаклан тыште илаш путырак сай. Ялым кумда пасу авыра, воктенак – кок пӱя. Кеҥежым ял урем ужар садерла йымалан йомеш. Тымыкыште кайык йӱк ден пий оптымым гына колат. А телым тудо мамык лум дене леведалтеш. Кугорно дене эртен кудалме годым нерен шинчыше ялын икмыняр пӧрт тӱньыкшӧ гыч гына шикш коеш. Тиде ял илыш йогын деч пуйто вараш кодын. Тышке толмек, чонышто ласкалыкым шижат.

ЯЛЫН ЛӰМЖӦ НЕРГЕН КОК ЛЕГЕНДЕ УЛО

Икана ӱдыр эҥерыш вургемым шӱалташ каен. Кенета вӱдыш шовыч пуреҥгаен. Лап лиймеке, ӱдыр йылгыжше кӱм ужын. Тиде янтарь улмаш. Тулеч вара еҥ-влак шерге кӱм ужалаш тӱҥалыныт. Сандене ялым «Шерге ял» манын лӱмденыт. Вес легендыже тыгайрак. Ялыште шуко кугу пӱнчӧ кушкын. Тушто илыше еҥ-влак, пӱнчӧ гыч оҥам пӱчкеден, пушым ыштымашке ужаленыт. Тыге ялым Шергеял манын лӱмденыт. Илен-толын, Шергеял гыч Шӱргыял лийын.

Авторын фотожо.