9-15 декабрь – шке тазалык деке ответственный лийме арня.
Тупрӱдӧ – ик эн тӱҥ орган, айдемын уло организмже тудлан «эҥерта». А эмганыше тупрӱдӧ – тӱрлӧ черлан вияҥаш амал.
Тидын нерген Республикысе сар ветеран-влак клинический госпитальыште медицинский массаж шотышто специалист Евгений Иванов кумданрак палдара.
Моло органын пашаштат «пужла»
Тупрӱдӧ шӧрын кушмо да «волен шичме» годым тупрӱдылу кокла туртеш, тупрӱдылу дугаласе аҥыште верланыше нерве ишалтеш. Шӱй тураште нерве ишалтеш гын, вуй чот коршта, шинча начарын ужаш тӱҥалеш, кид мален шинчеш. Оҥ тураште верланыше нерве кочкышым шулыктарыме паша дене кылдалтше, шӱлымӧ да шӱм-вӱргорно системыласе орган-влаклан «вуйын шога». Кыдал турасе нерве йолын, тыгак малый таз да мӱшкырысӧ орган-влакын пашашт дене кылдалтын.
Утыжым тыршыде, жапым пытарыде, тупрӱдым тазалыкшым пӧртылташ да арален кодаш шонеда гын, ик сай йӧн уло. Тидлан тӱткӧ гына лийман. Тупдам могай положенийыште кучымым эре шекланыза. Тупым рыҥ кучыза, мӱшкырым шупшылза, оҥым ончыкрак лукса, вуйым кӱшкырак нӧлталза. Тупрӱдым пуйто шупшылын шуйымо гай чучшаш. Шинчыме, мушкылтмо, нелым нӧлтымӧ годым тупым тура кучаш, ошкедыме годым вуйым нӧлталаш да капым тура кучаш гын, ик арня гыч сай лектышлан шкеат ӧрыда.
Икмыняр пайдале темлымаш
– Йол ӱмбалне кужун шогаш логалеш гын, эҥертышым муза (пырдыжыш эҥертыза) але кап нелытдам ик йол гыч весыш кусарыза. Ик положенийыште 10 минут деч шукырак шогыман огыл, жапын-жапын ошкеден савырныза.
– Йӱштӧ игече годым вуйым да шӱйым кылмыктыме, мардеж логалме, утыждене чот ырыме деч аралыза. Йӱштӧ-шокшо вашталтме, вӱдыжгӧ мышечно-связочный аппаратлан эҥгекым ыштен кертыт.
– Йолчием пушкыдо лийшаш, тыге ошкедыме годым тупрӱдылан эҥгек ок лий. Йолтаган мланде деч 2-3-4 сантиметрлан кӱшнырак лийшаш. Кӱкшӧ таганан йолчием тупрӱдым чот вашталта, да мӱшкырысӧ чогашыл начарештеш.
– Вургемат тупрӱдылан зияным конден кертеш. Утыждене аҥысыр йолаш але юбко мӱшкырыштӧ да тупын ӱлыл ужашыштыже верланыше чогашыллан шарлашышт чаракым ышта.
– Шинчыме годым тупрӱдылулан 150 кг нелытан давлений ышталтеш, пӱгырген шинчыме годым – 175 кг наре! Эре пӱгыргымӧ чогашылланат сай огыл. А ончыкыжым туп шӧрын кушкын кертеш.
– Шинчыме годым шӱйым да вачым ида тӱҥдӧ, йол кӱвар ӱмбак эҥертышаш. Коварче ден эрде кӱварлан йыгырле лийшаш улыт, да кап нелыт тушко логалшаш.
– Тупым тура кучаш манын, шинчыме годым кыдал тураш кӱпчыкым пышташ лиеш, креслым але пӱкеным кӱкшӧ эҥертышаным ойырен налза.
– Шинчыме годым йолым йол ӱмбак ида пыште! Тыге тупрӱдӧ кадырга, йолышто (пулвуй йымалне шолдыра вӱргорно ден лимфатический сосуд-влак улыт) вӱр начарын коштеш, малый таз орган-влакланат эҥгек лиеш.
– Пӱкеныш трук волен шичман огыл. Уке гын тупрӱдылу кокласе диск-влак пытат да тупрӱдӧ коршташ тӱҥалеш.
– Лапка пӱкеныште але йӧндымӧ креслыште кужун ида шинче – тыге кыдал турасе тупрӱдӧ ужаш утыждене кадырга.
– Компьютер дене пашам ыштеда гын, мониторым шӱргӧ тураш вераҥдыза. Экранын кӱшыл тӱржӧ шинча тураште але изиш ӱлнырак лийшаш. Монитор ончылныда огыл, ӧрдыжтӧ верланен гын, тудым жапын-жапын ӱстел вес могырыш кусарен шындыман. Клавиатур дене пашам ыштыме годым кидвургым горизонтальный положенийыште кучыза.
– Малыме годым туплан чын положенийым ойырыман. Туп S-форман кодеш гын, тупрӱдӧ ден чогашыл йӱдым «канат». Чот пушкыдо матрасыште малыме годым кап нелыт могыр мучко йоҥылыш вераҥеш, да тупрӱдӧ йӧндымӧ положенийыште «орлана».
