Газетым лудшо таҥ! Серыш, язу… Эрвелмарий-влак «Язум сераш», «язум налаш» манын ойлат. Кызыт серышым возышо, налше еҥ шагал докан. Лачак машина дене коштшо еҥлан веле «пиал серыш» коклан толеш. Але смсым колтат. Кагаз коклаште 28 ий ончычсо серыш-влакым муым. Лудаш оҥай ыле. А тыланда кызытсе саманыште илыше кок йолташын «икте-весылан возымо серышыжым» лудын аклаш серем. Нуно жаплан келшыше улыт.
* * *
Поро кечет, шагатет лийже тиде серышым налын лудмет годым, Демид йолташем!
Йодат, кузе вара илышем? Шкет илышем дене таҥастарымаште – пеледыш аршаш! Эрдене – ик тӱрлӧ, кечывалым – весе, а кастене, йӱдым – эше сайрак! Утыждене моктанашат ок йӧрӧ, но илышем, ешаҥмек, мланде гыч каваш кӱзен кайыме гай вашталте, шулдырем кушко! А илышемым сӧрастарыше пеледыш аршашыже – Меҥасем пелашем. Тудым ужат ыле гын…
Пошкудо район гыч мӱндыр родем тулартыш. Мылам тудо лотерей билет дене модын налме приз гай. Но мом модын налынам: ала шергакан куштылго машинам, ала шӱкен кондыштарыме орвам. Ӱшаныме шуэш – машинам.
Ик-кок ий илымек, Меҥасем ваштарешем шинче да ойла:
– Йӧратымем, ватетым йӧратет, эре тачысе гай моторым ужнет гын, тугеже ушкалым пытарена, огына ашне! Эрдене воктенет пызнен кийыме шуэш. А тидын олмеш эрак ушкал лӱшташ лектын кайыман, кӱтӱм поктыман. Тыйынат мотор пелашетым ӧндал шӱраҥыштмет шуэш докан.
А йӱкшӧ кӧгӧрченын гай лектеш да вигак чонем шыматаш тӱҥалеш.
– А мый вет, чеверем, ӱмбалым, торыкым йӧратем, – мыят пырыс гай вашештышым.
– Пошкудо Сулий кокай деч налына, шужен шинчаш от тӱҥал. Ӱмбал пӧръеҥлан пайдале. Кечын свежа ӱмбалым налын пукшаш тӱҥалам.
Такше чыным ойла. А пошкудем-влак 70 ийым эртеныт гынат, кок ушкалым ашнат, вестӱрлӧ вольыкшым, кайыквусым шотлыде.
А шыжым, пареҥгым лукмо годым, эше ум пален нальым. Мыланна тынар пареҥге ок кӱл улмаш, 7 мешакат кочкаш сита. А ме шӱдӧ мешакым луктына. Чын, пареҥгым эше лудылан, комбылан, сӧсналан пукшена.
– Шурным, фуражым налын пукшена гын, шыл шулдеш возеш, – ойла пелашем.
«Экономист», – шоналтышым, шотлен мошта. А ме, мо шарнем, пакчам темен, ожнат, кызытат пареҥгым шындена, шӱкшудым сомылена, урена, колорад копшаҥге дене кеҥеж мучко кучедалына, луктына да поген пыштена. Туге лектеш, кеҥеж мучко пареҥге пакчалан кумалына. Пайдаже веле – пшик! А пелашем, Меҥасем – Голова! – чыла шонен шотлен налын. Тыге пареҥгым шындыме аҥана пеле утлалан иземе. Сыраташ огыл манын йодаш тӧчышым: «А шылжым кушеч налына?»
– Сулий кокайын лудо, комбо, сӧснаже кӱтӱ дене, садак шылжым ужалат. Ик лу комбым, лу лудым, лу кӱркам, ик сӧснам налына, – вашешта моторем.
Ӱмбакыже умшам карен веле ончем. Вет йӱкшӧ, шинчаже, койышыжо – чылт суксын! Шонем шонемат, чыным ойла йӧратымем. Пареҥгым пукшен, вольыкым ашнаш «экономически нерентабельно» лектеш. Шурно ик кило – 5 теҥге, а пареҥге – 10 теҥге.
Такшым кечын колхозыш пашаш коштам, пашадарже гына изирак да пытартыш жапыште ок сите йӧршешак. А Меҥасем моторын чийынеже. Кевытлашке чӱчкыдын шоп-турыш лекнеже. Оксам кушеч муаш? Шонен коштмем годым суксем адак йӧным муо.
– Сёмочка, – манеш, – оксам муаш кӱлеш. Тый вет пӧръеҥ улат. Йӱдвелыш але Москваш вахтыш кае, тушто оксам шуко тӱлат, маныт.
– Но тунар мӱндыр велыш кужу жаплан кузе тыйым кудалтен каем? Тый дечет посна иленжат ом керт. Йӱдвелныже эше йӱштӧ.
– Ит ойгыро, йӧратымашем тыйым ырыкта, ик жаплан ойырлымаш ваш кылнам, шижмашнам пеҥгыдемда гына, – вашешта пелашем. – Мыйын гай чеверым (а шинчаже адак пырысынла йӱла, йӱкшӧ оҥгыр йӱк гай шокта) йӧратет гын, сайын пукшаш, модный вургемым чикташ, супер причёскым ыштыкташ кӱлеш. Оксам ситышын ыштен налат да йӧршешлан пӧртылат.
