Шке йырже чолга, келге шонымашан да пӱсӧ шинчаончалтышан ӱдыр-рвезе-влакым чумырышо «ВийАр» мер ушем шукерте огыл шке 15 ияш лӱмгечыжым палемдыш.
Ты ушемын еҥже-шамыч могай-гынат йыжыҥыште (направленийыште) мастарлыкышт да койыш-шоктышышт дене ойыртемалтыт. Тидыже ик сомылым, весым илышыш шыҥдарымаште сай полышым ышта. Латвич ий жапыште «ВийАр» ушемлан кӧра кундемышытна илыше самырык ӱдыр-рвезе-влаклан тӱрлӧ мероприятийым, акцийым, проектым эртарыме. Ушем финн-угор калык-влак дене кылым пеҥгыдемдыме, самырык-влакым мер пашалан кумылаҥдыме да нунылан тӱрлӧ шӧрыныштӧ полшен шогымо, тӱвыра да келшымаш пашам вораҥдарыме амал дене шочын. Тудын пашаже да тынар ий жапыште кушко шумыж нерген «ВийАр» мер ушемын председательже Алёна Иванова дене муталанена.
– Алёна, финн-угор калык-влак дене кылым пеҥгыдемдыме сомылым икымше кече гычак виктареда. Тачысе кечылан тудын лектышыже могайрак?
– 2009 ийыште ме МАФУН-ш (Молодёжная ассоциация финно-угорских народов) пуренна. Ты ассоциаций тӱнямбал статусан. Тушко йотэлласе да Российысе чыла гаяк кундемла гыч мер ушем-влакым ушымо. Тушко ушнен, ме тӱрлӧ финно-угор кӱкшытан мероприятийлашке кошташ тӱҥалынна. Конференцийыште, туныктымо семинарыште шинчымашнам пойдаренна. Тыге икте-весе дене палыме лийынна да кылнам пеҥгыдемденна. Финн-угор калык-влак илыме регионлашкат чӱчкыдын лектына. Тидын шотышто Коми Республикым поснак палемдыман. Ӱмаште тушто блогер-влаклан семинар лие, меат тушко миенна. Тенй вес сомыл дене ты кундемыште лийынна. Одо кундем денат кылна пеҥгыде. Ушемын еҥже-влак тушто эртаралтше финн-угор «Палезян» тӱнямбал фестивальыш миеыт.
2021 ийыште Ижевскыште Россий кӱкшытан финно-угорский форум лийын. Тушто финн-угор тӱшкаш пурышо самырык-влакын пашашт дене палдарыше доклад дене выступатленам. Ты ийынак Мордовий Республикыште АФУН-ын погынжо эртен. Тушто мыланем секцийым вӱдаш темленыт. Ты сомылым виктараш мыланем финн-угор йолташ-влак дене кылым пеҥгыде кылым кучымына полшен. Ме келшен илена, тургыжландарыше тӱрлӧ йодышым пырля каҥашена, шымлымаш пашам эртарена.
– «ВийАр» ушемын могай проектшым шканет поснак палемден кертат?
– 2009 ийыште «Мый марла ойлем» акций икымше гана эртаралте. Тунам ме урем мучко коштынна, йодыштмашым эртаренна, пӧлекым кучыктенна. Тудым илышыш пуртымаште мыланна пошкудо Татарстан кундемын самырык ушемже кугу полышым ыштен. Ты акций тачат эртаралтеш, кызыт тудым Марий тӱвыра рӱдер шке шулдыр йымакше налын. Форматше вашталтын гынат, лӱмжӧ тудак кодын.
Тыгак «Книга яллан» акцийым палемдыде ом керт. Ушемын еҥже-влак дене финн-угор калык-шамыч нерген ятыр марий произведенийым погенна да ялласе книгагудыш намиен пуэнна. Ты акций почеш икымше вашлиймашым Шернур кундемыште эртаренна. Ялысе калыклан усталык программым ямдыленна. Тыштат мыланна шуко еҥ полшен. Кажныже шке архивше гыч могай-гынат книгам конден.
«УнчоFest» фестивальым «ВийАр» ушемын проектше почеш илышыш шыҥдарыме. Тидлан РФ президентын грантше кӱшеш окса ойыралтын. Ты фестиваль Россий кӱкшытыштӧ эртаралтын.
Унчо кундемым финн-угорын столицыжлан ямдылыме годым кыртмен тыршаш логалын. Документаций паша, организаций дене кылдалтше йодыш-влак, фильмым ямдылыме сомыл… Но тыршымына арам лийын огыл, шонем, вет тылеч вара Унчо финн-угор тӱняште шке кышажым коден да историйыш пурен.
