Шукерте огыл Морко район Ӱшӱттӱр ялыш паша дене мийымем годым ик пӧръеҥ деч тыгай ойым кольым: «Мом мемнан нерген возеда, те лучо корно нерген возыза. Вольыкым ончена, а налше-влак тышке толын огыт шу».
Мемнан велне кӱ шартышан тиде корно кутышым Роҥго – Морко корно маныт.Кӧ иктаж гана ты корно дене кудалын гын, тысе калыкын йӧсланымыжым пала. Ончыч Кундыш кӱвар деч Ӱшӱт кӱвар марте гына корно шӱкшӧ ыле гын, кызыт чодыраш пурымаште да лекмаштат асфальт пуйто «шулен».
Корно Морко ден Советский район-влакым уша. Тудын дене Йошкар-Олашкыла ма, Кужэҥер але Шернур велышкыла еҥ-влак кудалыштыт.
1980-ше ийла марте тиде корно чодыра коклаште кишкыла кадыргылын шуйнен. Тунам тушто автобус-влак кудалыштын огытыл. Еҥ-влак Йошкар-Олаш Зеленогорск посёлко гоч коштыныт. Эн ондак тушко йолын ошкылыныт, вара Суслоҥгер марте нуным мотовоз наҥгаен. А туштыжо Озаҥ-Йошкар-Ола поездым вучашышт логалын.
Паша шолын
1980-ше ийлаште Советский районысо «Сельхозхимий» предприятий пасулашке торфым шупшыкташ тӱҥалын. Ӱшӱт воктене тудо жапыште кугу кумдыкышто торф лийын. Сандене тудым шупшыкташ йӧнан лийже манын, Советскийысе 11-ше ПМК 1986 ийыште корным ышташ пунчалын. Паша неле лийын, вет чодыраште пушеҥге-влакым руыман, просекым ыштыман, купым коштен, дамбым нӧлталман. 1989 ий гыч тушто мастерлан Изи Маршан ялын эргыже Виктор Кузьмич Богданов ыштен. Тудын дене ме телефон дене мутланышна. «Политехнический университетын мелиоративно-дорожный факультетшым тунем пытарымеке тышке толынам. Вигак мастерлан шогалтышт. Корнын икымше лончыжым ышташ Армений гыч гранитный шаргӱм конденыт. Тудым ме калыкыште Пелвӱнчӧ манме вер марте шаренна. Икмыняр жап гыч Армений дене кыл лушкыш, сандене шаргӱм Морко районысо Чӱкшӧ карьер гыч шупшыкташ тӱҥалме. Тудо жапыште ПМК-н шуко техникыже лийын: скрепер, бульдозер, Т-150 трактор да молат. Теле гоч шаргӱм ямдыленна, кугу орам ыштенна, а кеҥежым тудым шаренна. Торф верланыме кумдык марте ыштымек, корным умбакыжат шуяш палемдышна. Тыге шочмоМорко районысо Изи Маршан ял марте чапле корно шочо.
Ачам, Кузьма Кузьмич Богданов, шочмо кундемысе колхозышто икмыняр жап председательлан пашам ыштен. Ялыште пеҥгыде шартышан корно уке манын, чонжо мыняр йӱлен! Илен-толын, ачамын эн кугу шонымашыже шукталтын. Тунам пошкудо-влак «эргыже ачажын шонымыжым шуктен» манын ойленыт. Тыге Изи Маршаныште чапле корно лие. Морко посёлкышкыла корным ыштымаште пашанам умбакыже Шиньша ПМК шуен.
1991 ийлан чодыра гоч кайыше 10 меҥге наре кутышан корнышто асфальтым ыштышаш улыт ыле, но элыштына лийше пуламырлан кӧра тиде паша ыш шукталт. Варажым Советский ПМК шаланыш. Паша гыч мый 1994 ийыште каенам», – каласыш В.Богданов.
