Саликажымат Эчук тыште шолыштын

Советский районысо Чевернур ял Йошкар-Ола деч 60 наре меҥге тораште верланен, тудо Роҥго ял шотан илемыш пура.

 

Чевернурышто моткоч тымык да ласка. Ик могырым кугу чодыра, а вес могырым кумда олык тиде ялым пуйто помышешышт шылтеныт. Тушко миен шуаш манын, эн ондак Кундышӱмбал ял марте асфальт корно дене, вара, пурла могырыш савырнен, эше кок меҥгым пасу корно дене кудалман.
Ожно ял олмышто кугу чодыра гӱжлен шоген. 1936 ийыште Морко район гыч икмыняр пӧръеҥ, сай илышым кычалын, чодырам руэн толын. Эн ондак нуно ик пӧртым ыштеныт да чыланат тушто иленыт, а вара мландым шеледеныт. Шеревам кышкеныт. Кӧлан могай мланде кумдык логалын, тушан суртым чоҥеныт. Икмыняр жап гыч пӧръеҥ-влак пелашыштым да йочаштым конденыт. Тыге Чевернур ял шочын.
Варажым еҥ-влак «Чевер-нур» колхозым ыштеныт. Озанлыкыште тунам тӱкан 17 шолдыра вольык, 17 имне, 61 мӱкшомарта лийыныт. Еҥ-влак имне, шорык, ушкал вӱталаште тыршеныт. Пасушто уржам, шыдаҥым, тарым ӱденыт. Лектыш сай лийын, сандене колхозым ВДНХ-ште ончыктеныт.


«САЛИКА»
Чевернур ялысе 32 суртышто илыш шолын. Йоча-влак фермылаш ача-аваштлан полшаш куржталыныт. Самырык-влак кажне каныш кечын гармонь йӱк почеш клубышто мурен-куштеныт, кином онченыт. 1973 ий 1 майыште пӱя воктенысе мотор верыште Чевернур ялысе калык «Салика» спектакльын икымше постановкыжлан 35 ий темме лӱмеш тыгаяк лӱман спектакльым шынден. Тудым ончаш шуко ял гыч еҥ-влак погыненыт.


ТАВЕ
Таче Чевернурышто ныл суртышто илат, эше икмыняр пӧртым даче семын кучат. Туге гынат тыште шочын-кушшо, шукертак вес вере илаш куснышо еҥ-влак, шочмо вершӧрыштым арален кодаш манын, чӱчкыдын толыт. Пырля погынен, ялым тӱзатат, а вара пайрем ӱстел коклаште ондакысе илышым шарналтат. Ик тыгай кечын еҥ-влак, ӱстел воктене уэш верланен, ялыште скважиным ыштыме нерген кутырен келшеныт. Жап шукат эртен огыл, ял покшелне изирак чапле будко шочын. Будко кӧргыштӧ – мланде гыч лекше вӱдпуч. Автоматым чӱктет гына, тамле деч тамле йӱштӧ вӱд ведрашке тыманмеш темеш.
«Тиде паша вашке ышталтын, скважиным буритлаш еҥ-влакым тарлаш манын, оксам тыманмеш поген шуктышна. Чылаже 45 тӱжем теҥге каен. Будкым чоҥаш манын, кӧ мыняр кертын, тунар оҥам конден. Тавым ыштымеке, уэш пайрем ӱстелым погышна, гармонь сем почеш мурен-куштенна. Тунамак пӱям ачалаш мут лекте», – каласыш тиде ялыште шочын-кушшо, Марий Эл Республикысе ялозанлыкын сулло пашаеҥже Валерий Фёдорович Смирнов.


ПӰЯ
Вес шуматкечын еҥ-влак, погынен, у пашалан пижыныт. Ял воктенысе ик эн сылне верым, пӱям, ачалаш манын, нуно икмыняр тракторым, бульдозерым тарленыт. Йӧрлшӧ пушеҥге-влакым кораҥденыт, кӱртньӧ вӱдпучым пыштен, йырже чыла тӧремденыт, шудо нӧшмым ӱденыт.
Пӱя воктене каналташ манын, ӱстел ден теҥгыл-влакым шукертак келыштареныт. Лач тиде верыште, 47 ий ончыч, Эчук шке йӧратыме Саликажым шолыштын. Лач тиде пӱя воктене еҥ-влак неле паша деч ноен каналтеныт. Лач тиде пӱяште йоча-влак кеҥеж гоч йӱштылын, модын-юарленыт.
Кызытат тиде вер – Чевернур калыкын каныме верже. Шочмо кече ма, я иктаж вес пайрем, еҥ-влак, погынен, пӱртӱс лоҥгаште шер теммеш канат.
САЙ ПАША
Пӱям ачалымеке, еҥ-влак эше ик сай пашам ышташ кутырен келшеныт. Вес шуматкечын, уэш погынен, нуно шӱгарлам тӧрлаш рӱжге каеныт. Каласыман, тиде ялын шке шӱгарлаже уло. Тушко Чевернур ял калыкым гына огыл, пошкудо Кундышӱмбал ял гычат еҥым тоят. Кажне ялын – шке кумдыкшо.
Чевернур калык шӱгарлам ик кечыште тӧрлен шындыш: кукшо пушеҥге уалам кораҥден, шудым солен, шӱкым удырен налын. Ончыкыжым печымат печаш шонымашышт уло.
Чевернур ялын шочшыжо-влак шукертак шочмо пыжашыштым коден каеныт. Южо еҥын суртшат кодын огыл. Туге гынат нунын шочмо вершӧрышт верч чонышт йӱла, тукымвожын шепкажым арален кодынешт.

Надежда Моисеева. Авторын фотожо-влак.