Кодшо арнян Россий Президент В.Путин Кремльысе Георгиевский залыште 10 еҥлан «Шӧртньӧ шӱдыр» медальым оҥышкышт пижыктен да кок еҥлан «Лётчик-космонавт РФ» почётан лӱмым пуэн. Ынде нуно чыланат Российын Геройжо улыт. Нунын радамыште – Марий кундемын шочшыжо 36 ияш Сергей Иштуганов. Тудын марий улмыжо поснак кугешнымашым луктеш! Марий Элын шочшыжо-влак коклаште Украинысе спецоперацийыште чолгалыкым ончыктымылан Йошкар-Ола гыч Д.Шаймардановлан (колымекыже) да С.Иштугановлан Российын Геройжо лӱмым пуымо. Ты арнян Сергейын Марий Турек посёлкышто илыше ача-аваж деке унала мийышна, тысе кыдалаш школышко пурышна, йоча да тунемме пагытше дене палдараш йодна.
ПИЛОТКАН РВЕЗЕ
Сергейын военный корно дене каяш шонымашыже изиж годсек шижалтын. Аваже ургызо лийынат, эргыжлан да пырля модын куржталше Алексей Зайцевлан пилоткым урген пуэн. Серёжан кидыштыже пычал але раций лийын, нуныжым рвезе шкеак ыштылын: пу пашкарыш пуда-шамычым кыркален. Варажым Алексейын ачаже (милиционер Валентин Зайцев) эргыжлан рацийым налын пуэн, тудым шупшкеден толашеныт.
Еш дене фотографийым ыштымышт годымат Серёжа вич ияшрак улмыж годым военный формым чиен шогалын. Школыш ямдылалтмыж годымак военный кинофильм-влакым ончаш йӧратен, книгам лудын. Аважын шольыжовлакат военный корныш шогалаш полшеныт. Геннадий шольыжо военный илыш нерген кутыркален. Тудын эргыже Ярослав Андреев тений Тула оласе Суворовский училищым пытарен да Рязаньысе военный чилищыш тунемаш пурен. 10 ияш годымжо Сергей Сеҥымаш парадым куанен ончен, варажым шкежат Москошто парадыште кок гана ошкылын. Владимир изажат (аважын шольыжо) военный формо дене толын улмаш, тидланат рвезе йывыртен куржталыштын. Кызыт Владимирын Григорий эргыже спецоперацийыште контракт почеш служитла.
СПОРТ КУГУ РОЛЬЫМ МОДЕШ
Военный корныш шогалаш ямдылалтше эргым ача спортын тӱрлӧ видше дене виян да чытышан лияш туныктен. Тидын нерген В.А.Иштуганов тыгерак каласкалыш:
– Шарнем, Сергей кудымшо классыште тунеммыж годым ече дене икымше гана районысо таҥасымашыш каяш диваныште шинча, а йолжо моткочак чытыра. «Тый мо, куш тарваненат? Ече дене ӱчашаш кает, а тыштак чытырет, лыплане, ит тургыжлане», – ойленам. Тудо шкем кидыш налын да икымше верыш лектын ыле. Вара тхэквондо дене заниматлыш. Такшым Сергей эн ончычшо милицийыш каяш шонымаш дене илен, но ала-мо жапыште шонымашыже вашталте. 8-ше класс деч вара тудо Суворовский училищыш тунемаш пураш шонен, но баллже ситен огыл. «Школым тунем пытарем да садак военныйлан каем», – манын.
Варажым ме Ярославльысе военно-финансовый академийым ойырен налынна ыле. Пытартыш медосмотрым эртымеке, туддеч «Кушко пураш йодмашым возышыч?» йодмылан «Десантныйыш» манын. «Серёж, – манынам, – мый физкультурым туныктышылан кок вере тунемынам, уштылго лийын огыл, а тыланет кум але вич пачаш шукырак спорт дене заниматлаш кӱлеш». Тудо подтягиванийым шуко гана ыштен да шӱдӧ метрыш писын куржталышт кертын. Кум километрыш ече дене сай результатым ончыктен, но куржмаш дене – уке. Сандене кажне кастене спортзалыште, мланде кошкымеке, паркыште тренироватленам. Мый велосипед дене кудалам, а тудо куржеш. Эн ончыч шагатым ончыде куржталме годым чын шӱлаш тунемынна, шӱлымӧ орган-влакым пеҥгыдемденна – тидыже чытымашлан полша. Тыге результатым саемден толынна.
Варажым училищыште Сергей военно-спортивный многоборье дене Российын спорт мастержын норматившым шуктен. «Чыла тидлан тӱҥалтышым бокс пыштен. Ял гыч боксёрын кок мужыр перчаткыжым конденам ыле. Телым монча ден пӧрт коклаште лумым эрыктена да икте-весынам перкалена ыле. Пошкудовлак мемнам ӧрынат ончыштыныт», – ойла Валерий Алексеевич. Тыге ача эргыжын кидше виян да шкеже лӱддымӧ лийже манын шонен.
