3-9 февраль – Онкологий чер-влак шотышто профилактике арня/
Рак чер деч аралалтме нерген Марий Эл Республикысе Тазалык аралтыш министерствын тӱҥ внештатный онкологшо Анжелика Желаева каласкала.
Профилактикым жапыштыже шукташ гын, ятыр неле чер деч утлаш лиеш. Тыгак – ятыр онкологий чер деч шкем аралаш.
Витамин, зарядке
Врач-влакын палдарымышт почеш, тӱрлӧ онкопатологий вияҥме кокла гыч 30-40 процентше кочкыш дене кылдалтын. Пакчасаскам, фруктым, немычпурсам, тичмаш пырчан киндым кочкаш гын, пагар ден шолора да шӱлымӧ системе органласе рак деч аралалташ лиеш.
Рак черым шымлыме тӱнямбал фондын (Рак черым шымлыме Америкысе институт) данныйжылан келшышын, фрукт да крахмалдыме пакчасаска рак вияҥ кертме лӱдыкшым иземдат. Тыгай кочкышым ситышын кочмо дене умшавомыш, илелогар, пагар рак вияҥ кертмым иземдаш лиеш.
Сайын малыза
Йӱдым сайын малаш гын, организм рак ваштареш сайынрак шоген кертеш. А шагал малаш гын, физический нагрузкым ыштымын пайдажат йомеш.
Жапыштыже тергалтса
Чызе, кӱжгӧ шоло да авагудо рак деч профилактике семын жапыштыже тергалтман:
– 40 ий деч вара маммографийым кажне ийын эртыман;
– 50 ий деч вара колоноскопийым – 5-10 ийлан ик гана;
– 21 ийым темымеке, мазокым цитологий могырым шымлыман (авагудысо шейке чер диагностике) – 2-3 ийлан ик гана.
Аяртыше шикш
Тамакым шупшмо дене организмыште лӱдыкшӧ пуалме лийын кертмым шанче шымлымаш дене пеҥгыдемдыме. Тамакым шупшмаш шодо, умшавомыш, илелогар, шондыгалта, верге, пагар йымалысе ту, пагар, авагудо шейке рак да пӱсӧ миелоидный лейкемийлан вияҥаш амалым ышта.
Ты уда койыш деч утлаш пластырь, жвачке, пастилке-влак, ингалятор, нерлан спрей сайын полшат. Тамакым шупшмо шумо годым иктаж-мом ыштыза – жвачкым пурза, пӱйым эрыктыза, кочмо деч вара умша кӧргым лӱмын раствор дене шӱалтыза.
Коваште рак профилактике
Базальноклеточный да плоскоклеточный коваште рак деч эмлалташ лиеш, тыгай чер капын вес ужашышкыже шукыж годым ок кусно. Но меланома – поснак лӱдыкшӧ рак – колымаш марте чӱчкыдын шукта.
Капым кечыште кӱктымӧ годым лӱдыкшыдымӧ «дозо» уке. Кечыште кӱмӧ дене коваште тӱс вашталтеш – ультрафиолет логалмеке, коваштыште меланин пигмент шуко ышталтеш. Кузе аралалташ?
– Коваштым аралыше средства-влакым йыгыза, тудо вӱд дене мушкылт ок кай гын, сайрак. Кече деч аралыме факторжо 30 деч шагал ынже лий. Тыгай средствам уремыш лекме деч 20-30 минут ончыч йыгыман.
– Шемалгырак вургемым чийыза: тудо кече пелтыме годым ошалге тӱсан куэм деч сайынрак арала, тыгодым пеҥгыде куэм гыч ургымо вургем сайрак. Вуйышкат иктаж-момупшалаш ида мондо, вуйчием шӱргымат кечыйол логалме деч шылтышаш.
– Лӱмын шинчалыкым чийыза. Панорамный шинчалык шинчам кечыйол логалме деч сайын арала.
– 10 гыч 16 шагат марте ультрафиолетовый луч-влак поснак чот виян улыт. Тыгай годым кече йымалне лияш ида тырше. Ошма, вӱд да лум тыгай луч-влакым мӧҥгеш савырал колта, да нуно коваштыш эшеат чот логалыт.
– Солярийыш кошташ ок темлалт. Тусо лампе-влак лӱдыкшым конден кертыт: ультрафиолетовый луч коваште кӧргыш логалеш да раклан вияҥаш амалым ышта.
– Коваштыште шочмо пале-влак, арава да моло тамга лекмым эскерыза, иктаж-могайым шекланенда гын, дерматолог дене тергалтса.
Шукырак тарванылза
Шуко тарванылше еҥ-шамыч дене таҥастарымаште шинчыме пашам ыштыше-влакын осал пуалмаш лийын кертме лӱдыкшӧ кугурак. Колоректальный рак, менопаузо деч вара чызе да эндометрий рак утларак вияҥыт. Эре тарванылме дене кап нелытым «погаш полшышо» рак вияҥме деч шкем аралаш лиеш. А уто нелытан айдемын пагар йымалысе ту, верге, шекшкалта рак вияҥме лӱдыкшӧ кугу.
Чызе рак ынже вияҥ манын
– Менопаузо деч вара уто кап нелытым погымо деч шекланыза – чызе рак вияҥ кертме лӱдыкшӧ ятыр.
– Пакчасаскам, фруктым, шукырак кочса, шере йӱышым шагалрак йӱза, углеводан, коян кочкышым рацтоныш шагалрак пуртыза.
Арняште вич гана пел шагат деч шагал огыл жапым физический нагрузкылан ойырыза.
– Алкоголь ден тамакым ӧрдыжкӧ шӱкалза.
– Аза шочмеке, чызым кужунрак пукшыза. Идалык деч шукырак жап чызым пукшышо ӱдырамашын ончыкыжым чызе рак вияҥ кертме иземеш.
Тергалтса
Эн сай профилактике – шодо рентгенографийым але компьютерный томографийым эрташ. Лӱдыкшӧ группыш пурышо еҥ-влаклан, тамакым шупшшо да ончыч шупшшо-шамычлан, тидым поснак шуктыман, тыге шодо рак нерген тӱҥалтыш стадийыште пален налаш лиеш.