Утыждене пеҥгыде верыште але кӱвар ӱмбалне малыме тыгак сай огыл. Тыге 1,5-2 шагат гыч кап тӱҥеш, могыр пуйто шергылтеш. Вет кужу жап тыге кийымеке, кӱвар ӱмбак логалше кап ужашысе вӱргорнылаште вӱрым пуйто пунчал лукмо. А тупрӱдӧ вара гай вияш лиеш. Садлан ортопедический матрасыште малыман.
Шӱй каныже манын…
Вуйым кӱпчыкыш гына пыштен малыман. Шӱй – тупын шуйнымашыже, садлан тудо кумык але комдык лийшаш огыл. Прямоугольник форман кӱпчык дене малаш шӱйлан эн чот келшен толеш. Ваче – кроватьыште, а кӱпчык – ваче ден вуй коклаште. Шӱй капын горизонтальный линийже деч ӱлнат, кӱшнат огыл лийшаш. Пулвуй йымалне – валик але кыдал тураш вераҥдыме кӱпчык. Пел могырышто малыме годымат тиде правилым шуктыман: шӱйым ны ик могырыш, ны весыш пӱгыртыман огыл.
Мӱшкырыштӧ малыме годым уло тупрӱдӧ пӱтырналтеш. Шӱлаш неле лиеш, вет тыгай годым диафрагмым темда, шӱмлан нагрузко логалеш, шӱм-вӱргорно системе нелын пашам ышта, давлений кӱза. Мӱшкырыштӧ малыме годым тыгак шӱй пӱтырналтеш, вуйдорыкыш вӱр начар мийыме дене вуй коршташ тӱҥалеш, нерве ишалтеш. Тыге малыме дене шӱргыштӧ куптырат ешаралтеш.
Кийыме годым смартфонышто «пургедме», телевизорым ончымо, книгам лудмо дене шӱй турасе тупрӱдӧ ужашлан кугу нагрузко логалеш, да вуй коршта, ваче ден кид малат, вуй пӧрдеш, пылышыште йоҥга. Садлан чыла тидым шинчен ыштыман.
Кузе чын нӧлтыман?
Нелытым нӧлтымӧ але кумык лийме годым чӱчкыдын туп эмгана да чот коршташ тӱҥалеш. Тупрӱдӧ, эмганымекыже, шкеж нерген палдарыдеат кертеш, «пытартыш чӱчалтышлан» иктаж неле сумкам нӧлталме, пачерыште арулыкым ыштыме, пӧртарверым ик вер гыч весыш кусарен шындыме, кумык лийме шотлалтеш.
Нелым кумык лийын нӧлталме годым кыдал турасе тупрӱдылу кокласе диск-шамычлан нагрузко 20 пачаш кугемеш.
Садлан иктаж-мом нелым нӧлтымӧ годым саде арвер дек чакрак лишемза. Кумык лийде, чӱчырнен шичса, тыге уло нагрузко тупрӱдылан огыл, йоллан лиеш. Нумалме нелытым кап лишне кучыза, шолаш але пурлаш ида тайне.
Нӧлтымӧ да нумалме годым нелыт кок кидлан икнаре логалшаш. Лиеш гын, тудым икмыняр ужашлан шеледен нумалаш йӧнанрак.
Кужу жаплан пелен нумалшаш неле арверым кидыш але пел вачыш сакыме сумкаш огыл, котомкаш пыштыза. Ӱдыр-ӱдырамаш-влакын сакыме сумкаштат эҥгекым конда – шкеже тидым шижде, ӱдырамаш сумка кечыме могыр вачыжым нӧлтен куча. Тыге шӱйысӧ, оҥысо да кыдал турасе чогашыл «пашам ыштыме дене» тупрӱдӧ вашталтеш. Садлан тыгай сумкам ик ваче гыч весыш алмаштен нумалман.
Вургемым мушмо машинаш вургемым кумык лийын оптымо годымат тупрӱдым эмгатен кертыда. Садлан тыгай годым пел пулвуйыш эҥертен шичса, тупым тура кучыза. Пуракым ӱштмӧ годымат – тыгак: пел пулвуйыш эҥертыза да кумык ида лий.
Йыраҥыште шӱкшудым кӱрмӧ годым тыгак чӱчырнен шичса але лӱмын изи табуреткыш шинчын пашам ыштыза. Кужурак вурдан ӱзгар дене пайдаланыза.
Изиш пӱгырген (шӱргым але кидым, тыгак кӱмыж-совлам мушмо годым) шогымат эҥгекым ышта. Тыгай годым, лапрак лийын, тупым тура кучыза.
Ваче деч кӱшкырак кидым нӧлтен пашам ыштыме моткоч лӱдыкшӧ: чогашыл ден нерве ишалтеш. Мутлан, пырдыжыш шкафым сакыме, пушеҥге гыч саскам погымо годым пӱкеныш шогалза але тошкалтыш дене пайдаланыза.
Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын материалже негызеш ямдылыме.
Министерствын архивше гыч налме фото.