Ала чыным ойла? Мый гына мо вахте дене ыштыше пӧръеҥ улам? Пел ял коштеш: то Йӱдвеке, то Москош. Теве Вӧдыр вате ынде ик лу ий подылешат, эре ик мурым Антонжылан пӧлекла:
Ынжат коло, ынжат пӧртыл,
Толын шогыжо веле оксаже!
Садлан йоднем, Демид йолташем: кузе лияш, мом ышташ? Каяш але уке? Вашкерак вашмутым пу.
Семон йолташет.
* * *
Салам, Семон йолташем! Палет ыле гын, кузе кумылем нӧлтале тыйын серышет!
Пиалетым муметлан куанем. Шкет отыл, эҥертышет уло, Меҥасет. А каҥашым пу манмаште шоналташ кӱлеш. Темлаш лиеш, но айдеме садак шке ушыж дене ила. А иктаж-мо уда лийын кая гын, тый тыге каласенат ыле манеш. А илышыже сай лиеш гын, пайдале ойым пуышо нерген мондат. Такше ватетым колышт, тудын ойжым пылышышкет пыште.
Теве шкемымак налаш. Мачукемын ача-аваже колымек, у кугу пӧрт шинчен кодо. Ватем манеш: «Айда мыйын шочмо ялыш илаш куснена». Келшышым. Тушто чыла шканем чоҥыман ыле, а тыште чыла у: пӧрт, монча, кугу вӱта, клат, гараж… Но мыйын илыш вашталташ тӱҥале. А амалже – кугу вӱта.
Ялыштына илыме годым мыят Йӱдвелыш але Москош кайынем ыле. Вӱташтына шӧрлан ик каза да портышкемлан, носкилан ныл шорык шогеныт. Эше лукышто вич чывылан верым ойыренна. А тыште… Ныл лӱштымӧ ушкал деч посна 7-8 ӱшкыжлан вер. А шорыкшо – пачаж дене пырля 20 вуйымат эрта. Лудылан, комбылан, чывылан адак посна вер уло. Тый шонет, поянлыкым муынам, ӱй да мӱй? Ондак Мачукемлан Йӱдвелыш кайыме, оксам шуко ыштен кондымо нерген ойлен ончышым.
– Мый дечем нойышыч мо? Курортыш кайынет? 8-10 шагатым ыштет да тошкемыш шӱвал кийынет? Але вес шӱм пелаш кӱлеш? А мый тыште тыйым вучышаш, вӱта тич вольыкымат ончышаш, пашашкат куржшаш улам. Эше кок йочам пукшыман, чиктыман, туныктыман. Ынде шоналте: кӧ каторжник лиеш? Тый але мый? – тумам тарватыш.
– Но мый вет шуко оксам кондаш тӱҥалам, – манам.
– Тый тыге шонет, – манеш. – Окса тендан гай деч шылеш, а те кидышкыда чоҥештен толын пижеш да кӱсенышкыда пурен возеш шонеда. Теве тылат Йӱдвел, – вӱташкыла кидшым шуен ончыктыш.
Ондак ватем ялыштына илыме годым тынарак туран ок мутлане ыле. Вет марлан толын. А тыште – вес семын. Мый марлан толынам лектеш. Ондак оҥем кадыртем ыле, ынде – тупем… Эше ик гана ты шотышто умшам почынам ылят, вашмутшо гына кӱрлмӧ гай лие.
– Демид, тый денет ӧндалалт, йӧратен, шыматен малена, йӱдым эртарена. Йӱдвелышкет каетак гын, кӱпчыкым ӧндал малышаш улам мо? Мыйын пеленем чонан пӧръеҥ лийшаш! – лие вашмут.
А вольык шуко. Йӧра, Мачукемже эре полышкала, эргына-влакымат уша. Тынар вольыкым ашнаш – манаш веле. Кургыжак мыняр кӱлеш. Ватем дене каҥашен, ондак фермыш имнян пашаш пурышым. Изишак олымжат, силосшат, фуражшат толаш тӱҥале. Ынде вӱтамбал тунар писын ок ярсе. Но вольыкым ашнымын пайдаже уло.
Ватем илышнам эше куштылемдыш. Ферме вуйлатышым вашталтыме годым мыйым шогалтыза манын каласен. Ондак кузе тиде пашам шукташ тӱҥалам манын лӱдынамат ыле. Тыштат Мачукем эҥертыш лие. Тудо вет бухгалтерлан тунемын. Икманаш, кагаз паша – чыла тудын ӱмбалне. Вольык курго ынде пелыж деч утла ферме гыч толеш.
Яра жап йӧршешак уке. Вӱташте 12 ӱшкыж кочкаш йодын шога. Черланен, шкем чаманен кияшат жап уке. Вашке куштылго у машинам, иномаркым, налнена.
Ватетым колышт. Ӱдырамаш пеш шуэн йоҥылыш лиеш.
Демид йолташет.
Филипп Байтуков.
Умбакыже 14 да 21 майысе номерлаште. Кевыт