8 800 2000 122 номеран «ӱшан» телефон дене йыҥгыртен, нелылыкыш логалше кажне икшыве але подростко психологын полышыжлан эҥертен кертеш. Йӱдшӧ-кечыже. Оксам тӱлыде. Шке лӱмым палдарыде.
Йоча-влаклан ӱшан телефон 2010 ий 17 майыште Еш да неле илыш ситуацийыш логалше йоча-влакын фондышт полшымо дене ышталтын.
Тыгай полышым налаш лийме нерген кажне ийын шукырак йоча да подростко пален налыт. Туге гынат неле ситуацийыш логалше чыла огыл ӱдыр-рвезе полышым йодын йыҥгырта – палыдыме еҥлан чоным почаш куштылгыжак огыл.
Россий мучко 210 тыгай пункт уло. 80 регионышто сутка мучко полышым пуат, Марий Элыштат йӱдшӧ-кечыже йыҥгырташ лиеш. Ийготыш шудымо-влаклан, телефон дене йыҥгыртен, психологий могырым полышым пуымо нерген Марий Эл Республикысе калыклан психологий-педагогике да социальный полышым пуышо «Доверие» рӱдерын педагог-психологшо Л.Н.Нуреева каласкала.
Полыш: тыште да кызытак
Йоча-влаклан «ӱшан» телефон – тиде психолог-влак деч онлайн-полыш, кеч-кунам, яра да анонимно. Илышыште тӱрлӧ ситуаций лиеш, южгунам полыш вигак кӱлеш: айдемылан неле, тудо шке шыдыжым кӧргыштыжӧ кучен ок сеҥе, илымыже ок шу, тыгай годым тудлан нигӧ дене чоным почын кутыраш. А психолог деке логалаш манын, ончылгоч возалтман, вучыман. Лач тыгай годым «ӱшан» телефон полша.
Кӧ йыҥгыртен кертеш?
Конешне, «ӱшан» телефон ийготыш шудымо ӱдыр-рвезе-влаклан полышым пуаш ышталтын. Но мыланна нунын ача-аваштат, коча-коваштат южгунам йыҥгыртат. Психолог-влак нуныланат полышым пуаш тореш огытыл.
Могай йодыш дене
Йоча-шамыч кугыеҥ-влак дене ик ойыш шумо шотышто нелылык дене йыҥгыртат: ача але ава дене туманленыт, мӧҥгӧ гыч лектын кайынем манын ойлат. Тунемме ий годым иктаҥаш ӱдыр-рвезе-шамыч коклаште чӱчкыдын конфликт лиеш, туныктышо-влакланат ӧпкелалтыт. Тыгай годым йочам ӧпке дене «пашам ышташ» туныктена: тиде эмоцийым кузе чын илен лекташ, кузе тудым тӱжвак лукташ. Тыге ыштыме дене икшывын нелеш налмыже эрта, тудо сырымым чарна. А кунам ӧпкем, сырымым, нелеш налмым йоча кӧргыштыжӧ куча, «котомкашкыже опта» – ты нелыт тудым темдаш тӱҥалеш да кунам-гынат шкеж дене палдара. Садланак йочам шке эмоцийым «илен эрташ» туныктена: тудым кагазыш сӱретлен ончыкташ, луктын каласаш але, кумылжо уло гын, уло йӱкын кычкырен ойлаш.
Тидланак «ӱшан» телефон кӱлеш: йоча йыҥгырта да кӧргыштыжӧ мо ышталтме нерген каласкала – тиде шкешотан терапий, тыге тудо шыдылык деч утла, кӧргӧ чонжым луштара. Кажне шижмаш дене тыге: куаныме годым айдеме шып ок кошт – тудо шыргыжеш, ошкыл колтымыжат весе. Тыгак молымат, мутлан, кумыл укелыкым, кӧргыштӧ кучыман огыл. Иктаж-кӧлан сыренат – луктын ойло, нелеш налынат – тидын денат палдаре.
