Айдемын илышыжым нелемдыше ик черлан инсультым шотлалтеш. Саман вашталт толмылан, поснак стресс ден тӱрлӧ проблеме ешаралтмылан, тыгак моло амаллан кӧра организмыште вӱргорно системе пужлен кертеш. Тидын нерген Йошкар-Оласе 2-шо номеран поликлиникыште участковый врач-терапевтлан пашам ыштыше Лиана Глушкова каласкала.
– Инсульт кунам лиеш?
— Вуйдорыкысо вӱргорно туртмо але пудештме годым инсульт лиеда. Кок тӱрлӧ инсульт уло: ишемический (тромб вӱргорным петыра) да геморрагический (вуйдорыкысо артерий пудештме годым гематома але малыше вӱр погына). Тыгодым вӱргорно системын пашаже пужла, да вуйдорыкысо клетке-влак колат.
– Могай амалан кӧра ты чер тӱҥалеш?
– Посна ик амалым гына ойлаш огеш лий, тудлан тӱҥалашыже икмыняр фактор полша. Эн ондак наследственностьым (тукым гыч тукымыш куснышо черым) палемдат. Айдемын вӱргорныжо начар улмо годым аневризм тӱҥалеш. Ты годым вуйдорыкыш кислородым намийыше вӱргорно орлана, тудо чот кугемеш, шарла да кушкедлен але пудештын кертеш. Вӱргорнышто холестерин шуко улмылан кӧра кугу лӱдыкшӧ лектеш. Тунам атеросклеротический бляжке кушкеш, тудо вӱргорным петыра, да тромб лияш амалым ышта. Тамакым шупшмаш, аракам йӱмаш, гипертоний ден аритмий чер-влак, уто нелыт ден сакыр диабет инсульт лияш кугу амалым пуат.
– Ойлат, инсульт «самырыкештын»?
– Шукын инсульт нерген огытат шоналте. Тазалык шот дене лӱдыкшӧ группыш 45 ийым эртыше пӧръеҥ да 55 ийым эртыше ӱдырамаш-влак пурат. Но тачылан ты тӱшкаш 25 ияш да кугурак ийготан-влакат логалыт. Мутлан, самырык еҥын вуйдорыкышто вӱргорно пудешт кертеш манын, ӱшанаш неле. Черын симптомжо-влак гына тидын дене палдарат. Садлан полышым налде кодшо-влакын илышыштлан вуйдорыкысо «катастрофо» лийме деч вара кужу жап кучедалман. Самырык-влак тазалык нерген огыт шоно, шкеныштым огыт эскере.
– Инсультын палыже-влак могай улыт?
– Пале-влакым шижын моштыман. Инсульт икгай тӱҥалеш, но тӱрлӧ мучашан, манаш лиеш. Айдемын вуйжо чот коршташ тӱҥалеш, приступ семын эрта, пуйто вуйгоҥыра пудештеш, шонет. Ошкылжо вашталтеш, черле еҥ лӱҥген-лӱҥген кая, камвоч кертеш. Инсульт годым капын ик велже шиждыме лиеш, паралич «перен», маныт. Тидлан верч черлын умшаже шӧрын кая, шӱргӧ вашталтеш. Мо нерген ойлымыжым умылаш огеш лий. Врач-влак инсульт улмым пален налаш кум тӱҥ приёмым: шыргыжал – мутлане – кидетым кӱшкӧ нӧлтал – кучылтыт. Икымше: шыргыжал. Айдемым шыргыжалаш йодса. Инсульт годым тудо шӧрын воштылеш, эмганыме велым шӱргысӧ чогашыл «мутым огеш колышт». Кокымшо: мутлане. «Лӱмет кузе?» эн проста йодышлан вашештен огеш керт але ойлымыжым умылаш огеш лий. Вуйдорыкышто «катастрофо» лиймылан кӧра шке лӱмышымат мондат але раш ойлен огыт керт. Кумшо: кок кидге кӱшкӧ нӧлтал. Тиде заданийым шукыж годым шуктен огыт керт, кид ик семын огеш нӧлталт. Парализоватлыме могырышто кид огеш тарване, вес велым тарвана гынат, волен кая. Чыла тидым ужмек, «Вашке полышым» ӱжман.
– Тыгай годым мом ыштыман?
Жапым шуйкалыде, «Вашке полышым» ӱжман. «Чыла эрта» манын ида шоно. Тиде – инсульт! Тудо ок эрте, черлылан утларак неле гына лиеш, тудо колен але ӱмырешлан инвалид лийын кертеш. «Вашке полыш» бригаде толмеш, пӧлемышке яндар южым пуртыман. Черлын шыгыр вургемжым мучыштарыман, вуйжым капше деч кӱшкырак нӧлталман. Йылме йымаке 10 глицин таблеткым пыштыман. Шекланыза: нитроглицериным огыл, а глициным!!! Нитроглицерин вуйдорыкышто вӱргорно пудештме годым огеш кучылталт, эҥгекым гына конда. Глициным 1999 ий годсек «вашке полыш» бригадын табельышкыже пуртымо. Тудо вуйдорыкысо вӱргорно системын пашажым ик эн писын саемда. Садлан ты препарат кеч мӧҥгыштӧ, кеч паша верыште эре лийшаш. Артерий давленийым висыман, тудо инсульт годым эре кугу лиеш, садлан кугу давленийым волтышо эмым йӱктыман. Укшинчыкта гын, шӧрын пыштыза, укшинчышым нелшыжла, пич ынже кай. Укшичмым чарна гын, уэш глициным пуыза. Верыштак икымше полышым пуымо да чыла кӱлеш мероприятийым ыштыме деч вара черле еҥлан куштылго лиеш гын, тугеже инсульт «кораҥын» каен. Тыгодым вуйдорыкысо вӱргорно тичмашнек петырналтын огеш шукто. Но приступ уэш ынже лий манын, чот шекланыман. Ты черым врач-влак гына эмлен кертыт, садлан эмлымверыште келгын тергат да эмлат.
Лиана Николаевна Советский районысо Вечын кыдалаш школ деч вара Йошкар-Оласе медучилищыште ик ий тунемын, вара Киров оласе кугыжаныш медицине университетыш каен.
Участковый врач-терапевтын пашаже шуко, приём годым нормо почеш 28 еҥым приниматлыман гын, тудо кажне еҥлан жапым муэш. «Шкемынак улыт вет», – манеш.
Калык медицине
Шопке шӱм полша
Простатит годым предстательный ту пуалеш. Тиде чер дене пӧръеҥ-влак орланат. Амалже шуко, ик эн тӱҥжӧ – мочеполовой системыште инфекций уло, тыгак венерический чер дене орланыме деч вара тӱҥалеш. Шылыж вӱргорно системе начарын пашам ыштымылан кӧрат простатит лиеш. Простатит годым импотенций проблеме лектеш.
Шопке шӱмым эр шошым погыман. Шопке шӱм 3-5 см кугытан лийшаш. Тудым коштымеке, ( духовкыштат лиеш) ик литран банкыш 1/3 ужашым оптыза. Ӱмбакше вӱдым пыштыза да кок арнялан пычкемыш верыш шындыза. Вара эм вӱдым шӱрыза да кочмо деч ончыч ик кугу совла дене йӱза.