«Марий самырык тукым слёт», «Кеҥеж сылнымутчо» мероприятий-влак тыгак шукыштлан палыме улыт. Ушемын еҥже-влак нуным эртараш кажне ийын полшат.
Кугу мероприятий-влак кышкарыште тыгак тӱрлӧ проектым вораҥдарена. Мутлан, финн-угор муро, бард фестиваль-влак, гармоньчо-шамычын батлышт, тӱрлӧ образовательный семинар да молат. Кажне гана тӱрлӧ темым тарватена, самырык ӱдыр-рвезе-влакын шинчымашыштым пойдараш тыршена.
– Кум ий ончыч «ВийАр» мер ушем чолга еҥ-влакым мер премий дене палемдаш тӱҥалын. Кӧ тудым налын кертеш?
–Икмыняр финн-угор кундемыште мер премий дене чолга ӱдыр-рвезе-влакым шукертсак палемдат. Молан мемнан денат тыгай премийым ышташ огыл манын шоналтенам. Мутат уке, медаль але грамотынат шке статусышт уло. Но кунам самырык ӱдыр-рвезе-влакын мастарлыкыштым окса премий дене палемдет, тидыже кумылаҥда.
Икмыше ийын тудын дене театр аланыште пашашт дене ойыртемалтше артист-влак Андрей Алексеевым (Марий Самырык театрын артистше), Иван Соловьёвым (Шкетан лӱмеш драмтеатрын артистше), тӱрлӧ семӱзгар дене шоктымыжлан И.Каменщиковым, «Куку кайык» фильмым ямдылымыжлан Наташа Степановам, мультимедийный проектым илышыш пуртымыжлан Анжела Тимоева-Михайловам палемдыме. Кокымшо ийын Дмитрий Веденькиным мер пашаште шкенжым чолган ончыктымыжлан наградитлыме. Тений Татьяна Токтаровам (эн сай мультимедийный проектым ыштымыжлан), Ирина Петровам (журналист пашаште ойыртемалтмыжлан), Екатерина Юркинам (руш йылме дене книгам лукмыжлан), Эльвира Монаховам (прозым сайын возымыжлан), Анастасия Михайловам (почеламут аршашыже-влаклан) суапландарыме.
Мер премийым усталыкыште, мер пашаште шке пашашт дене ойыртемалтше еҥ-влаклан кучыктена. Тудо ик ийлан ик гана пуалтеш. Ты премийым налаш шонышо-влаклан лӱмын положений уло. Тушто паша радамын условийжым ончыктымо.
– Ушемыште кӧн тыршымыжым поснак палемдет ыле?
– Ушемын вияҥ толмо корныжым радамлаш гын, полшышо еҥ-влак ятырынак лийыныт. Тыште книгам погымо, мероприятийым эртарыме, организоватлыме пашам шуктымаште шуко лӱмым ончыкташ лиеш. 2016 ийыште «ВийАр» ушемым официально регистрироватленна да юридический статсуым налынна. Тидат шкешотан кугу паша. Тылеч вара ме элыштына эртаралтше тӱрлӧ проект конкурсыш ушнаш тӱҥалынна. Шуко проектым конкурс кӱшеш илышыш шыҥдаренна.
«ВийАр» мер ушем уста, тале, чолга еҥ-влаклан кӧра таче йолӱмбалне пеҥгыдын шога. Ушемын еҥже-влак эреак ум кычалыт, паша лектыш лийже манынак тыршат. Сандене кажне пагытыште тӱрлӧ еҥын надыржым палемден кертам.
– Самырык-влак ушемын пашашкыже ушнышт манын, могай сомыл шукталтеш?
– Мемнан деке шукыж годым туныктыш семинарыш, фестивальыш ушнышо самырык ӱдыр-рвезе-влак толыт. Нуно тыгай мероприятийлаште ик шӱлышан, ик шонымашан еҥ-влакым вашлийыт. Тыге у сомылым пырля виктараш кумылаҥыт.
– Чолга еҥ-влак дене пашамат ышташ куштылгырак. Кызыт молан утларак тӱткышым ойыреда да ончыкыжым ышташ шонеда?
– «ИкВерЕш» проект почеш пытартыш жапыште ятыр сомыл шукталтеш. Ончыкыжымат тудын пашажым вияҥдыме шуэш. Мемнан ятыр идей, проект-влак улыт. Пырляште ме виян улына, шуко мом ыштен сеҥена. Теве тений ты проект почеш Шернур районысо Кужнурышто йоча-влаклан площадкым почна. Икманаш, ӱдыр-рвезе-влакын моштымашыштым шуараш полшаш ме эреак ямде улына.
«ВийАр» мер ушемын архивше гыч налме фото-влак.