Утларак – подростко-шамыч
Утларакшым 13-18 ияш-шамыч тӱрлӧ нелылыкыш логалме годым полышым йодын йыҥгыртат. Южгунам, телефон дене кутырымеке, нуно психолог деке консультацийыш возалтыт, но тыгайже шуэнрак вашлиялтеш. Вет кунам подростко телефон дене кутыра, психологым ок уж, тудлан лӱдыкшыдымыракын чучеш, тудо пала: кеч-могай темылан кутырен кертеш. Адакшым кызытсе технологий-влак вияҥме дене подростко-шамычлан чылажымат онлайн ышташ йӧнан, тыге писынрак.
Поснак неле случай годым (южгунам подросткын илымыжат ок шу) тудым психолог деке консультацийыш возат. Южыжо тыште полышым яра налаш лиймым огытат пале. Рӱдерыште тудым эре колыштыт, полшат. Тылеч вара, икшывыштын сай могырыш вашталтмыжым шекланен, ача-аваштынат рӱдерышкына толаш кумылышт лектеш.
Еш эре эҥертыш лийшаш
Йоча палышаш: еш – тиде эҥертыш, кеч-кунам, кеч-могай нелылык годым ача-аваже полшат, пеленже лийыт.
Но подростко-влак шукыж годым ача-аваштлан чоныштым почаш огыт тошт – вурсалташ, титакан лияш лӱдыт. «Мый тыланет ойленамыс!» «Мутым от колышт!» – чӱчкыдын ача-авашт деч нунылан колаш логалеш.
Южгунам йоча сай могырыш вашталтнеже, а ешыже (поснак уда койыш дене таҥлалтше ача-ава-влак) тудым «ӱлык шупшеш». Тыгай случай годым йочам шке кӧргыштыжӧ эҥертышым кычалаш, шкалан шке ӱшанаш туныктена. «Илышет – тыйын, тый тудлан оза улат. Илен-толын, эше ятыр сай еҥым вашлият, шуко мотор верыш миен толат. Садлан кызыт тунем, шкендым шуарет гын, у кӱкшытыш шуат. Ача-ават дене пырля эре пырля илаш от тӱҥал. Чылажат – тыйын кидыште», – ойлена тудлан.
Кутыраш таратат
Психолог-влак йыҥгыртыше йочалан чоныштыжо мо ышталтме нерген луктын каласашыже йӧным эре ыштат. Тудлан умылтарат: нелылыкыш логалынат гын, шкет отыл. Тӱҥалтыште тудо «кукшынрак» кутыра, «туге» але «уке» манын гына вашешта гын, ме тудым кутыраш таратышаш улына. Шорташ тӱҥалеш – тидат сай, тылеч вара тудо проблемыж нерген каласкала. «Тау» манеш гын, кутырымына арам лийын огыл.
Икте-весым колышт моштыза
Йоча-шамычлан каласыме шуэш: кеч-могай нелылыкым сеҥаш лиеш! Палыза, «ӱшан» телефоныш йыҥгыртеда гын, тендам колышташ эре ямде улыт, полшат.
Ача-ава-влаклан икшывышт дене жапым утларак эртараш тыланем. Пеленже чӱчкыдынрак лияш йӧнда уке гын, кеч йыҥгыртен кутырыза. Кузерак кечыже эрта, таче мо тудым куандарен, але, мӧҥгешла, кумылым мо волтен, йодыштса. Кызыт йоча-шамыч ятыр жапым онлайн-модыш дене модын эртарат. Тиддене кугыеҥ-влак нимом ыштен огыт сеҥе – жап тыгай. А молан тыланет тиде модыш келша, мо дене тудо оҥай, йоча деч пален налаш уто ок лий. Йоча ача-аван йӧратымыжым шижшаш. Ме нунылан жапым огына ойыро гын, тиде пагытым тудо уремыште эртараш тӱҥалеш.
Еш каҥашым йӱлаш пуртыза. Кажне кечын, мутлан, кас кочкыш годым, кече кузерак эртен, черет дене каласкалыза. Тыге йоча палаш тӱҥалеш: чоным почын кутырымаште нимо удаже уке. Ешыште ваш-ваш колышт да умылен моштат гын, нимогай психолог деке кайыман огыл.
Авторын фотожо-влак.