Вес районыш кудалман
Изирак улмем годым Йошкар-Ола гыч Морко посёлкыш да мӧҥгешла Советский район гоч автобус кечеш кум гана коштын. Телым тиде корно дене кудалан нимогай йӧндымылык лийын огыл, лум чыла тӧрсырым петырен. А кеҥежым, тич темше автобусышто пуракым шӱлен, ик могыр гыч вес могырыш тайныштын кудалаш логалын. Икана тыге кайыме годым ик ӱдырамаш «Ял гыч олаш ӱмбалым наҥгаяш гын, миен шумылан ӱйыш савырна» манын ойлен ыле. Мутат уке, тудо мыскарам ыштен, но тыге каласымыже йоча ушеш кодын.
Иктаж-гана тиде корныш асфальтым шарат манын, еҥ-влак шуко жап ӱшаненыт. Кызыт ӱшан койын шула. Рейсовый автобус-влак тышеч шукертак коштмым чарненыт, йӧра кеч ик микроавтобус кудалыштеш.
Корным тӧрлымым эн чотшо «Акашево» чыве фабрикыште пашам ыштыше-влак вучат, очыни. Нуным кажне кечын эр-кас ПАЗ автобус-влак шупшыктат. Морко районысо Октябрьский, Эҥерсола, Кокласола, Волаксола да моло кундемла гычат еҥ-влак Кужэҥерысе, Советскийысе, Юбилейныйысе шыл комбинатлашке кудалыштыт. Южгунамже паша смене деч вара мӧҥгышт пелйӱд лишан гына миен шуыт, а эрлашыжым кече лекме деч ончыч кынелын, уэш вес районыш кудалман.
Ӱшан уло
Изнур кундемыште илыше еҥ-влак деч корным ачалыме шотышто иктаж гана, иктаж кушко вуйшиймашым возенда мо манын йодым. Вашмутышт мыйым чылтак ӧрыктарыш: «Уке, нигушкат коштмо огыл. Ме, Морко районын тиде лукышыжо илыше-влак, моткоч чытыше улына. Йӧсӧ гынат, вуйым шийын огына кай».
Кызыт элыштына тӱрлӧ нацпроект-влак илышыш шыҥдаралтыт. «Безопасные и качественные автомобильные дороги» проект почеш республикыштына икмыняр вере корным ачалат. Роҥго – Морко корно иктаж гана проектыш логалын кертеш мо? пален налаш манын, мый Советский посёлкысо «Дорстрой» организацийыш йыҥгыртышым. «Тиде йодышым ме огына решатле, тыланда «Марийскавтодорыш» йыҥгыртыман», – вашештышт тушто. Тыгодымак тиде корным проектыш пуртымо шотышто мут шоктен манын ешарышт. «Марийскавтодор» дене кылым ыштымеке, мыланна проектный отделыш йыҥгырташ темлышт. А туштыжо Ӱшӱт кӱвар деч Морко посёлко марте 2022 ийлан, а Роҥго гыч Кундыш кӱвар марте 2024 ийлан корным ачадыме пашам проектыш пуртымо манын каласышт. Кундыш кӱвар деч Ӱшӱт кӱвар марте корно ужаш нимогай проектыштат уке. «Безопасные и качественные автомобильные дороги» нацпроектыш тиде корно пуржо манын мом ыштыман?» йодышемлан «Автодорын» пашаеҥже нимомат ыш вашеште…
Корно чапле лиеш ыле гын…
Кажне еҥлан шке шочмо вер шӧржӧ эн шерге. Самырык-влакым кызытсе саман кугу олаш наҥгая гынат, нуно ача-аваштым огыт мондо, чӱчкыдын мияшак тыршат.
Морко район Изнур кундем Йошкар-Ола деч тораште огыл верланен, улыжат 70-80 меҥгым гына кудалман. Корно чапле лиеш гын, иктаж шагат утларак жапыште миен шуаш лиеш ыле. Кызытсе жапыште, чыным ойлаш гын, корнылан кӧра южгунам тушкыла кайыме огешат шу (тыге ойлымым весе-влак дечат чӱчкыдын колаш логалеш). Иктаж гана чапле асфальт корно лиеш гын, 88 ияш коваем деке чӱчкыдынрак кудалышташ тӱҥалам, очыни. Мый гына огыл, вес еҥ-влакат, машинаш шинчын, родо-тукымышт деке тыманмеш миен шуыт.