САЙЫН ТУНЕМЫН
Сергей школышто сайын тунемын. 11-ше классыште кок «нылытан» отметке лийынат, тудым тӧрлаташ шонен. Тунам илышым палыше ачаже каласен: «Огеш кӱл. Тек кок але кум «нылытанет» лиеш. Чыла «визытан» улмо годым тый дечет путырак кугун йодаш тӱҥалыт. Отличник-влакым вестӱрлын ончалыт, варарак умылет». Чынжымак, тудын дене пырля Шернур кундем гыч отличник тунемаш пурен улмаш, тудо нелылыкым чытен кертын огыл да тунеммым кудалтен. Армий генерал В.Ф.Маргелов лӱмеш Рязаньысе юж-десант командный кӱшыл училищыш Марий Турек район гыч кумытын пуреныт, но Сергей гына тунем лектын. Да эше йошкар диплом дене!
Школысо туныктышыжо-влак тудын нерген ятыр поро шомакым ойлышт. Сергей тунемаш тыршыше, мутым кучышо, пашам чакныде шуктышо, тӱрлӧ ситуацийыштат шкем кучен моштышо, поро кумылан, тыматле койышан шарналт кодын.
ӰШАНЕНЫТ
Герой лӱмым тыглай огыт пу, подвиглан. С.Иштуганов локальный сарлаштат лийын, разведчик сомылым шуктен. Тиде спецопераций годымат кок гана сусырген, ик ганаже нелынак. Кызыт ВДВ-н 31-ше №-ан гвардейский десантно-штурмовой посна бригадын командиржын алмаштышыже. Кодшо ийын Сергей РФ Вооруженный Вийын общевойсковой академийжым тунем лектын. «Герой лиймыжым шижынат шуктен омыл, но мый тудлан ӱшаненам, родо-тукымнат ӱшанен. Шке сомылжым кӱлеш семын ышта, но тидын годымак пашаже пеш лӱдыкшӧ. Йывыртымат шуэш, шортмат шуэш, но эргым тиде корным ойырен налын. Иктым каласем: таза да кужу ӱмыран лийже, Юмо арален коштыктыжо», – манеш аваже.
Сергей шочмо кундемыш ешыж дене ончылий толын каен. Тудо умылышо да ӱшанле военный пелашыже да вич ийым темышаш пачката Зарина ӱдыржӧ дене пырля Москошто ила. Марий кумылан улмыжым почеламутым возкалымыже, марла кушталтымыже да марла моторын мутланымыже пеҥгыдемдат. Тӱвыт марий Герой верч куанена да тудын дене кугешнена. Юмо Геройнам саклыже!
С.Иштугановын аваже, Арбор кундем Кукурем ялын ӱдыржӧ Лариса Андреева, школ деч вара Марий Турекысе СПТУ-што ургызылан тунем лектын. Оршанке районыш марлан каен, но Сергейын азаж годымак тушеч шочмо Арбор кундемышкыже пӧртылын да профессийже дене Марий Турекыште Быт пӧртыштӧ пашам ышташ тӱҥалын. «Рвезылык» мурышо да куштышо ансамбльыш коштын. Туштак Татарстан Республик Агрыз район Пелемеш селан эргыже Валерий Иштуганов дене палыме лийын. Валерий Алексеевич Марий Турек кыдалаш школышкына Оршанке педколледж деч вара физкультурым туныкташ толын ыле. Тудак Сергейлан спортын тӱрлӧ видыштыже сай результатыш шуаш полшен.
Лариса Васильевна ден Валерий Алексеевич 30 ий пырля улыт. Эн ончыч нуно школын тошто пу пӧртыштыжӧ иленыт. 1995 ийыште ӱдырышт шочын (Юлия Политехым йошкар диплом дене тунем пытарен, кызыт Москошто ик частный клиникыште администраторлан пашам ышта). Сергей эн ончыч Арбор кова-кочаж дене илен да икымше ден кокымшо класслаш тушкак коштын. Кумшо класслан тудым Марий Турек школышко конденыт.
1990-ше ийлаште ава Москош пашам ышташ кудалыштын, тушто салатым ямдылен. Кумшо йочашт шочмеке (Надежда кызыт Марий Турек кыдалаш школышто 9-ше классыште тунемеш, спорт дене ятыр сеҥымашыш шумыж нерген медальжевлак каласат), ава тораш коштмым чарнен. А Валерий Алексеевич Марий Турек школышто 14 ий туныктымо деч вара ынде 17 ий Москошко кудалыштеш. Кызыт МГУ-н журналистике факультетыштыже ороллан пашам ышта.
Эльвира ТЕРЕНТЬЕВА.
И.Речкинын да еш альбом гыч налме фото-влак.