Шыжым саскан пушеҥгым, тӱрлӧ вондерым шотыш кондыман да теле пагытлан, вес у тургымлан ямдылыман. Тидын шотышто Марий Турек район Арбор кундем Лоп ялын опытан садончышыжо Моисей Николаевич Осипов дене мутланышым. Вет тудо ты пашам ынде 20 ий утла шукта.
– Моисей Николаевич, шыжым саскан пушеҥге-влаклан могай ӱяҥдышым пуыман?
– Ты пагытыште саскан пушеҥге-влакым эре ӱяҥдыман. Тыге нуно теле гочлан ситыше кӱлешан вещества дене пойдаралтыт да йӱштӧ пагытым куштылгын чытен лектыт. Но кажне саскан пушеҥгым шке жапыштыже да посна нормо дене ӱяҥдыман. Мутлан, олмапу ден грушыш чыла саскам поген налмеке гына удобренийым шавыман. Тидлан суперфосфат ден сульфат калийым кучылтыт. Йӱштӧ телым чытен лектышт манын, саскан пушеҥге-влак йыр пургыжым але компостым шаваш лиеш. Но олмапу ден грушылан тыге 3-4 ийлан ик гана гына ыштыман.
Эше саскан пушеҥгылашке, вондерлашке октябрьыште, лышташ йогымо жапыште, вӱдым шавыман. Вӱд кушкылыш кӱлешан (питательный) веществам намиен шукта. Мландым 40-60 см келгыт марте нӧртыман.
– Шошым, кеҥежым саскан пушеҥге-влакым тӱрлӧ шукш-копшаҥге локтылыт, черым шарат. Тыгай азап деч кораҥаш манын, шыжым мом ыштыман?
– Чер-влак тӱрлӧ амаллан кӧра лектыт. Но, тӱҥ шотышто, нуно ночко, уда игечылан кӧра вияҥыт. Котыр (парша), саска шӱймаш (плодовая гниль), мучнистый лупс да тулеч моло чер шарла. Тӱрлӧ копшаҥге саскан пушеҥгым локтылеш. Поснак олмасе плодожорко шукш нерген ойлымо шуэш. Тудым лыве-влак луктыт. Кеҥежым нуным пытараш йӧсӧ гын, шыжым ты пашам ышташ куштылго. Вет ты пагытыште нуно йомыт. Шукш теле жапым пушеҥге укшышто, лышташыште, шӱйшӧ олмаште эртара. Сандене пакчаште улшо шӱйшо, йогышо, олмапушто кечен кодшо олма-влакым поген налман да йӱлалтыман але 50 см келгытан лакышке урыман.
Тыгак йогышо лышташым удырен налман. Кеҥежым копшаҥге шагал койын, чер чот палдырнен огыл гын, удырымо лышташым компостлан пыштен кертыда. 10-15 см кӱжгӧ лончо лышташ ӱмбаке кӱжгӧ лончо рокым але торфым шарыман. Тыге шошым поҥгын спорыжо ден тӱрлӧ шукш-копшаҥге тӱжваке лектын огыт сеҥе – колат. Но кеҥеж мучко шуко шукш, копшаҥге олмапум, грушо пушеҥгым локтылын, тӱрлӧ чер пошен гын, йогышо лышташым йӱлалтыман.
– Саскан пушеҥгыла ден вондерла йӱштӧ телым чытен лектышт манын, шыжым эше мом шотыш кондыман?
– Тӱрлӧ чер дене локтылалтше укшлам пӱчкын кудалтыман, вара медный купорос раствор дене дезинфицироватлыман. Пӱчмӧ верыш садовый варым йыгыман.
Саскан пушеҥге вургылам ошемдыман. Тудо телым, эр шошым кече йӱлалтыме деч арала. Тидлан пушенгылан йӧрышӧ акрил чиям кучылташ лиеш. Тудо тыгак пушеҥге укшлам шукш-копшаҥге, чер деч аралаш полша, мокым, регенчым пытара. Тыгак грызун тӱшкаш тыгыде янлык-влакым покта.
Грызун деч аралаш пушеҥге йыр кож укшым але мешакым пӱтырен шындыза. Мераҥ деч йылгыжше погремушко-влакым сакалаш лиеш. Тыгак эше сӧсна коям шӱраш сай.
Эше шыжым мульчированийым ышташ мондыман огыл. Йӱштӧ толмо деч ончыч, мландыш вӱдым шавымеке, саскан пушеҥге йыр пургыжым, торфым але пилашӱкым оптыман. Тыге пушеҥге вож йӱштылан кӧра телым огеш локтылалт.
– Саскан пушеҥгым идалыкын могай жапыштыже шындаш сайрак?
– Олмапу ден грушым эре шыжым шындыман, молан манаш гын нуно ты жапыште сайын иланат. А кичкан культур тӱшкашке пурышо-влакым (вишньым, сливым, черешньым) шошым шындыман. Ты пашам чыла шот дене шуктыман. Келшен толшо лакым кӱнчыман. Мутлан, карликовый сорт олмапулан 70 см келгытан лаке лийшаш. Ты нормо моло олмапуланат келшен толеш. Тушко 5 ведра пургыжым, ик ведра ошмам, 300 г суперфосфатым, 150 г хлористый калийым, 300 г гаситлыме известьым, 300 г пушеҥге ломыжым пыштем да лугем.
Шыжым пушеҥгым але вондерым шындыме годым вож воктеке свежа терысым ида пыште. Вож воктене юж кодшаш огыл, чотрак темдалза да вӱдым шавыза. А сливым, вишньым, черешньым шындыме годым известьым 1-2 стакан дене пыштыман.
– Мемнан кундемлан могай сорт олмапу, грушо келшен толыт?
– Кеҥеж сорт кокла гыч «Мантет», «Мелба», «Китайка золотая» сорт-влакым ойырем. Шыжым кӱын шушылан «Штрейфлинг», «Осеннее полосатое», «Башкирская красавица», «Анис свердловский» келшат. Теле сорт олмапу ончыч шагал лийын да тыгодым тамже пеш ойыртемалтын огыл. А кызыт теле сортыш пурышо олмапу шуко. «Орлик», «Беркутовское», «Антоновка», «Имрус» («Иммунный русский»), «Россошанское полосатое» сорт-влакым сайлан шотлем.
Тыгай сорт грушым шындаш темлем: «Лада», «Паятная», «Береженая», «Лада Амурская», «Вековая», «Просто Мария», «Декабринка», «Яковлевская». Нуно чыланат мемнан кундемыште кушкыт да саскам пуат.